سه شنبه, ۱ خرداد, ۱۴۰۳ / 21 May, 2024
مجله ویستا

بررسی تحلیلی و ترسیم ساختار انتشارات علمی تولید شده در حوزه های کتاب سنجی, علم سنجی, اطلاع سنجی و وب سنجی در پایگاه Web of Science طی سالهای ۱۹۹۰ ۲۰۰۵


بررسی تحلیلی و ترسیم ساختار انتشارات علمی تولید شده در حوزه های کتاب سنجی, علم سنجی, اطلاع سنجی و وب سنجی در پایگاه Web of Science طی سالهای ۱۹۹۰ ۲۰۰۵

حوزه کتاب سنجی و شاخه های مرتبط آن به طور مستقیم با بررسی میزان تولید اطلاعات علمی در حوزه های تخصصی مختلف در ارتباط است و شاخص هایی را برای ارزیابی و سنجش میزان اطلاعات تولید شده در زمینه های گوناگون و در کشورهای مختلف در اختیار دانشمندان قرار می دهد

حوزه کتاب سنجی و شاخه های مرتبط آن به طور مستقیم با بررسی میزان تولید اطلاعات علمی در حوزه های تخصصی مختلف در ارتباط است و شاخص هایی را برای ارزیابی و سنجش میزان اطلاعات تولید شده در زمینه های گوناگون و در کشورهای مختلف در اختیار دانشمندان قرار می دهد. در این مقاله، با استفاده از شیوه های علم سنجی به مطالعه و تحلیل میزان انتشارات علمی تولید شده در حوزه های کتابسنجی، علم سنجی، اطلاع سنجی و وب سنجی در پایگاه Web of Science طی سالهای ۱۹۹۰-۲۰۰۵ اقدام شد. تمامی پیشینه ها در حیطه های موضوع، زبان، کشور، نویسنده، سال انتشار، نوع مدرک، مجله و موسسه و دانشگاهها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. آنگاه کلیه پیشینه ها جهت ترسیم ساختارشان به نرم افزار HistCite (که نسخه آزمایشی آن در دست است) وارد شد و با انتخاب تعداد ۸۰ نفر از نویسندگان مدارک حوزه مورد بررسی از طریق آزمون و خطا، ساختار آنهاترسیم گردید. یافته های پژوهش نشان داد که در مجموع، ۵۳کشور در نگارش مدارک حوزه موضوعی مورد بررسی نقش داشته‌اند که از این میان کشورهای ایالات متحده آمریکا، انگلستان، آلمان و هلند به ترتیب رتبه‌های اول تا چهارم را در اختیار داشته‌اند. همچنین مشخص شد که ۲۶/۹۱% از مدارک به زبان انگلیسی می‌باشند. تعداد کمی از موسسات یعنی ۱/۱۶ درصد (۷۴موسسه از ۴۴۶ مورد) تولید کننده بخش عمده ای از متون علمی هستند. بیش از ۵۰% مدارک، در ۶ عنوان مجله یعنی ۶۸/۳% از کل مجلات حاضر در لیست منتشر شده‌است. یافته ها مشخص نمود که میزان ۱۴/۷۳% عنوان از انتشارات در قالب مقاله بوده است و پس از آن به ترتیب، نقد مقالات (۹۶/۶%) و نقد کتاب ( ۹۹/۵% ) قرار داشته اند مقاله هوارد وایت با موضوع کتاب سنجی، که در سال ۱۹۸۹ به رشته تحریر در آمده و ۱۱۱ استناد دریافت نموده است، یکی از اثربخش ترین مقاله ها در این حوزه موضوعی و محدوده زمانی است. دومین مقاله پراستناد مقاله هارتر است که در سال ۱۹۹۲ نوشته شده است. این مقاله، تعداد ۱۳۰ استناد در سطح جهان را به خود اختصاص داده است. سومین مقاله مهم، مقاله آل میند است. این مقاله که در سال ۱۹۹۷ به رشته تحریر در آمده و در مجموع ۹۰ استناد دریافت کرده در حیطه وب سنجی است. مقاله کرانین در سال ۲۰۰۱، تعداد ۵۶ استناد و مقاله بورگمن در سال ۲۰۰۲ نیز ۴۷ استناد دریافت کرده اند که در زمره مقالات تأثیر گذاری را نوشته اند که موضوع هر دو مقاله در زمینه کتاب سنجی بوده است. . در سالهای ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ بیشترین تعداد مدارک منتشر شده است و این امر نوید استقبال بیشتر جامعه علمی از مقولات مورد پژوهش را می دهد.

