وسپا, زنبور پیر ایتالیا

به قول نویسنده روزنامه تایمز, وسپا کامل ترین محصول ایتالیایی تولید شده بعد از ارابه های امپراتوری رومی است وسپا نام اسکوتری موتور دو چرخ کهنسال, محصولی از شرکت ایتالیایی پیاژیو Piaggio است

به قول نویسنده روزنامه تایمز، وسپا کامل‌ترین محصول ایتالیایی تولید شده بعد از ارابه‌های امپراتوری رومی است. وسپا نام اسکوتری (موتور دو چرخ) کهنسال، محصولی از شرکت ایتالیایی پیاژیو (Piaggio) است.

این شرکت سال ۱۲۶۲ خورشیدی ( ۱۳۰ سال پیش) بوسیله رینالدو پیاژیو تاسیس شد. پیاژیو در ابتدای فعالیتش تولیدکننده لکوموتیو و ریل نورد بود. این سازنده طی جنگ جهانی اول روی تولید هواپیما تمرکز داشت و در جنگ جهانی دوم به تولید هواپیمای بمب افکن مشغول شد تا این که کارخانه اش از سوی متفقین به کلی نابود گردید.

شرایط ناگوار اقتصادی ایتالیا در آن سال ها باعث شد انریکو پیاژیو (Enrico Piaggio) فرزند موسس این شرکت، فعالیت در حوزه هوانوردی را رها کند و به نیاز آن زمان ایتالیا که بشدت به دنبال روشی نوین و البته اقتصادی برای حمل و نقل بود، پاسخ دهد.

این نیاز باعث ایجاد جرقه ای در ذهن انریکو برای طراحی و تولید وسیله نقلیه ای ارزان برای توده مردم شد. از همین رو انریکو از مهندس هوانوردی به نام کورادینو داسانیو کمک گرفت تا وسیله نقلیه ساده و قدرتمندی با قیمت پایین برایش طراحی کند.

در سفارش انریکو مواردی از قبیل وسیله ای با ناوبری آسان برای آقایان و خانم ها، توانایی حمل مسافر و کثیف نکردن لباس راننده اش وجود داشت.

به این ترتیب بود که ۵۷ سال پیش پیاژیو، موتور افسانه ای اش به نام وسپا (در زبان ایتالیایی به معنی زنبور است) را تولید کرد. جالب است بدانید در همان آغاز کار و طی ده سال ، یک میلیون موتور وسپا تولید شد. همچنین محبوبیت این وسیله نقلیه تا جایی پیش رفت که لغت Vespare به معنای با وسپا به جایی رفتن به فرهنگ لغت زبان ایتالیایی اضافه شد.

موتورهای وسپا از همان ابتدا به پوشش مستحکم و رنگی خود بر روی موتور که چهره کثیفی و روغن قطعات را می پوشاند، جای پای بزرگ و راحت و پوشش بادگیر در جلوی خود مشهور شدند. این موفقیت ها سازنده وسپا را به بزرگ ترین تولید کننده وسیله نقلیه دوچرخ اروپا و چهارمین موتورسیکلت ساز بزرگ دنیا تبدیل کرد.

● مفهوم و طراحی اولیه

الهام بخش طراحی اولیه وسپا به اسکوترهای شرکت آمریکایی (Cushman) باز می گردد که با تعداد زیادی در ایتالیا موجود بودند. ارتش ایالات متحده از این اسکوترها برای نفوذ به مواضع دفاعی نازی ها استفاده می کرد.

در سال ۱۹۴۴ دو مهندس پیاژیو موتورسیکلتی را طراحی کردند که بدنه آن به طور کامل موتور محرکه را می پوشاند و سپر بلندی در جلویش داشت.

در این نمونه پیش تولید شده زین ارتفاع نسبتا بلندی داشت. این طراحی چندان به مذاق انریکو، رئیس شرکت، خوش نیامد. از همین رو، وی کورادینو داسانیو را برای باز طراحی وسپا به خدمت گرفت. جالب است که داسانیو از هر نوع موتورسیکلتی متنفر بوده است.

در طرح اولیه داسانیو که MP۶ نام داشت، موتور محرکه در پشت چرخ عقب جاسازی شده بود و چرخ مستقیم به موتور متصل بود و زنجیر حذف شده بود. انریکو با دیدن این مدل اولیه فریاد زد که این موتور شبیه به یک زنبور است.

از همین رو وی در همان نگاه نخست این موتور را وسپا به معنای زنبور نامید. شباهت این موتور هم به زنبور در آن است که قسمت پشتی موتور مانند پشت زنبور بزرگ است و به وسیله یک قسمت باریک مانند کمر به جلوی موتور متصل شده است.

