کارآمدی شرط لازم است یا کافی

روحانی سعادت سیاسی خود را درگروی کارآمدی دولتش می داند

اگر روحانی امروز تمام هم و غم خود را روی حل شدن بحران هسته‌یی وتلاش برای پایین آمدن نرخ تورم متمرکز کرده به?این دلیل است که او سعادت سیاسی خود را در گروی کارآمدی دولتش در حل و فصل گرفتاری‌های اقتصادی می‌داند،

روحانی تداوم مشروعیت دولت‌ها را وابسته به کارآمدی آنها می‌داند

دولت یازدهم در آستانه یک سالگی خود قرار دارد. بعد از چهار سال تنش‌های سیاسی فراوان خرداد سال گذشته به مدد آمدن برخی نخبگان مطرح سیاسی و ایستادگی آنها و با وجود حرکات تند و تصمیمات شتابزده جناح مقابل حسن روحانی به مقام ریاست‌جمهوری انتخاب شد. خیزشی که در بخش‌های قابل توجهی از جامعه بعد از ثبت نام آیت‌الله هاشمی به وجود آمد اگرچه با رد صلاحیت او برای چند روز دچار شوک شد اما با صبر و حوصله او و ایستادنش پشت سر حسن روحانی از سویی و اشاره سید محمد خاتمی از سوی دیگر توانست مجددا موجی بیافریند که انتخابات بیست و چهارم خرداد را رقم زد. پر واضح است که حسن روحانی بدون برخورداری از یک بدنه اجتماعی مشخص و نیرومند توانست به کاخ ریاست‌جمهوری راه یابد. در واقع این حمایت هاشمی و اشاره خاتمی بود که بدنه اجتماعی اصلاحات را پای صندوق رای کشاند و با تجمیع آرای خاموشی که این بار به سبد کاندیدای مورد حمایت اصلاح‌طلبان ریخته شده بود بعد از هشت سال سکانداری نیروهای افراطی جریانی که شعار خود را «اعتدال» قرار داده بود روی کار آمد.

این نکته‌یی نیست که بر کسی پوشیده باشد و در طول یک سال گذشته به اندازه کافی در مورد آن سخن گفته شده است. اما آنچه الان مورد سوال است اینکه آیا دولت روحانی اساسا به فکر استفاده از فرصتی که برایش به واسطه وقوع یک سری اتفاقات غیر قابل پیش‌بینی به وجود آمده هست؟ آیا روحانی و دولت او به فکر ایجاد یک بدنه اجتماعی مشخص برای خود هست؟ آیا اساسا اهمیت مقوله «بدنه اجتماعی» برای او شناخته شده است؟ پاسخی که دولتی‌ها به این سوال می‌دهند این است که برای آنها کار کردن و حل مشکلات مردم مهم‌ترین هدف است. این همان چیزی است که چندی پیش توسط اکبر ترکان مشاور ارشد رییس‌جمهور بیان شد و به همین دلیل هم هست که به نظر می‌رسد مفهوم بدنه و پایگاه اجتماعی چندان برای مسافران کشتی «اعتدال» شناخته شده نیست. در واقع اگر دولت تنها دغدغه حل مشکلات کشور و گرفتاری‌های مردم را هم داشته باشد باید از حمایت‌های جامعه مدنی برخوردار باشد وگرنه نخواهد توانست در رقابت با گروه‌های مخالف خود پیروز باشد. اگرچه مخالفان دولت دارای پایگاه اجتماعی قابل اعتنایی نیستند اما نباید فراموش کرد که آنها از اهرم‌ها و ابزارهایی برخوردارند و بدون اینکه کسی مزاحم شان شود می‌توانند مزاحمت‌های فراوانی را برای دولت و اهدافی که در پیش گرفته است فراهم کنند و دولت روحانی درست مانند دولت اصلاحات سرمایه‌یی ندارد - نمی‌تواند داشته باشد- جز اتکا به جامعه مدنی و نیروهای اجتماعی خود.

