آنچه باید پزشکان تیم های ورزشی در مورد کنترل دوپینگ بدانند

دوپینگ یا مصرف مواد خاص نیروزا برای افزایش عملکرد ورزشی, پیشینه ای طولانی دارد و در ابتدای دوران ورزش مدرن, اغلب در مسابقات دوچرخه سواری حرفه ای استفاده می شد با وجود آنکه تعداد ی از این دوچرخه سواران در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم در اثر مصرف مواد محرک قوی فوت کردند, مسوولان و دست اندرکاران ورزشی همچنان منفعل باقی ماندند

دوپینگ یا مصرف مواد خاص نیروزا برای افزایش عملکرد ورزشی، پیشینه‌ای طولانی دارد و در ابتدای دوران ورزش مدرن، اغلب در مسابقات دوچرخه‌سواری حرفه‌ای استفاده می‌شد. با وجود آنکه تعداد ی از این دوچرخه‌سواران در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم در اثر مصرف مواد محرک قوی فوت کردند، مسوولان و دست‌اندرکاران ورزشی همچنان منفعل باقی ماندند.

این بی‌تفاوتی تا زمانی که در سال ۱۹۶۰ یک دوچرخه‌سوار دانمارکی در حین مسابقات جاده‌ای در بازی‌های المپیک رم فوت کرد، به قوت خود باقی ماند. از آن زمان، اتحادیه بین‌المللی دوچرخه‌سواران (UCI)، مجموعه قوانینی را در سال ۱۹۶۷ به تصویب رساند و کمیته بین‌المللی المپیک (IOC) کمیسیون پزشکی مربوطه را تاسیس کرد تا با سوء‌مصرف از داروها در بازی‌های المپیک به مبارزه برخیزند و لیست داروها و روش‌هایی را که همواره باید ممنوع باشند، هرساله به روز کنند.

اگرچه تلاش‌های ضد دوپینگی از سال ۱۹۶۷ شدت گرفته و روش‌های تشخیص این مواد به طور پیشرونده‌ای پیچیده‌تر شده‌اند، تا همین اواخر همگان پذیرفته بودند که افراد دوپینگی و حامیان آنها جلوتر از کسانی هستند که علیه دوپینگ فعالیت می‌کنند. در حقیقت بعضی معتقدند بودند دوپینگی‌ها همیشه پیشتاز خواهند بود و مبارزه علیه دوپینگ محکوم به فنا و باخت بوده و کاری است عبث، اما امروزه شواهد حاکی از آن هستند که اساسا فاصله ذکر شده کاهش پیدا کرده و از بعضی جهات، تلاش‌های ضد دوپینگی بر دانش استفاده‌کنندگان و تولیدکنندگان این مواد برتری یافته، به طوری‌که امروزه سعی می‌شود تلاش‌ها برای پیشگیری از استفاده از این مواد متمرکز شود.

بر همین اساس و با توجه به اینکه استفاده از مواد نیروزا در بسیاری از ورزش‌ها و در همه کشورها به یک مشکل عمده سلامت عمومی تبدیل شده، آژانس جهانی ضد دوپینگ (WADA) که نمونه همکاری بی‌همتایی میان حوزه ورزش‌ و دولت‌هاست، در سال ۱۹۹۹ تشکیل شد. WADA بر پایه برابری همکاری میان مقامات دولتی و المپیک ورزشی تاسیس شد، بنابراین جنگ علیه دوپینگ از تلاش‌های مهجورمانده IOC و فدراسیون‌های ورزشی به حمایت‌های جهانی از آن تبدیل شده که شامل پشتیبانی فعال مجامع سیاسی از آن نیز می‌شود.

● آگاهی‌های کنترل دوپینگ برای پزشکان

اساس استراتژی ضد دوپینگی بر پایه آموزش، آگاهی، تست‌های کنترل دوپینگ و پژوهش بنا شده است. به عبارتی، برنامه‌های ضد دوپینگ به دنبال حفظ آن چیزی است که در ورزش ذاتا باارزش است و اغلب نیز همان «روح ورزش» نامیده می‌شود. روح ورزش، نمایی از روح انسان است و با مفاهیمی همچون اخلاق، بازی منصفانه و صادقانه، سلامتی، کارگروهی و احترام به خود و دیگر شرکت‌کنندگان و احترام به قوانین و دستورالعمل‌ها مشخص می‌شود.

در مقایسه با دیگر جنبه‌های پزشکی ورزشی، موضوع کنترل دوپینگ، یک حوزه منحصر به فرد برای پزشکان تیم‌های ورزشی بوده و آنها هستند که مقام نهایی را در تصمیم‌های پزشکی دارند. درواقع، این یک قالب طبیعی رابطه پزشک ـ بیمار است که در آن پزشک، امانتدار و حافظ سلامت ورزشکار باشد.