● مقدمه

تولید اطلاعات به عنوان یکی از عمده ترین شاخصهای رشد و توسعه در کشورها به حساب می آید، و در عرصه ها و حوزه های مختلف مورد بهره برداری قرار می گیرد. با توجه به حجم روز افزون و تولید چشمگیر اطلاعات، امکان مرور کلیه مطالب تولید شده در حوزه های تخصصی توسط متخصصان وجود ندارد. لذا به کارگیری نمایه ها و بانکهای اطلاعاتی که در برگیرنده بخش قابل توجهی از اطلاعات هستند می تواند سریع ترین راه جهت دسترسی به اطلاعات هر حوزه خاص باشد. بنابراین، محققان در اولین مراحل پژوهش خود به این پایگاهها و بانکها مراجعه می کنند. این بانکها و پایگاههای اطلاعاتی اساس تحقیقات متعددی هستند که با روش های کمی، نظیر کتابسنجی، علم سنجی و غیره در تلاشند به بررسی و مقایسه میزان تولیدات علمی دانشمندان، گروههای آموزشی و دانشگاههای کشورهای گوناگون بپردازند و میزان حضور علمی آنها را بسنجند. حوزه کتابسنجی و شاخه های مرتبط آن به طور مستقیم با میزان تولید اطلاعات علمی در حوزه های تخصصی مختلف در ارتباط است و شاخصهایی را برای ارزیابی و سنجش میزان اطلاعات تولید شده در زمینه های گوناگون و در کشورهای مختلف در اختیار دانشمندان قرار می دهد.

در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ به دنبال افزایش حجم اطلاعات و گسترش تولیدات علمی و رواج پوزیتیویسم، رویکرد به کمیت درآوردن علم با سنجیدن میزان تولید اطلاعات علمی در حیطه های مختلف به وجود آمد. به این ترتیب و با این دیدگاه، مباحث نوینی پایه ریزی شد که از ترکیب واژه های سنجی و اسامی حوزه های شناخته شده علمی حوزه هایی چون روانشناسی، زیست شناسی و غیره، به صورت روانسنجی، زیست سنجی و غیره در آمدند. در این میان، کتابداری و اطلاع رسانی نیز در این زمینه خود را دچار تحول دید و مباحثی چون کتابخانه سنجی، کتابسنجی، علم سنجی و اطلاع سنجی را به حیطه علمی خود وارد نمود( رانگاناتان ، ۱۹۴۸ و پریچارد ،۱۹۶۹). هر چهار واژه فوق الذکر، از ترکیب واژه ((سنجی)) با واژه کتابخانه، کتاب، علم و اطلاعات به وجود آمدند. دامنه و کاربرد این مفاهیم در کتابداری و اطلاع رسانی به شکلهای متفاوت نمایان گشت. با بهره گیری از ابزارها و وسایل تجزیه و تحلیل علم سنجی، یعنی استفاده از روشهای آماری، امکان تعیین معیارهای رشد وتوسعه علوم و سطوح گسترده آن و تاثیر آن در جوامع بشری فراهم می آمد. متخصصان علم سنجی، متعتقدند که ترسیم ساختار علم، از طریق گروهبندی خوشه ای میسر است و می توان از طریق ترسیم ساختار علم، روابط داخلی بین قسمتهای مختلف علم را به روشنی نشان داد.