کارآمدی اقتصادی

اصلی‌ترین دغدغه روحانی

البته معنای سخن فوق این نیست که رییس‌جمهور به اهمیت برخورداری از یک پایگاه اجتماعی واقف نباشد اما چنان‌که از عملکرد او مشخص است و همچنین مروری بر اظهارات وی در سال‌های قبل از ریاست‌جمهوری‌اش نشان می‌دهد که از نظر وی «کارآمدی» مهم‌ترین عامل ایجاد، حفظ و توسعه بدنه اجتماعی است. اگر می‌بینیم روحانی امروز تمام هم و غم خود را روی حل شدن بحران هسته‌یی متمرکز کرده و همه تلاش خود را معطوف پایین آمدن نرخ تورم و افزایش نرخ رشد اقتصادی کرده به این دلیل است که او سعادت سیاسی خود را در گروی کارآمدی دولتش در حل و فصل گرفتاری‌های اقتصادی کشور و مشکلات معیشتی مردم می‌داند. در واقع روحانی به طور کلی تداوم مشروعیت دولت‌ها را وابسته به کارآمدی آنها می‌داند.

چنانچه در کتاب «مبانی نظری اندیشه‌های سیاسی اسلام» خود که سال‌ها قبل از ریاست‌جمهوری‌اش منتشر شده می‌نویسد:« آیا مشروعیت، وضعیت ثابتی دارد که اگر مبنای مشروعیت برای مردم تبیین شد و حکومت در چارچوب قانون فعالیت خود را آغاز کرد، این مشروعیت هموازه تثبیت شده است؟ یا آنکه مشروعیت از دیدگاه رفتاری و جامعه شناختی در نوسان است و منوط به درجه رضایت مردم است؟» (حسن روحانی، اندیشه‌های سیاسی اسلام، چاپ دوم، سال ۸۹، انتشارات کمیل، ص ۱۹۹). وی سپس در چند سطر پایین‌تر به پرسشی که خود طرح کرده پاسخ می‌دهد و می‌نویسد: «ممکن است یک نظام از لحاظ دینی و قانونی نظام مشروعی باشد اما این مشروعیت را می‌توان مشروعیت اولیه نامید. » (همان) وی سپس می‌افزاید « این مشروعیت در ادامه باید همواره توسط مشروعیت ثانویه مورد تایید قرار گیرد. مشروعیت ثانویه با کارآمدی و کارایی نظام تثبیت می‌شود. » (همان ص ۲۰۰).

کارآمدی دولت درگروی برخورداری آن از پشتوانه‌های اجتماعی است

از نحوه عملکرد روحانی در ۱۲ ماه گذشته می‌توان به این نتیجه رسید وی همان‌طور که کارایی را برای یک نظام سیاسی ضرورت حفظ مشروعیت آن می‌داند از نظر او اصلی‌ترین ابزار ایجاد، حفظ و توسعه بدنه اجتماعی برای دولت خود نیز «کارآمدی» است. این نگاه اگرچه در جای خود درست است اما غفلت از سایر عوامل تاثیرگذار ممکن است مانع آن شود که جهد و کوشش دولت در این مسیر قرین به توفیق شود. در واقع کارآمدی دولت گرچه مولفه مهمی برای بقای مشروعیت آن دولت به شمار می‌رود و در حفظ بدنه اجتماعی آن نیز نقش تعیین?کننده‌یی دارد اما این مساله خود نیازمند آن است که دولت بتواند پروژه خود را جلو ببرد و معلوم نیست در غیاب نیروهای اجتماعی و عدم افزایش و گسترش اعتبار دولت در جامعه مدنی این مهم میسر شود و این همان چیزی است که به نظر می‌رسد دولت «تدبیر و امید» توجه چندانی به اهمیت آن ندارد.

گرچه معطوف بودن اراده دولت به حل مشکلات اقتصادی کشور و مسائل معیشتی مردم به خودی خود ارزش محسوب می‌شود اما برای تحقق آن دولت نیازمند برخورداری از حمایت‌های گروه‌های اجتماعی است. در واقع چاره دولت برای فایق آمدن بر مزاحمت‌های «دلواپسان» مجهز به اهرم‌ها و ابزارهای غیر مدنی و حکومتی در متن و بطن جامعه‌یی نهفته است که می‌تواند به پایگاه نیرومندی برای دولت تبدیل شود تا در مواقع ضرور از آن بهره بگیرد. از نگاه جامعه شناسی سیاسی اساسا سیاست، حاصل روابط دولت و جامعه است. پایگاه اجتماعی هر دولت و جناحی در هر کشور و نظام سیاسی مهم است اما شاید این مساله در کشور ما و برای دولت‌هایی از جنس «اعتدال» و «اصلاحات» اهمیت بیشتری داشته باشد. چراکه رقبای جریان‌هایی نظیر اصلاحات و اعتدال در کشور ما مجهز به تجهیزاتی هستند که از آن جمله می‌توان به حمایت برخی صاحب منصبان غیر انتخابی اشاره کرد. به همین دلیل است که می‌بینیم تنها بعد از پنج، شش ماه روی کار آمدن دولت یازدهم «دلواپسی» بازندگان انتخابات سال گذشته آغاز می‌شود و مواضع‌شان بعضا توسط برخی ائمه جمعه و شخصیت‌هایی که در نظام دارای جایگاه مهمی هستند تایید و حمایت می‌شود. این در حالی است که جز یکی، دو همایش دولتی آن هم تنها در سالروز انتخابات ۲۴ خرداد در اردوگاه هواداران دولت برگزار نشده است.

