بررسی علل ترس از مرگ

اعتقاد نداشتن بـه خـدا و قـیـامـت و نیز نـابـودی پـنـداشـتـن مـرگ, از عـوامـل اسـاسـی تـرس از مـرگ اسـت

● چرا از مرگ می‌ترسیم؟

اعتقاد نداشتن بـه خـدا و قـیـامـت و نیز نـابـودی پـنـداشـتـن مـرگ، از عـوامـل اسـاسـی تـرس از مـرگ اسـت. افزون بر این، در روایات و آیات به عواملی دیگر نیز اشـاره شـده است. بر اساس روایات یکی دیگر از علل ترس از مرگ، فراهم نساختن ره توشه آخرت اسـت. امـام صـادق علیه السلام از پـدر گـرامـی اش امـام بـاقـر علیه السلام نقل کرده است که فرمود:

مـردی خـدمـت پـیـامبر صلی الله علیه و آله آمد و عرض کرد: "چرا من مرگ را دوست ندارم ؟ حضرت فرمود: آیا مال و ثروت داری؟ عرض کرد: بله .

فرمود: آیا آن را پیش فرستاده‌ای [و در کار خیر و برای آخرت صرف کرده‌ای]؟

عرض کرد: نه .

فرمود: به همین علت مرگ را دوست نمی داری. ۱

ایـن هـمـان اسـت کـه حـضرت علی علیه السلام در یکی از سخنان حکمت آمیزش از آن ، آه و ناله سر می‌دهد و هشدار داده ، می‌فرماید: "آه مِنْ قِلَّةِ الزّادِ وَ طُولِ الطَّریقِ وَ بُعْدِ السَّفَرِ وَ عَظیمِ الْمُورِدِ" ۲

آه از کـمـی تـوشـه [ی راه آخرت] و طولانی بودن راه و دور بودن سفر و بزرگ بودن مقصد و محلّ ورود.

مـردی خـدمـت امـام حـسـن علیه السلام آمـد و عـرض کـرد: "ای پـسـر رسـول خـدا! چـه بـر سـر مـا آمـده که مرگ را ناپسند می‌پنداریم و آن را دوست نمی‌داریم ؟!

حضرت فرمود: زیـرا شـمـا آخـرتـتـان را ویـران و دنـیـایـتـان را آبـاد کـرده‌ایـد. از ایـن رو، انتقال از آبادی به ویرانی را ناپسند می‌دارید. ۳

چـنـان کـه از ایـن روایت استفاده می‌شود، علّت ترس از مرگ، تلاش نکردن برای آخرت ،بلکه بی توجه بودن به آن و روی کردن به دنیاست و همین موجب ویرانی آخرت است .

امام محمد جواد علیه السلام:

مـرگ را نـشـنـاخـتـه‌انـد. اگـر آن را می‌شناختند و از اولیای خدای عزّوجلّ می‌بودند، بی گمان مرگ را دوست می‌داشتند و می‌دانستند که آخرت از دنیا برایشان بهتر است

● راه های زدودن ترس از مرگ

گـام نـخـسـت بـرای رهایی از وحشت مرگ، شناخت و درک درست از مرگ است که معنای آن گذشت. بـهـره‌مـنـدی از این شناخت تا حدّی بسیار انسانهای مؤمن را از ترس مرگ می‌رهاند و برای در آغـوش گـرفـتن مرگ آماده می‌کند. از این رو، امام محمد جواد علیه السلام پس ‍ از آن که از حقیقت مرگ پرده برمی دارد، می‌فرماید:

پس، خود را برای آن آماده کنید.۴

آنان که از مرگ می‌ترسند و برای رو به رو شدن با آن آماده نیستند، مرگ را نشناخته‌اند. کسی از امام محمد جواد علیه السلام پرسید: چرا برخی مرگ را ناخوش می دارند؟

فرمود: زیـرا مـرگ را نـشـنـاخـتـه‌انـد. اگـر آن را می‌شناختند و از اولیای خدای عزّوجلّ می‌بودند، بی گمان مرگ را دوست می‌داشتند و می‌دانستند که آخرت از دنیا برایشان بهتر است .

سپس ، آن حضرت برای این که حقیقت را بیشتر آشکار کند، پرسید: "چـرا کـودک و دیـوانـه ، از خـوردن دارویـی کـه بدن را سالم می‌کند و درد را از میان می‌برد، خودداری می‌کند؟"

مرد گفت: "زیـرا آنـان از فـایـده دارو نـا آگاهند." حضرت جواد علیه السلام فرمود: "سوگند به آن کسی که به حقّ، محمد صلی الله علیه و آله را به پیامبری برانگیخت ، کسی به درستی خود را برای مرگ آماده نـمی‌کند، مگر این که برای او از این دارو برای بیمار سودمندتر است . آگاه باش! اگر مردم مـی‌دانـسـتـند که مرگشان به چه نعمتهایی می‌انجامد، آن را دوست می‌داشتند؛ بسیار بیشتر از خردمندی که خوردن دارو را برای دفع بیماریها و جلب سلامتی دوست می‌دارد." ۵

عـامـل اسـاسـی بـرای نـهـراسـیـدن از مـرگ ، ایـمـان بـه مـبـداء و مـعـاد، عـمـل صـالح و تـقـرّب بـه خـداسـت و هـر قـدر ایـمـان و عـمـل شـایـسـتـه بـیـشـتـر شـود، تـرس از مـرگ کـمـتـر مـی‌گـردد، بـلکـه در اثـر ایـمـان و عمل صالح انسان به جایی می‌رسد که نه تنها از مرگ نمی‌هراسد که مشتاق آن نیز می‌شود؛ زیرا مرگ را وسیله رسیدن به محبوب و دار کرامت آخرت می‌بیند.