اسمال و گارفیلد (۱۹۸۵) اظهار می دارند که شاید برادفورد (۱۹۴۸) یکی از اولین کسانی باشد که به طور غیرمستقیم به ترسیم ساختار علم اشاره کرده است. آنها نظر پرایس (۱۹۶۶) را که به روشنی بیان می کند ساختار علم را می توان ترسیم کرد تأیید می کنند. گولد و رایت (۱۹۷۰) به اندیشه ترسیم ساختار علم در علوم اجتماعی و جغرافیای انسانی اشاره کرده اند.

هدف این مقاله این است که با استفاده از شیوه های علم سنجی به مطالعه و تحلیل میزان انتشارات علمی تولید شده در حوزه های کتاب سنجی، علم سنجی، اطلاع سنجی و وبسنجی در محدوده مورد بررسی و در پایگاه Web of Scienceکه در این مقاله به اختصار WOS نامیده خواهد شد بپردازد. همچنین تلاش می شود با استفاده از ترسیم ساختار علم در این حوزه ها مقالات مهم و تأثیرگذار را در سالهای مورد بررسی معرفی نماید.

● سئوالات پژوهش

۱) نویسندگان دارای بیشترین تولیدات علمی درحیطه های کتاب سنجی، علم سنجی، اطلاع سنجی و وبسنجی در پایگاه WOS چه کسانی هستند؟

۲) کدام کشورها دارای بیشترین تولیدات علمی درحیطه کتاب سنجی و شاخه های مرتبط در پایگاه WOS هستند؟

۳) دانشگاهها و موسسات دارای بیشترین تولیدات علمی درحیطه کتاب سنجی و شاخه های مرتبط در پایگاه WOS کدامند؟

۴) زبانهای غالب نوشتاری در متون علمی تولید شده درحیطه کتاب سنجی و شاخه های مرتبط در پایگاه WOS کدامند؟

۵) متون علمی تولید شده درحیطه کتاب سنجی و شاخه های مرتبط در پایگاه WOS در قالب چه نوع مدارکی در دسترس هستند؟

۶) مدارک تولید شده درحیطه کتاب سنجی و شاخه های مرتبط در پایگاه WOS در چه مجلاتی به چاپ رسیده اند؟

۷) در ترسیم ساختار مدارک تولید شده، خوشه های مهم که بیشترین استناد به آنها شده کدامند؟

۸) بیشترین میزان تولیدات علمی در حیطه های مورد بررسی در چه سالهایی بوده است؟

● پیشینه پژوهش

طی پژوهشی که براون و همکاران(۱۹۹۵) بر روی وضعیت توزیع شاخصهای علم سنجی در ۲۷ حوزه علمی در ۵۰ کشور جهان طی سالهای ۱۹۹۳-۱۹۸۹ در پایگاه نمایه استنادی علوم انجام دادند مشخص شد که از بین ۵۰ کشور مورد مطالعه، آمریکا سهمی معادل ۸/۳۳ درصد انتشارات و ۸۷/۴۹ درصد از ارجاعات را به خود اختصاص داده است.

