۵ سال صبر برای تولید نفت

ایران خواسته یا ناخواسته به نفت وابسته است و این موضوع را با نفت ۴۰ دلاری در بودجه ۸۵ نشان داد و جالب آن است که به رغم ادعاهای صورت گرفته خواهان افزایش تولید و حفظ سهم از بازار است ولی مشخص نیست که استراتژی ایران تا چه حد از ثبات و جدیت برخوردار است

یکی از استراتژی‏های ایران در سالهای اخیر افزایش ظرفیت تولید است به گونه‏ای که بعضا بحث تولید تا سطح ۸ میلیون بشکه در روز هم مطرح شده است که حکایت از نگاه افزایش تولید نفت خام کشور است.

اگرچه عملکرد برنامه سوم توسعه و تولید تا پایان برنامه چهارم نشان‏دهنده آن است که استراتژی‏های ترسیم شده با اهداف تعیین شده چندان همخوانی و همسویی ندارد اما در هر صورت متضمن این سیاست است که ایران در سالهای بعد تولید نفت خام خود را به منظور حفظ سهمیه خود در بازار نفت (یا اوپک) افزایش خواهد داد. این رویکرد باعث شده است که ایران با صرف هزینه‏های گوناگون اقتصادی و اجتماعی و حتی سیاسی تلاش کند که پروژه‏هایی را در این راستا آغاز کند و حتی برخی از آنها به نتیجه رسیده است.

دراین میان اگرچه بر اساس نوع و نحوه قراردادهای تدوین شده ادعا می‏شود که ایران هزینه‏های اجرای چنین پروژه‏هایی را از محل درآمدهای آنها پرداخت می‏کند اما واقعیت آن است که هزینه‏های اجرای چنین پروژه‏هایی از درآمدهای بالقوه و بالفعل کشور پرداخت خواهد شد و چنان ادعایی ماهیتا اشتباه است. اما زمانی که قرار است ایران افزایش تولید داشته باشد و در پایان برنامه چهارم توسعه تولید خود را به سطح ۸ میلیون بشکه در روز نزدیک کند، آیا می‏توان تصور کرد که بازار تقاضا هم چنین رویکردی را پذیرفته است یا خیر؟

آیا سهمگیری ایران از بازار به تولید ایران مربوط است یا تقاضای بازار؟ این سوال زمانی اهمیت پیدا می‏کند که از یک سو تقاضای بازار نفت چندان همگن و یکسان نیست و از سوی دیگر وضعیت تولیدکنندگان رقیب در سال ۲۰۱۰ با سال جاری تفاوت جدی خواهد داشت.

در آن سال به طور قطع بسیاری از تولیدکنندگان غیر اوپک از گردونه تولید خارج خواهند شد و این در حالی است که اکنون آن کشورها با شرایط اقتصادی مناسب در حال تولید هستند.

● نفت و ایران

ایران خواسته یا ناخواسته به نفت وابسته است و این موضوع را با نفت ۴۰ دلاری در بودجه ۸۵ نشان داد و جالب آن است که به رغم ادعاهای صورت گرفته خواهان افزایش تولید و حفظ سهم از بازار است ولی مشخص نیست که استراتژی ایران تا چه حد از ثبات و جدیت برخوردار است. براساس سهمیه جولای ۲۰۰۵ ایران مجاز به تولید ۴/۱۱ میلیون بشکه در روز بود، اما براساس گزارش‏های ارائه شده ایران تنها توان تولید ۴/۰۰ میلیون بشکه در روز را داراست و جالب آن است که در این زمان تنها ۳/۸۷ میلیون بشکه در روز تولید کرده است که به رغم داشتن ۱۴۰ هزار بشکه مازاد ظرفیت تولید ۵۱۰ هزار بشکه در روز کمتر از سهمیه خود تولید کرده است.

این در حالی است که عربستان سعودی و الجزایر با ۴۵۰ و ۴۸۰ هزار بشکه در روز مازاد تولید نه تنها کاستی تولید ایران را جبران کرده‏اند بلکه هرگونه سیاست کاهش تولید را هم نفی کرده‏اند تا نشان دهند که بازار نمی‏تواند براساس سیاست‏های ماهانه اداره و هدایت شود.

● بودجه و نفت

ایران نشان داده است که علاقه ویژه‏ای به اعلام تعداد برنامه دارد هرچند شرایط در عمل متفاوت است و مفاهیم دیگری را دنبال می‏کند. یکی از رویکردهای لایحه بودجه سال ۱۳۸۵، موضوع برداشت صیانتی از ذخایر نفت خام کشور است و به عنوان عنصر اول بودجه در این حوزه اعلام شده است. براساس اصولی که ارائه شده در بودجه سال ۱۳۸۵ به منظور برداشت صیانتی از مخازن نفت خام ضریب برداشت از مخازن ۰/۳ درصد افزایش خواهد یافت. این موضوع به معنای آن است که تلاش می‏شود از مخازن بهره‏برداری بیشتری در دوران عمر مفید آنها صورت گیرد. در کنار آن قرار است فناوری‏های نوین و مطالعات مخزن بر اساس دانش جدید و روز صورت گیرد.

اگرچه رویکرد جدید در مطالعات مخزن نمی‏تواند قالب و ماهیت بودجه‏ای داشته باشد اما در صورتی که قرار باشد به عنوان رویکرد بلندمدت دولت مورد توجه قرار گیرد، ممکن است در لوایح سالهای بعد هم مورد توجه قرار گیرد و قابلیت یک موضوع برنامه‏ای برای آن ترسیم شود. البته نمی‏توان انتظار داشت که سالانه نوع و نحوه مطالعه مخازن تغییر کنند و در هر سال نقشه‏ای جدید از مخازن ارائه شود.

در کنار این موضوع، دولت جدید ایران دو استراتژی دیگر را هم مورد توجه قرار داده است که اگرچه به نظر نمی‏رسد که تفاوت چندانی با رویکرد کلان دولت‏های قبلی و برنامه سوم توسعه نداشته باشد اما نشان‏دهنده آن است که ایران در برنامه چهارم توسعه ۴ محور اساسی را در نظر دارد. در کنار دو موضوع افزایش ضریب بازیافت و دانش جدید مخزن، قرار است ۱۵۰۰ میلیون بشکه معادل نفت، نفت و گاز اکتشاف کند که نشان‏دهنده رویکرد توسعه‏ای در این حوزه است.

چهارمین رویکرد ایران در برنامه چهارم توسعه اولویت بخشیدن به تولید نفت و گاز از میادین مشترک است که به طور مشخص از میدان فروزان نام برده شده است. در صورتی که بپذیریم دولت دارای استراتژی مشخص در حوزه نفت و گاز است و آنچه لایحه بودجه سال ۱۳۸۵ به آن پرداخته است، گام نخست در اجرای برنامه‏ای ۵ ساله است که قرار است به اهداف مشخص برسد. این برنامه در صورت اجرا حداقل حسنی که دارد آن است که دارای تضاد ماهوی و ساختاری نخواهد بود و در صورت حرکت درست دچار انحراف و نوسان بازدارنده نخواهد شد.

محمد عباسی