مطالبات اجتماعی از دولت فراتر از توان آن است

در حالی که «دلواپسان» از هر بهانه‌یی برای ابراز دلواپسی خود استفاده می‌کنند؛ وسعت «دلواپسی»‌شان نیز از سیاست خارجی تا موضوعات اجتماعی را شامل می‌شود.

هر وقت خبرها از نشست و برخاست مقامات دستگاه دیپلماسی کشورمان با سیاستمداران برجسته کشورهای قدرتمند خبر می‌دهند آنها برای مذاکرات ژنو ابراز نگرانی می‌کنند و برای «از دست رفتن دستاوردهای هسته‌یی کشور» نوحه سر می‌دهند و هر زمان بازار خبرهای سیاست خارجی کم رونق می‌شود یا مقامات دولتی بر تاییدات رهبری در مورد این مذاکرات تاکید می‌کنند و خلاصه مجال ادامه این ابراز «دلواپسی»‌ها تنگ می‌شود، دلواپسان به یاد موضوعات اجتماعی می‌افتند و با برگزاری تجمعات اعتراضی خود از وضعیت حجاب در جامعه ابراز نگرانی می‌کنند. در واقع آنها معتقدند حال که در انتخابات سال گذشته با پایگاه و جایگاه واقعی خود در جامعه

رو به رو شدند نباید میدان را ترک و از هر فرصتی برای جولان خود استفاده کنند. حال اگر مجال به چالش کشیدن سیاست‌های رسمی دولت جمهوری اسلامی در مذاکرات ۱+۵ وجود داشت از این طریق به اثبات حضور خود می‌پردازند و اگر این مجال چندان وسعت مانور بیشتری نداشت بالا رفتن دمای هوا در روزهای تابستان می‌تواند موقعیت مناسبی برای ابراز «دلواپسی» از وضعیت حجاب در جامعه باشد. این همان چیزی است که مورد انتقاد هواداران دولت حسن روحانی قرار گرفته است. اما علی مطهری که خود در انتخابات سال گذشته از روحانی حمایت کرد چندی پیش طی گفت‌وگو با یکی از خبرگزاری‌ها با اشاره به انتقادات هواداران دولت در این خصوص گفت: «انفعال هواداران دولت در مقابل «دلواپس»‌ها تقصیر خود آنها است.» به نظر می‌رسد سخن مطهری به واقعیت نزدیک است. یعنی گذشته از اینکه دولت به اهمیت این مساله کم توجه است هواداران روحانی و آنهایی که سال گذشته پیروزی او را در خیابان‌های کشور جشن گرفتند نیز چندان به ضرورت پشتیبانی از آن و سیاست‌هایی که در پیش گرفته اهتمام ندارند و در این راستا تلاشی برای حمایت از دولت و سیاست‌های آن نمی‌کنند.

در واقع آن نیروهای اجتماعی که سال گذشته آرای خود را به سبد روحانی ریختند ظاهرا الان دغدغه‌های سیاسی شان تنها محدود به مطالباتی شده که خارج از اراده دولت است. مطالباتی که تصمیم‌گیری در مورد آنها به جایی فراتر از شورای عالی امنیت ملی مربوط می‌شود. نتیجه عدم تناسب بین دولت روحانی و مطالباتی که از آن در جامعه مدنی، هواداران اصلاحات، نیروهای دموکراسی خواه – یا هر اسم دیگری که برای آن بگذاریم- وجود دارد تنها می‌تواند به کام «دلواپسان»ی شیرین بیاید که اکنون یک سال است به واسطه استراتژی قرین به توفیق نخبگان سیاسی اصلاحات و هواداران شان تلخ شده است.

عظیم محمودآبادی