عصاره و ویلسون (۲۰۰۱) به بررسی میزان مشارکت علمی ایرانیان در سه دوره پنج ساله ۱۹۸۵-۱۹۸۹، ۱۹۹۰-۱۹۹۴، ۱۹۹۵-۱۹۹۹ در نمایه استنادی علوم پرداختند. نتایج این پژوهش نشان داد که انتشارات علمی ایران در پنج ساله دوم نسبت به پنج ساله اول دوبرابر و در پنج ساله سوم نسبت به پنج ساله دوم، ۸/۲ برابر بوده است. آنها در مقاله خود علت افزایش علمی انتشارات ایران را به این عوامل نسبت داده اند: عوامل درونی مثل خاتمه جنگ علیه ایران، موقعیت اقتصادی بهتر، تغییرات اخیر در سیاستگذاری دولت مثل افزایش بودجه برای پژوهش، تغییرات اساسی در جو سیاسی مثل افزایش مجلات علمی، و بازگشت تعداد زیادی از دانشجویان بورسیه خارج ازکشور پس از پایان تحصیلات به کشور. عوامل بیرونی نیز در برگیرنده پذیرش سه عنوان مجله علمی ایران توسط نمایه استنادی علوم، افزایش دسترسی به پایگاههای بین المللی از طریق اینترنت و امکان ارتباطات بهتر الکترونیکی برای ایجاد مشارکتهای بین المللی می شود.

اینگورسن و جاکوبز در سال ۲۰۰۴، یک بررسی کتابشناختی از انتشارات و الگوهای استنادی و تاثیر پژوهشهای افریقای جنوبی در دوره سالهای ۲۰۰۰-۱۹۸۱ در زمینه های تحقیقاتی منتخب شامل: علوم حیوانی و گیاهی، شیمی، بیوشیمی، میکروبیولوژی و بیولوژی مولکولی صورت دادند که در برگیرنده ژنتیک، فیزیک و علوم فضایی می باشد. داده هایی که از نمایه استنادی علوم از پایگاه آی.اس.آی به دست آمدند، به جز در زمینه های میکروبیولوژی، بیولوژی مولکولی و فیزیک، کاهش انتشارات افریقای جنوبی در سالهای ۱۹۹۰-۱۹۸۶ را نشان می داد. لیکن در سالهای ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۸ در علوم حیوانی و گیاهی، میکروبیولوژی و بیولوژی، تولیدات علمی رو به افزایش می باشد. در طول دهه ۱۹۹۰ در حیطه شیمی و بیوشیمی کاهشی در تولیدات علمی مشاهده شد. به طور کلی عمده ترین دلیل این نوسانات در تولیدات علمی، به دلیل مشکلات اقتصادی و کاهش بودجه دولتی بوده است که نقش چشمگیری بر تولید اطلاعات علمی گذارده است.

در مقاله ای درسال ۲۰۰۴، سه ویژگی برونداد مقالات علمی روسیه از طریق نمایه استنادی علوم، برای دوره زمانی۲۰۰۰- ۱۹۸۰ توسط ویلسون و مارکوسوا مورد بررسی قرار گرفت. تغییرات و گسترشهای سیاسی و اقتصادی در اتحاد جماهیر شوروی و بعد روسیه، از مسائلی است که بر جریان تولید اطلاعات علمی در این کشور تاثیر گذار بوده است. روسیه، از سال ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۰ دارای رشد سالانه در برونداد علمی بوده است اما از سال ۱۹۹۱ پس از استقلال برخی جمهوریهای شوروی، این کشور دچار کاهش ۲۰ تا ۲۴ درصدی در تولیدات علمی شد و از ۱۹۹۴ مجددا سیر صعودی تولیدات علمی خود را از سرگرفت. برونداد کاهش یافته در دهه ۱۹۹۰ عمدتا ناشی از کاهش بودجه اختصاص یافته دولت برای تولید علم بود. سهم مقالات روسی تولید شده از شش درصد دهه ۱۹۸۰ به ۳۱ درصد در سال ۲۰۰۰ افزایش یافت. همچنین همکاران نویسندگان روسی بعد از سال ۱۹۹۰ از اروپای شرقی به اروپای غربی و امریکای شمالی تغییر یافت. این تغییرات به دلیل پایان جنگ سرد و به دلیل نیاز به ارتباط با سایر ملتها صورت گرفته است و بعلاوه افزایش در تولید اطلاعات علمی به دلیل سرمایه گذاریهای گسترده ای است که دولت روسیه در زمینه تولیدات علمی و تشویق محققان صورت داده است.

