مکمل ها جایگزین وعده های غذایی نیستند

نگاهی به تکمیل کننده های رژیم غذایی

انسان برای تامین نیازهای فیزیولوژیک خود به غذا احتیاج دارد. تمام موجودات زنده، خواه انسان یا حیوان، برای ادامه زندگی نیازمند غذا هستند. از طرفی هر روز تعدادی از سلول‌های بدن می‌میرند و باید سلول‌های تازه جای آنها را بگیرند، برای این کار باید سلول‌ها مواد لازم را از غذای مصرفی به دست آورند. پروتئین، چربی، کربوهیدرات، ویتامین‌ها، مواد معدنی و آب جزو مواد مغذی هستند و دریافت‌شان ضروری است...

کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها انرژی‌زا هستند و انرژی روزانه را تامین می‌کنند، پروتئین‌ها برای ترمیم و ساختن بافت‌های جدید ضروری‌اند، ویتامین‌ها، مواد معدنی و آب کالری ندارند اما برای رشد طبیعی مورد نیاز هستند و دریافت ناکافی آنها باعث اختلال در رشد، بروز مشکلات خونی و عدم استحکام استخوان‌ها می‌شود. همه ما غذا می‌خوریم اما گاهی به آنچه به راستی سلول‌های ما به آن نیاز دارند، بی‌توجه هستیم. امروزه تغییر شرایط زندگی و استفاده زیاد از فست‌فودها و غذاهای آماده و کنسرو باعث شده تا ریزمغذی‌ها به اندازه کافی در اختیار ما قرار نگیرند. با اینکه این مواد به میزان بسیار کم مورد نیازند ولی وجودشان برای انجام اعمال حیاتی بدن بسیار ضروری بوده و کمبودشان، «گرسنگی پنهان» یا «گرسنگی سلولی» نامیده می‌شود.

فقر آهن و کم‌خونی‌های ناشی از آن، کمبود کلسیم و پوکی استخوان، کمبود روی و اختلالات ناشی از آن به‌ویژه کوتاه قدی، کمبود ویتامین A و اختلالات بینایی، کمبود ید و اختلالات تیروئیدی و... مواردی از گرسنگی سلولی شایع در کشور ما هستند و گاهی حتی در افرادی که احساس می‌کنند رژیم غذایی متعادلی دارند، نیز دیده می‌شود.

حال علت چیست و چه باید کرد؟ عدم برخورداری از یک تغذیه متعادل و متناسب و متنوع، کمبود موادمغذی در خاک‌های کشاورزی، روش‌های نامناسب نگهداری، فراوری و طبخ مواد غذایی، آلودگی هوا، داروهای مصرفی، شیوع بیماری‌های انگلی و ... همه و همه باعث عدم تامین نیاز بدن شده و با تجویز پزشکان لزوم استفاده از مکمل‌ها را فراهم می‌آورد.

● تعریف مکمل غذایی

مکمل‌های غذایی، فرآورده‌هایی شامل ویتامین‌ها، مواد معدنی، اسیدهای آمینه، فراورده‌های گیاهی و طبیعی هستند که از راه دهان مصرف و به عنوان تکمیل‌کننده در رژیم غذایی افراد جای می‌گیرند.

باید به این نکته توجه شود که مکمل‌های غذایی با اینکه جزو برنامه غذایی به حساب می‌آیند ولی جانشین وعده غذایی اصلی نیستند و نباید به عنوان دارو از آنها استفاده شود. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) مکمل‌های غذایی را این‌گونه تعریف کرده است: «مکمل‌های رژیمی- غذایی فرآورده‌هایی حاوی مواد مغذی هستند، فقدان یا کمبود یک یا چند ماده مغذی اولیه در رژیم غذایی را جبران می‌کنند و از طریق ارتقای عملکرد یا پیشگیری از اختلالات دستگاه‌های مختلف بدن باعث افزایش سلامت می‌شوند، هیچ‌گونه ادعای تشخیصی، پیشگیری یا درمانی از یک بیماری خاص را ندارند، شامل یکی از موارد ویتامین‌ها، املاح، گیاهان و مواد طبیعی، اسیدهای آمینه و هر ماده رژیمی دیگری که به منظور افزایش دریافت نیاز روزانه مورد استفاده قرار گیرند، هستند و اغلب به صورت ماده تغلیظ شده، متابولیت شده، تشکیل شده، استخراج شده یا ترکیب شده از مواد و اجزای احصاء شده قبلی وجود دارند.»

