آخرین انقلاب قرن

هر تفسیری از انقلاب در ذیل نظریه ای خاص و در چارچوب تئوری ویژه ای قرارمی گیرد. آگاهی از مسبوق بودن تحلیل رخداد انقلاب به نظریه ها و تئوری هایی ویژه،ضرورت تأمل در نظریه پردازی …

هر تفسیری از انقلاب در ذیل نظریه ای خاص و در چارچوب تئوری ویژه ای قرارمی گیرد. آگاهی از مسبوق بودن تحلیل رخداد انقلاب به نظریه ها و تئوری هایی ویژه،ضرورت تأمل در نظریه پردازی در باب انقلاب را باز می نمایاند. چه آن كه غفلت از اینبعد، تفسیرگر و تحلیل كننده پدیده انقلاب را به غلتیدن در وادی نظریه های متعارض وتئوری های ناهمگون پدیده انقلاب، در تفسیری واحد دچار خواهد نمود; گرچه استفادهآگاهانه و روشمند از نظریه های مختلف به صورتی تلفیقی، در تحلیلی واحد امری قابلدفاع است. در این كتاب، نخست مروری بر مشخصه های تئوری و تئوری پردازی در خصوصانقلاب ها و از جمله انقلاب اسلامی و مسئله امكان وصول به «نظریه ای جامع» و كاملدر این باب صورت خواهد گرفت، و در این راستا دو دیدگاه «پوزیتیویستی» و «معرفت شناسانه» علم مورد ارزیابی واقع می شود. همچنین دو حوزه مطالعات علوم طبیعیو علوم اجتماعی و تفاوتها و تمایزات آن مورد تأمل قرار گرفته، به مشكلات پیش رویحوزه علوم اجتماعی اشاره می شود. تبیین دو نظریه «تدااسكاچپل» و «چارلزتیلی» بهعنوان دو داستان انقلاب، در مقام تطبیق با انقلاب اسلامی و نقد و بررسی آن ها فصلدیگر این گفتار است كه در ضمن آن با مروری بر زمینه های فروپاشی رژیم گذشته و عواملپیروزی انقلاب، منحصر به فرد بودن انقلاب ها، مشكلات تعریف انقلاب به پیامدهای آن،هدفمندی در انقلاب ایران، دلیل مند بودن رفتار انقلابیون، عنصر معنویت و محاسبه سودو زیان در انقلاب ایران و... گفتگو خواهد شد. و در خاتمه بحث از فایده و كاربردنظریه پردازی در باب انقلاب از منظر پوزیتیویستی علم و از دیدگاه معرفت شناسانه آنسخن به میان خواهد آمد.

بحث از انقلاب را می توان با بررسی «علل» و «دلایل» انقلاب پی گرفت; و علل را به «عوامل عینی» و خارجی بازگردانید و دلایل را به «عوامل ذهنی»، و بدین سان عواملعینی و ذهنی انقلاب را مورد تفسیر و بازشناسی قرار داد. گرچه پاره ای از محققان،عوامل ذهنی را نیز جزئی از علت ها می شمارند و آن را به علل ساختاری فرو می كاهند ویا پاره ای دیگر، همه علل و دلایل انقلاب را تنها در عوامل ذهنی جستجو می نمایند وجایی برای عوامل عینی باقی نمی گذارند.

كتاب حاضر با مطالعه انقلاب به مثابه «پدیده ای فرهنگی» و از منظر دلایل و «انگیزه های دینی»، آغاز بحث را به تأمل در «حكومت دینی» می نشیند و با تلقی نمودنهمه نظام های حكومتی در طول تاریخ به عنوان حكومت های دینی، حكومت در اسلام را درمفهوم «ولایت» (به مثابه مفهومی عرفانی) متجلی می بیند. و ضمن تفسیر شخصیت امامخمینی به عنوان «عارفی شیعی» با تفكیك مفهوم ولایت به «رحمانی» و «شیطانی» اینمفهوم را منتشر و موجود در همه اشكال حكومت در دنیای معاصر می شناسد. آنگاه با بحثاز حكومت «صفویه» به عنوان «حكومت مركزی و فراگیر» شیعه و نیز تفسیر «مشروطه» بهمثابه «رسوخ جریان لائیسیسم» غربی و سكولاریسم به ایران، عوامل توقف و ركود ایراندر سده های اخیر را در «هرج و مرج» و ناامنی صدساله و «رواج اخباریگری» در میانروحانیت باز می شناسد.