در سال ۲۰۰۴، به منظور ارزیابی مشارکت نویسندگان کشورهای اروپای متحد در تولید اطلاعات علمی، مقالات مربوط به حیطه پوست شناسی که در طی سالهای ۲۰۰۰-۱۹۸۷ منتشر شده و در پایگاه مدلاین موجود بود، توسط بلینچن و دیگران، مورد بررسی قرار گرفت. بررسیها نشان داد که در مجموع۱۹۲۲۵ مدرک توسط نویسندگان اروپایی تولید شده است. یافته های پژوهش مشخص کرد کشورهای دارای بیشترین برونداد علمی به این ترتیب می باشند: بریتانیا (۱۱ مجله)، آلمان(۹ مجله)، ایتالیا (۶ مجله)، فرانسه (۳ مجله)، اسپانیا (۲ مجله) و سوئد (۱ مجله). در مجموع این پژوهش نشان داد که تولیدات علمی محققان اروپای متحد در طی سالهای ۲۰۰۰-۱۹۸۷ در حیطه پوست شناسی رو به افزایش نهاده است.

لاکیندا (۲۰۰۶) به بررسی اثر جنگ سالهای ۱۹۹۵-۱۹۹۱ بر تولیدات علمی کشور کرواسی در پایگاه مدلاین پرداخت. وی در تحقیق خود تاثیرات جنگ را بر روند تولیدات علمی دانشگاهها و موسسات چند شهر نظیر زاگرب، اسپلت، رجیکا و اسجیک مورد مطالعه قرار داد. یافته های تحقیق لاکیندا نمایان ساخت که کشور کرواسی، علی رغم اثرات نامطلوب جنگ، در حیطه پزشکی از رشد تولید علمی مناسبی برخوردار بوده اند.

صراف زاده (۱۳۷۹) به بررسی انعکاس مقالات محققان ایرانی در دو بانک اطلاعاتی کب و اگریس پرداخت و به این نتیجه رسید که در فاصله سال های ۱۹۸۵ تا ۱۹۸۹ تنها ۴۵ مجله از کشورهای جهان سوم در نمایه استنادی علوم ظاهر شده اند و این ۴۵ مجله فقط ۲/۱ درصد از کل مجلات نمایه شده را تشکیل می دهند. پژوهش وی نشان داد که دانشگاههای تهران و شیراز و موسسه تحقیقات آفات و بیماریهای گیاهی دارای بیشترین مدارک در بانکهای اطلاعاتی کب و اگریس بوده اند. به علاوه مشخص شد که از مجموع همایش ها و سمینارهایی که در حوزه کشاورزی در ایران برگزار شده است، تنها ۵ مورد و آن هم فقط در بانک اگریس انعکاس یافته است.

عصاره(۱۳۸۰) رشد انتشارات علمی دانشمندان ایران در نمایه استنادی علوم در دو دوره پنج ساله ۱۹۸۹-۱۹۸۵ و ۱۹۹۴-۱۹۹۰ را از میزان تولید انتشارات علمی به تفکیک سال انتشار و رتبه بندی نویسندگان پرتولید براساس تعداد مدارک آنان، تعیین نویسندگان تاثیرگذار ایران از طریق محاسبه میزان استنادها به آثار علمی آنان، میزان همکاری دانشمندان ایران با دانشمندان کشورهای دیگر، شناسایی مجلاتی که دانشمندان ایران مقالات خود را در آنها به چاپ رسانده و نیز مجلاتی که این دانشمندان در آثارشان به آنها استناد کرده اند، مورد بررسی قرار داد. در این پژوهش، مشخص شد که میزان انتشارات علمی ایران در دوره ۱۹۹۴-۱۹۹۰ بیشتراز دوره ۱۹۸۹-۱۹۸۵ بوده است و پیش بینی شد که این میزان در دوره ۱۹۹۸-۱۹۹۵ بسیار بیشتر از دو دوره پیش شود. در این پژوهش مشخص شد که تا سال ۱۹۹۸ دست کم سه مجله ایرانی انگلیسی زبان در بین مجلات هسته وجود خواهدداشت.