این مسایل و دیگر عوامل، این ارتباط را پیچیده کرده و پزشک را به قسمتی از روند برنامه‌های کنترل دوپینگ و نه به عنوان رهبر و داور نهایی تبدیل نموده، بنابراین پزشکان تیم نقشی اساسی در استفاده و سوءمصرف مواد به وسیله ورزشکاران دارند و از آنهاست که خواسته می‌شود تا آموزش‌های مناسب را ارایه کنند. به عنوان هدایت‌کننده یا متصدی و مسوول بررسی آزمایش‌های دارویی عمل نمایند و داروهای مناسب را معرفی کنند. طبیعت خاص پزشکی ورزشی مانند شمشیر دو لبه است؛ چراکه اشتباهات آن نیز اغلب بزرگنمایی می‌شوند، بنابراین این امر به روز بودن پزشکان تیم‌های ورزشی را می‌طلبد.

از این‌رو لازم است تا این دسته از پزشکان، نه تنها با داروهای بهبوددهنده عملکرد ورزشی که توسط ورزشکاران استفاده می‌شوند آشنا باشند، بلکه روند تعیین نتایج یک تست مثبت را نیز بدانند. در اکثر موسسات ورزشی، از پزشکان خواسته می‌شود تا مثبت و منفی بودن تست‌ها را تفسیر کنند که داشتن دانش اولیه در مورد این تست‌ها الزامی به نظر می‌رسد. از سویی این سازما‌ن‌ها، به طور چشم‌ بسته به نتایج تست‌های دارویی اعتماد می‌کنند و قضاوت‌های بالینی را نادیده می‌گیرند، پس این تصمیم پزشک است که از این تست‌ها به جا استفاده کند. باید دانست که تست‌های مربوط به دوپینگ با آزمون‌های بیومدیکال پایه تفاوت‌های زیادی دارند و پزشکان باید به خوبی با این اختلاف‌ها آشنا باشند.

از طرف دیگر، داروهایی را که اغلب مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند و روز به روز هم بر تعداد آنها افزوده شده و تشخیص مصرف آنها پییچده‌تر می‌شوند، به طور کامل بشناسند.

هر ساله، لیست این داروها به روز شده و تغییراتی در آنها اعمال می‌شود، به طوری که علاوه بر محرک‌ها و استروییدهای آندروژنیک آنابولیک، این لیست حاوی داروهایی مانند اریتروپویتین، هورمون رشد انسانی، مدولاتورهای انتخابی گیرنده آندروژن، ایمونوگلوبولین فاکتور I، انسولین، آنتی‌استروژن‌ها، بتا-۲ آگونیست‌ها و دیورتیک‌ها و روش‌هایی مانند دوپینگ خونی (برای بالا بردن ظرفیت تنفسی و اکسیژن‌رسانی بهتر)، دستکاری شیمیایی و فیزیکی نمونه‌ها و دوپینگ ژنی نیز شده است. لیست داروهای ممنوع در سال ۲۰۱۰ نیز در سایت WADA قرار گرفته که شاهد تغییراتی نیز بوده است. به طور مثال، سودوافدرین از ابتدای ژانویه ۲۰۱۰ به عنوان داروی قدغن شده محسوب خواهد شد. همچنین ارایه معافیت استفاده درمانی از سالبوتامول لازم نخواهد بود و از این پس اعلام استفاده از آن کفایت خواهد کرد.

● نتیجه‌گیری نهایی

چالش جدی و رو به رشد برنامه‌های جهانی ضد دوپینگ برای جلوگیری از سوء‌مصرف داروهای نیروافزا، نیاز به پذیرش این واقعیت دارد که این استفاده‌های نادرست در جامعه و در بین ورزشکاران وجود دارد و انکار آنها مشکلی را حل نمی‌کند. از سویی، طی ۴ دهه گذشته، نقش پزشکان در درمان ورزشکاران به‌طور قابل‌توجهی تغییر یافته است. سابق بر این، نقش سنتی آنها در ورزش حمایت فوری از سلامت ورزشکار، شامل درمان آسیب‌دیدگی‌ها و بیماری‌ها بود، اما امروزه شاهد هستیم که برخی از پزشکان با عبور از خطوط قرمز قانون، به تجویز نادرست این داروها برای افزایش عملکرد ورزشکاران می‌پردازند که یکی از دلایل آن، شاید واضح نبودن این خطوط باشد، به‌خصوص در حضور رشد طب پیشگیرانه و سلامتی یا آنکه ممکن است نتیجه همکاری یک پزشک قانون‌شکن با ورزشکاران برای رسیدن به اهداف نادرست باشد. در هرحال، متاسفانه نقش پزشکان در کمک به ورزشکارانی که می‌خواهند دوپینگ کنند، افزایش یافته و با پیشرفت‌های دارویی و تکنولوژیکی که در دهه‌های اخیر روی داده، این دسته از ورزشکاران بیشتر به پزشکان و دیگر متخصصان پزشکی وابسته شده‌اند تا به نتایج دلخواه خود در مسابقات ورزشی برسند.

درهر حال به‌ نظر می‌رسد این موضوع نگران‌کننده‌ای است که باید جامعه پزشکی نسبت به آن آگاه بوده و بیشترین تلاش خود را برای کمک به ورزشکاران از راه درست و قانونی اعمال دارند و با تجویز مناسب داروها، در جهت سلامت عمومی جامعه و حفظ ارزش‌های ورزش که همانا روح ورزش است، گام بردارند.

نویسنده: دکتر شادی کلاهدوزان