بررسی زمینه ها و علل انقلاب در سطوح «نظام سیاسی»، «جامعه» و نیروهای اجتماعیكه مطالعه ساخت ها و روابط میان «دولت» و «جامعه» را در دهه های پیش از انقلابدنبال می كند، به كاوش در روابط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بسط و تفصیلمی یابد. پژوهش در «زمینه ها و علل اقتصادی انقلاب» یكی از سطوح مهم تحلیل است كهبا نگرش ها و رهیافت های گوناگونی صورت پذیرفته است. تمركز اصلی گفتگو در این دفتر،مطالعه «وضعیت اقتصادی ایران» از سال های ۱۳۳۵ تا ۱۳۵۵ ـ سال های اجرای برنامه دومتا پنجم توسعه ـ از منظر «اقتصاد سیاسی» و كاركرد دولت در اقتصاد و نیز بررسیتأثیرگذاری تحولات اقتصادی بر فرآیندهای اجتماعی سیاسی است. بر این اساس، «انشقاق» میان حكومت و جامعه و از دست رفتن پایگاه طبقاتی دولت، ظهور «نظام دو قطبی» و اهمیتیافتن ایران برای غرب، وقوع فرآیند «نوسازی اقتصادی» در راستای اهداف بین المللی،انجام «اصلاحات ارضی» و بحران های اجتماعی ناشی از آن موضوع تأمل این دفتر می باشد. همچنین در ادامه، «انفجار در آمد نفتی» و اجرای پروژه های بزرگ صنعتی در دهه پنجاه،بروز گسیختگی های فرهنگی و بحران «جستجوی اصالت»، «ناهمفازی» توسعه اقتصادی باتوسعه سیاسی و پیدایش شكاف ساختاری، پیروی از الگوهای اقتصادی برون زا و بروز بحران «توزیع درآمد»، ظهور «آگاهی عمیق» مذهبی و سیاسی شدن جامعه، مقولات دیگری است كه دراین دفتر، موضوع تحلیل و بررسی فرآیندهای اقتصادی ـ سیاسی منتهی به انقلاب اسلامیرا به توضیح خواهد كشید.

نویسنده:

عباسزارع

فهرست مطالب كتاب به شرح زیر است:

پیش گفتار

ـ سرآغاز: انقلاب بهمن از كدام نگاه؟

ـ دفتر اول: انقلاب بهمن؛ نظریه پردازی

۱) گفتار اول: انقلاب ایران در ساحت نظریه پردازی/ گفت و گو با محمدهادی سمتی و ناصر هادیان

۲) گفتار دوم: انقلاب دینی، چالشی در نظریه پردازی كلاسیك/ گفت و گو با حسین كچوییان

۳) گفتار سوم: تأملاتی در تحلیل نظری انقلاب/ گفت و گو با حسین عظیمی

دفتر دوم:

انقلاب بهمن؛ زمینه های فكری و فرهنگی

۱) گفتار اول: انقلاب ایران؛ پاسخ به كدام پرسش نظری، واكنش به كدام مسئله فرهنگی/ گفت و گو باحاتم قادری

۲) گفتار دوم: انقلاب؛ پدیده ای قدسی و جلوه ای رحمانی/ گفت و گو با محمد مددپور

دفتر سوم:

انقلاب بهمن؛ زمینه های داخلی؛ دولت، جامعه و نیروهای انسانی

گفتار اول: بستر اقتصادی انقلاب ایران (از منظر اقتصاد سیاسی)/ گفت و گو با حسین عظیمی، فرشاد مومنی و علیرضا ناصری

۱) گفتار دوم: ساخت اقتدار نظام پهلوی، زمینه های بروز بحران/ گفت و گو با سعید حجاریان و سهراب رزاقی

۲) گفتار سوم: ایدئولوژی انقلاب اسلامی ایران/ گفت و گو با سعید حجاریان، سهراب رزاقی و داوود فیرحی

۳) گفتار چهارم: بستر اجتماعی رویداد انقلاب (از منظر جامعه شناختی)/ گفت و گو باغلامعباس توسلی

پیوست

نقش رهبری در انقلاب اسلامی (از منظر جامعه شناسی رهبری انقلاب(۱))/ گفتگو با سعید حجاریان