موسوی( ۱۳۸۳) رتبه بندی تولید علم در ۵۰ کشور جهان از ۱۵۰ کشور نمایه شده در موسسه اطلاعات علمی امریکا را مورد بررسی قرار داد. به لحاظ مطلق تولید علم، امریکا رتبه اول و به لحاظ تولید علم پرجمعیت، سوئیس رتبه اول را کسب کرده است. این مطالعه نشان داد که ۱۰ کشور اول در تولید علم ۵۹ درصد و ۵۰ کشور اول ۸۷ درصد مشارکت را داشته اند. رتبه ایران در سال ۲۰۰۴ به ۴۲ رسیده بود؛ این در حالی است که در سال ۱۹۹۳ رتبه ۵۵ را داشته است؛ یعنی رشد ایران در تولیدات علمی، ۱۲ برابر شده است. این درحالی است که رشد ترکیه در تولیدات علمی هفت و نیم برابر شده است.

عصاره و معرفت (۱۳۸۴) به بررسی مشارکت پژوهشگران ایرانی در تولید علم جهانی در مدلاین پرداختند. در این مقاله با استفاده از شیوه های علم سنجی، به مطالعه رشد و توسعه آثار و مقالات علمی پژوهشگران علوم پایه و بین رشته ای پزشکی در خلال سالهای ۲۰۰۳-۱۹۷۶ پرداخته شده و ۲۶۹۵ مدرک که پدیدآوران ایرانی این حوزه در پایگاه مدلاین به چاپ رسانده اند مورد بررسی قرار گرفت. یافته های پژوهش از افزایش بسیار زیاد تولیدات علمی ایرانیان و به ویژه در محدوده زمانی سالهای ۲۰۰۳-۱۹۹۰ حکایت دارد.

صبوری و پور ساسان( ۱۳۸۵) به بررسی مشارکت ایران در تولید علم جهانی سال ۲۰۰۵ براساس نمایه استنادی علوم در موسسه اطلاعات علمی ( ISI ) پرداختند. در این سال، تعداد مقالات نمایه شده ایران در علوم پایه ۵۴۲۳ (۴۲/ درصد مقدار جهانی)، در علوم اجتماعی ۲۲۵ (۱۳/ درصد مقدار جهانی) و در علوم انسانی و هنر ۱۱ ( ۰۸/۰ درصد مقدار جهانی) و در مجموع ۵۵۷۸ (۳۶/ مقدار درصد جهانی) بود. صرف نظر از کشور ترکیه، ایران در بین کشورهای مسلمان و همسایه رتبه نخست تولید علم جهانی را داراست. بیش از سی درصد تولید علم کشور متعلق به رشته شیمی است. سهم دانشگاههای علوم پزشکی در تولید علم کشور در این سال، بیست و هشت درصد بوده است.

تحقیقات صورت گرفته در حوزه تولیدات علمی، همه حاکی از افزایش تولیدات علمی در حوزه های مختلف می باشند و کاهشهای مقطعی در این تولیدات را ناشی از مسایل و مشکلات اقتصادی و سیاسی می دانند.

● روش شناسی پژوهش

گردآوری داده های مورد نیاز این پژوهش از پایگاه WOS صورت گرفته است.

WOS محصولی از موسسه اطلاعات علمی در امریکا است که یک نمایه استنادی دربرگیرنده ارجاعات مورد استناد توسط نویسندگان در مقالات مجلات علمی است. در این پایگاه علاوه بر جستجوی ارجاع مورد استناد، کاربران قادرند بر اساس عنوان، نویسنده، نوع منبع و نشانی نویسنده به جستجو بپردازند. WOS در برگیرنده ۵ پایگاه اطلاعاتی به شرح زیر است:

۱) Social Sciences Citation Index

۲) Arts & Humanities Citation Index

۳) Index Chemicus

۴) Current Chemical Reactions

۵) Science Citation Index Expanded

اطلاعات موجود در آن از هزاران مجله علمی در حیطه های پژوهشی متشکل است.