همچنین فرمان وسپا نیز شاخک های زنبور را در ذهن تداعی می کند. به غیر از شکل ظاهری، نویز بلند تولید شده از موتور وسپا نیز یادآور مفهوم نام آن است.

در سوم اردیبهشت ۱۳۲۵ انریکو در اداره ثبت اختراعات فلورانس ایتالیا موتورسیکلت یا بهتر است بگوییم اسکوتر وسپایش را به ثبت رساند. وسپای اولیه زینی داشت که می توانست یک نفر را هم در پشت راننده روی خود جای دهد.

به غیر از زین برای نفر دوم، مدل دیگری هم وجود داشت که در پشت جای راننده صندوقی جاسازی شده بود. سپر جلویی موتور نیز در ابتدا بسیار ساده ساخته شده بود، ولی بعدها تغییراتی پیدا کرد و صندوقچه ای همانند داشبورد خودرو در پشت آن تعبیه شد. برای مدل اولیه وسپا از چرخ های هشت اینچی (۲۰۰ میلی متر ) استفاده شده بود که به طراحی جمع و جور موتور و جای پای نسبتا زیادبرای راننده منجر شد.

موتور محرکه استفاده شده برای وسپای اولیه نمونه ای دو زمانه با حجم ۹۸ سی سی بود که به صورت مستقیم به وسیله یک گیربکس سه دنده به چرخ عقب متصل می شد. برای موتور اولیه سیستم خنک کننده در نظر گرفته نشده بود، اما با فاصله زمانی کوتاهی تیغه های هواکش روی چرخ لنگر سوار شدند تا هوا را روی باله های خنک کننده سیلندر حرکت دهند.

جالب است که وسپاهای تولید شده امروزی نیز هنوز از همان سیستم خنک کننده بهره می برند. ترکیب روغن دو زمانه در سوخت باعث تولید میزان زیادی دود می شد و موتور صدای بلندی شبیه وزوز زنبور از خود تولید می کرد.

نمونه های اولیه ای که از این موتور رونمایی شدند در نگاه اول شبیه به یک اسباب بازی بودند، اما در آزمایش های جاده ای که روی وسپا صورت گرفت، نتایج امیدوارکننده بودند و این موتور قابلیت مانور و خوش دستی بسیار بهتری نسبت به نمونه های سنتی از خود نشان داد.

● پیشرفت وسپا

امروزه روند پیشرفت سازندگان بزرگ وسایل نقلیه به سمت الکتریکی شدن است. شرکت های بزرگ خودروساز می کوشند تا هر چه بیشتر نیروی محرکه الکتریکی را درون خودروهایشان بگنجانند و هر چه کمتر از سوخت فسیلی استفاده کنند.

این موضوع از چنان اهمیتی برخوردار بوده است که گرچه هنوز خودروهای الکتریکی نتوانسته اند به طور کامل جایگزین همتاهای سوختی خود شوند؛ ولی کوشیده اند تا از این نیروی محرکه در کنار سوخت استفاده کنند.

از همین رو شاهد تولید نمونه های هیبریدی هستیم که قوای الکتریکی را در کنار بنزین به همراه دارند. موتورسیکلت که وسیله نقلیه محبوبی است و گاهی افراد از آن به جای خودرو استفاده می کنند از این قاعده مستثنا نمانده و شاهد تولید نمونه های برقی از این وسیله دوچرخ هستیم.

به همین دلیل سازنده وسپا یعنی پیاژیو که بیش از نیم قرن توانسته طراحی منحصر به فرد موتورسیکلت زنبور شکلش را حفظ کند نیز به این سمت رفته و از سال ۱۳۸۸ در حال تحقیق و توسعه روی مدل های برقی بوده که محصول این تلاش نمونه هایی با گیربکس اتوماتیک، موتور الکتریکی و باتری های لیتیوم یونی بوده است.

● حقایقی جالب از وسپا

کمبود فضای پارک در شهرهای بزرگ و هزینه پایین حمل و نقل وسپا دو دلیل افزایش محبوبیت این دو چرخ غیرمتعارف بوده است.

در نزدیکی کارخانه وسپا در توسکانی ایتالیا موزه و فروشگاه پیاژیو واقع شده که نمونه هایی از این موتور را در خود جا داده است.

اوج دوران طلایی وسپا بین دهه ۵۰ تا ۶۰ بوده است که این موتور در صنعت فیلمسازی آمریکا به کار گرفته شد و کمک زیادی به رشد آن کرد. وسپا کم کم در ایتالیا به نماد جوانی بی خیال تبدیل شد که ارزان بود و ابزاری کارآمد برای حمل و نقل بویژه در شهرها به شمار می رفت. از این رو موتورسیکلت وسپا به نمادی از ایتالیا و شیوه زندگی جوانان این کشور تبدیل شد.

رامین فتوت