● انواع ویتامینی و املاحی

امروزه تولیدکنندگان مکمل‌های غذایی انواع ویتامین‌های مورد نیاز انسان را به بازار عرضه کرده‌اند. این ترکیب ها اشکال و دوز‌های مختلفی دارند و بر اساس RDA مورد سنجش قرار می‌گیرند. گاهی دو یا چند ویتامین به دلیل جذب و تاثیر بهتر به‌صورت یک ترکیب جداگانه فرموله می‌شوند. این ترکیبات شامل ویتامین‌های A، E، D، ویتامین‌های گروه B، ویتامین C و ... هستند. مواد معدنی نیز یکی از نیازهای اساسی تغذیه انسان به شمار می‌روند و ممکن است به صورت یک یا ترکیب چند ماده معدنی یا در ترکیب با یک یا چند ویتامین تولید و برای مصرف ارائه شوند. این ترکیب ها شامل آهن، روی، ید، منیزیم، کلسیم، سلنیوم و ... هستند و نباید بدون تجویز متخصص و خودسرانه مصرف شوند.

● هنگام خرید

با تنوع محصولات موجود در بازار، تصمیم‌گیری در مورد اینکه از کدام مکمل‌ها استفاده شود روزبه‌روز سخت‌تر می‌شود. نکاتی که در ادامه می‌خوانید در انتخاب یک محصول مناسب به شما کمک می‌کند. به طور مثال، تایید محصول به‌وسیله وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که برای مکمل‌ها شماره‌ای با نام IRC یا شماره پروانه بهداشتی واردات که به صورت برچسب فارسی روی قوطی محصول درج می‌شود، توجه به تاریخ انقضا، شماره بچ تولید، اسم شرکت واردکننده، توجه به اینکه طبق قوانین وزارت بهداشت و درمان و سازمان غذا و داروی ایران عرضه مکمل‌ها فقط باید از طریق داروخانه باشد و تهیه آنها به روش‌های دیگر و بدون مشورت با پزشکان به هیچ‌وجه تایید نمی‌شود.

● چند اصطلاح مهم

هنگام خرید بهتر است که به چند اصطلاح نیز دقت شود نظیر RDA، DV و جدول ترکیبات مکمل. اگر به اطلاعات درج شده روی قوطی مکمل‌های غذایی دقت کرده باشید، حتما یکی از این موارد را مشاهده کرده‌اید. RDA عبارت است از میزان دریافت توصیه شده روزانه در مورد انواع مواد مغذی که توسط مراجع صلاحیت‌دار آن را تعیین می‌کنند و تقریبا ۹۷ تا ۹۹ درصد میزان نیاز روزانه افراد به موادمغذی را تامین می‌کند. به طور مثال اگر RDA ماده مغذی‌ای مانند کلسیم، ۱۰۰۰ میلی‌گرم اعلام شده باشد، یعنی هر فرد در طول روز حداقل به دریافت ۱۰۰۰ میلی‌گرم کلسیم نیاز دارد. اصطلاح DV (درصد ارزش روزانه) و مقداری از نیاز روزانه افراد است که ماده مغذی موجود در مکمل تامین می‌کند. یعنی اگر DV کلسیم در محصولی ۵۰ درصد باشد، یعنی این مکمل تنها نیمی از نیاز روزانه بدن به این ریز مغذی را که به‌وسیلهRDA تعیین شده تامین می‌کند. جدول ترکیبات هم وجود، مقدار و ترکیب شیمیایی هر کدام از ریزمغذی‌های محصول و همچنین میزان DV یا RDA آن را نشان می‌دهد.

دکترعزیز فرخی