نشانی پایگاه WOS به قرار زیر است:

http://www.isinet.com/products/citation/wos/

چون دسترسی به پایگاه WOSبرای محققان محدود به سالهای ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۶ بود و داده های مدارک و متون مربوط به سال ۲۰۰۶ در زمان انجام تحقیق کامل نشده بود، به ناچار محدوده سالهای ۱۹۹۰_ ۲۰۰۵ در نظر گرفته شد و در ماههای مهر و آبان ۱۳۸۵( اواخر سپتامبر تا نیمه اکتبر ۲۰۰۶ ) داده ها گردآوری شد.

به منظور گردآوری اطلاعات در این پژوهش، از راهبرد جستجو زیر استفاده شده است:

Bibliometircs OR Scientometrics OR Webometrics OR Infometrics

در بخش جستجوی موضوعی این پایگاه و با محدود کردن زمان معینی سالهای ۱۹۹۰-۲۰۰۵، جستجو صورت گرفت و ۶۱۸ پیشینه استخراج گردید. تمامی پیشینه ها در حیطه های موضوع، زبان، کشور، نویسنده، سال انتشار، نوع مدرک، مجله و موسسه و دانشگاهها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و به رایانه شخصی منتقل گردید. هر رکورد دارای برچسبهایی است که این برچسبها به وسیله خود پایگاه WOS که دارای نرم افزار تحلیل گر است و به تحلیل آماری و رتبه‌بندی آنها می پردازد، از نظر نام نویسندگان مقالات، نوع مدارک، زبان مقالات، نام کشورها، نام موسسات و دانشگاهها، سال انتشار مقالات و نام مجلات مورد بررسی قرار گرفت و جهت تحلیل به فایل اکسل که از قبل تنظیم شده بود منتقل گردید؛ این مرحله از کار به صورت دستی صورت گرفت. آنگاه کلیه پیشینه ها جهت ترسیم ساختار علم به نرم افزار HistCite که نسخه آزمایشی آن در دست است وارد شد و با انتخاب تعداد ۸۰ نفر از نویسندگان حوزه مدارک مورد بررسی، ساختار آنهاترسیم گردید. پیش فرض این نرم افزار، از روی تعیین ۳۰ مقاله مهم است. اما بسته به حوزه موضوعی و دوره مورد بررسی گاهی ۳۰ مقاله کافی نیست. همچنین، پژوهشگر تعداد مقالات مهم در محدوده مورد بررسی را زیادتر می کند تا ترسیم مناسب تری به دست آورد. از آنجایی که مقالات مهم بر اساس دریافت تعداد استنادهای محلی و یا جهانی( بسته به انتخاب پژوهشگر) تعیین می شود، زیادتر کردن تعداد مقالات جهت ترسیم، ممکن است منجر شود که مقالاتی با استنادهای کم وارد نقشه شوند و به کیفیت نقشه صدمه بزنند. در این مقاله، به صورت آزمایش و خطا، مقالات مهم بر اساس تعداد استنادهای جهانی تعیین شده اند، یعنی مقالاتی با حداقل ۱۰ استناد جهانی در محدوده مورد بررسی مشخص شدند. لازم به توضیح است که نرم افزار HistCite که هنوز به صورت آزمایشی است و به تولید انبوه نرسیده است، مربوط به موسسه اطلاعات علمی امریکاست. این نرم افزار نمودارهایی از مقالات و نویسندگان منتخب به صورت گرافیکی و در قالب شبکه های استنادی ترسیم می کند و به شناسایی مقالات پر استناد و نویسندگان پرکار می پردازد. نتایج بدست آمده بر اساس تاریخ، پدیدآور، شمار استنادها، زبان، نوع مدرک و غیره تحلیل می شوند.