● معصومین و آرزوی مرگ

زنـدگـی دنـیـا، مـقـدّمـه‌ای بـرای زنـدگـی آخـرت اسـت . اگـر از ایـن مـقـدّمـه بـرای نـیـل بـه کـمـال بـهـره جـسـتـه شـود، هـر چـه طـولانـی تـر شـود، بـهـتـر اسـت ؛ زیـرا بـر کمال انسان می‌افزاید و انسان در آخرت از درجات بالاتری برخوردار می‌گردد. از این رو، می‌بینیم در موارد بسیاری بزرگان دین ، از خدا خواسته‌اند که عمری طولانی بدانان دهد و در دعا بـه مـا آمـوخـتـه انـد کـه از خدا طول عمری همراه با عافیت بخواهیم .

امام سجّاد علیه السلام چنین از درگاه خداوند می‌خواهد:

"وَ عـَمِّرْنـی مـا کـانَ عـُمـْری بـِذْلَةً فـی طـاعـَتِکَ فَاِذا کانَ عُمْری مَرْتَعاً لِلشَّیْطانِ فَاقْبِضْنی اِلَیْکَ" ۶

پـروردگارا! تا عمر من در راه طاعت تو است، بر آن بیفزای. اما اگر عمر من چراگاه شیطان شد، جان مرا بگیر.

همچنین ، حضرت فاطمه زهرا علیها السلام خطاب به پیشگاه الهی عرضه می‌دارد: "اَللّهُمَّ بِعِلْمِکَ الْغَیْبِ وَ قُدْرَتِکَ عَلَی الْخَلْقِ اَحْیِنی ما عَلِمْتَ الْحَیاةَ خَیْراً لی وَ تَوَفَّنی اِذا کانَتِ الْوَفاةُ خَیْراً لی " ۷

پروردگارا! به علم غیبت و قدرتت بر خلق سوگندت می‌دهم ، تا آن گاه که زندگی را برایم بهتر می‌دانی مرا زنده بدار و هر گاه مرگ را برایم بهتر می‌دانی، مرا بمیران .

پـس ، زنـدگـی دنـیوی در جهان بینی اسلامی ، پسندیده است ، ولی همواره به عنوان فرصتی برای نیل به رشد و کمالی بیشتر. حضرت علی علیه السلام می‌فرماید: "اِنَّ عُمْرَکَ مَهْرُ سَعادَتِکَ اِنْ اَنْفَذْتَهُ فی طاعَةِ رَبِّکَ" ۸

اگر عمرت را در راه اطاعت پروردگارت سپری کنی، مایه خوشبختی توست .

البـتـه ، گاهی مرگ بر زندگی ترجیح می‌یابد؛ یکی آن گاه که آدمی در برخورد با نامردمی‌هـا و فـشـارهـای شـدیـد روحـی آرزوی مـرگ مـی‌کـنـد، و دیـگـر در جـایـی کـه مـرگ، مـوجـب کمال بیشتری است؛ مانند شهادت. اگر آرزوی مرگ در سخنان بزرگان دین آمده، بیشتر در این گونه شرایط بوده است. امام حسین علیه السلام هنگام حرکت به سوی عراق فرمود: "بـسـیـار مشتاق دیـدار رفتگانِ خاندان خود هستم؛ همانند اشتیاقی که یعقوب به دیدار یوسف داشت." ۹

اصـحـاب و شـیـفـتـگـان اهـل بـیـت عـصمت علیه السلام نیز این گونه‌اند. بُرَیْر بن خضیر همْدانی ، که از اصـحـاب بـا وفـای سیدالشهدا علیه السلام بود، هنگامی که به لقای پروردگار و فردوس و شهادت یـقـیـن کـرد، از خـوشـحـالی ، مـزاح و شـوخـی مـی‌کـرد بـا ایـن کـه هـیـچ گـاه اهل مزاح نبود. ۱۰

۱. بحارالانوار، ج ۶، ص ۱۲۷.

۲. نهج البلاغه ، ص ۱۱۱۹، حکمت ۷۴.

۳. بحارالانوار، ج ۶، ص ۱۲۹.

۴. معانی الاخبار، ص ۲۸۹.

۵. معانی الاخبار ، ص ۲۹۰.

۶. صحیفه سجادیّه ، دعای مکارم الاخلاق . (دعای بیستم )

۷. بحارالانوار، ج ۹۴، ص ۲۲۵.

۸. میزان الحکمة ، محمدی ری شهری ، ج ۶، ص ۵۴۲.

۹. لهوف ، سیّد بن طاووس ، ص ۲۶.

۱۰. همان ، ص ۴۱.

یکصد درس از زندگانی امام علی علیه السلام

پژوهشکده تحقیقات اسلامی

تنظیم : گروه دین و اندیشه تبیان - عسگری