● محدودیتهای پژوهش

پایگاه WOS بر زبان انگلیسی تأکید فراوان می کند و به مقالاتی که به زبانهای دیگر تولید می شوند کمتر توجه می شود. علاوه بر این در این پایگاه، مستندسازی صورت نگرفته است؛ دلیل آن املای اشتباه یا نوشتن اسم یک فرد، با املاهای متفاوت است. البته در این مورد محققان کوشیدند با بررسی دستی لیستهای مورد نظر، اقدام به گردآوری آثار مرتبط از نظر نویسنده و موسسات در یک محل نمایند. ایراد دیگر این پایگاه در این است که کلیه انتشارات یک فرد را در لیست مربوط به اسامی نویسندگان مشخص نمی سازد. پس نمی توان تحلیل کاملاً دقیقی به دست داد.

● تحلیل نتایج

جهت پاسخگویی به سوالات پژوهش، نتایج به دست آمده از تحلیل ۶۱۸ عنوان مدرک، حسب مورد در قالب جدول یا نمودار طراحی شد که به ترتیب ذیل ارایه می گردد:

۱) سهم کشورهای مختلف در نگارش مدارک

در مجموع، ۵۳کشور در نگارش مدارک حوزه موضوعی مورد بررسی نقش داشته‌اند که از این میان کشورهای ایالات متحده آمریکا،انگلستان، آلمان و هلند که به ترتیب رتبه‌های اول تا چهارم را در اختیار داشته‌اند در مجموع ، ۸۱/۵۰% از کل مدارک را تولید کرده‌اند. به عبارت دیگر می‌توان گفت که تعداد ۵ کشور یا ۵۵/۷% از کشورها بیش از ۵۰%مدارک را تولید کرده‌اند. در جدول شماره ۱ مشاهده می شود که تعداد مدارک تولید شده توسط دارنده رتبه اول، یعنی ایالات متحده آمریکا، نسبت به انگلستان که حایز رتبه دوم شده است، ۷۴/۲برابر می باشد. بنابراین این فرض قوت می گیرد که احتمالاً پایگاه WOS علاوه بر تاکید بر متون تولید شده به زبان انگلیسی، بر مدارک و منابع آمریکایی نیز بعلل مختلف از جمله دسترسی بیشتر موسسه اطلاعات علمی، تاکید دارد.

۲) توزیع زبانی


بررسی تحلیلی و ترسیم ساختار انتشارات علمی تولید شده در حوزه های کتاب سنجی, علم سنجی, اطلاع سنجی و وب سنجی در پایگاه Web of Science طی سالهای ۱۹۹۰ ۲۰۰۵
جدول۱- کشورهای مشارکت کننده در تولید مقالات علمی درحیطه کتابسنجی و شاخه های مرتبط

۳) سهم موسسات در نگارش مدارک


بررسی تحلیلی و ترسیم ساختار انتشارات علمی تولید شده در حوزه های کتاب سنجی, علم سنجی, اطلاع سنجی و وب سنجی در پایگاه Web of Science طی سالهای ۱۹۹۰ ۲۰۰۵
جدول ۲- رتبه بندی زبان به کار رفته در مدارک

۴) توزیع مدارک در میان مجلات

مدارک حوزه مورد بررسی میان ۱۹۰ عنوان مجله توزیع شده‌است که با بررسی این ۱۹۰ عنوان مشخص می‌شود که بیش از ۵۰% مدارک، در ۶ عنوان مجله یعنی ۶۸/۳% از کل مجلات حاضر در لیست منتشر شده‌است.

این مجلات به ترتیب عبارتند از:

Scientometrics

Journal of American Society for Information Science

Information Processing and Management

Journal of Documentation

Journal of Information Science

Research Policy