آثار سوءظن

▪ سوءظن و خصلت بدگمانی در انسان چه آثار زیانبار فردی و اجتماعی را به همراه دارد؟
ـ سوءظن یا خصلت بدگمانی یکی از شاخص های بیماری روحی انسان به حساب می آید همان گونه که حسن ظن یا …

سوءظن و خصلت بدگمانی در انسان چه آثار زیانبار فردی و اجتماعی را به همراه دارد؟

ـ سوءظن یا خصلت بدگمانی یکی از شاخص های بیماری روحی انسان به حساب می آید همان گونه که حسن ظن یا گمان خوب داشتن نسبت به دیگران یکی از نشانه های ایمان و سلامت روح او تلقی می گردد. پیامبراعظم(ص) در این زمینه فرمود: «گمان خود را نسبت به برادران دینی خوب کنید که بدین وسیله به صفا و طهارت طبع می رسید. در اینجا به آثار زیانبار فردی و اجتماعی سوءظن اشاره می کنیم تا بهتر معلوم شود این پدیده ضدارزشی تا چه اندازه خطرناک بوده و چه مفاسدی را به دنبال دارد. باشد تا بیماری های خود را هرچه بیشتر مورد شناسایی قرار داده و هرچه زودتر درصدد بهبود و اصلاح آن برآییم.

الف) آثار زیانبار سوءظن

۱) گوشه گیری

یکی از زیانهای فردی سوءظن این است که شخص بدگمان به دلیل عدم اعتماد به مردم همیشه در رنج و ناراحتی بسر می برد، و به گمان بد خود، دیگر کسی را نمی یابد که با او معاشرت کند. زیرا افراد بدبین به خاطر ترسی که از مردم دارند و آنان را مورد اعتماد خود نمی دانند، جز اینکه گوشه نشینی اختیار کرده و دور از اجتماع زندگی کنند، و به طور کلی روابط خود را با مردم قطع نمایند، چاره ای ندارند. چرا که از همه می ترسند. علی(ع) می فرماید: «من لم یحسن ظنه استوحش من کل احد» کسی که بدبین است از همه وحشت دارد. (فهرست موضوعی غرر، ص ۲۲۷)

۲) غیبت قلبی

علمای اخلاق سوءظن را خود نوعی مصداق «غیبت قلبی» می دانند. به این معنی که اگر انسان در دل و ضمیر خود نسبت به برادر مسلمانش بدبین شد در دل از او غیبت کرده است که علمای اخلاق از آن تعبیر به «عقدالقلب» کرده اند و عقد قلب مقدمه غیبت زبانی، تهمت، سخن چینی و... خواهد شد.

۳) تباه شدن عبادت

از مفاسد دیگر سوءظن این است که سبب فساد و تباهی عبادت انسان می شود. از این رو علی(ع) مردم را از عاقبت این بلایی که دامنگیر افراد می شود برحذر داشته و می فرماید:

ایاک ان تسیئی الظن فان سوءالظن یفسد العباده و یعظم الوزر. از گمان بد دوری کنید زیرا بدگمانی (اثر) عبادت را از بین می برد و گناه (انسان) را بزرگ می سازد. (فهرست موضوعی غرر، ص ۲۲۷)

و نیز آن حضرت فرمود: لا ایمان مع سوءظن. ایمان با سوءظن جمع نمی شود. (همان، ص ۲۲۸)

۴) بدترین گناه و زشت ترین ظلم

علی(ع) در این زمینه می فرماید: «سوءالظن بالمحسن شرالاثم و اقبح الظلم. بدگمانی نسبت به انسان نیکوکار (و بی گناه) بدترین گناه و زشت ترین ستم است. (همان، ص ۲۲۷)

دلیل این امر هم روشن است زیرا سوءظن از پلیدی نفس سرچشمه می گیرد و اگر کسی از طینت پاکی برخوردار باشد، با ظن و گمان آبروی کسی را نمی برد و براساس حدسیات و یا ظنیات حیثیت و شخصیت افراد را لکه دار نمی کند.

ب) تشدید تفرقه و اختلافات زیان اجتماعی سوء ظن

یکی از زیانبارترین آثار اجتماعی سوءظن این است که رشته الفت و مودت مردم را از بین می برد و میان آنان تفرقه، جدایی و بی اعتمادی به وجود می آورد. علی(ع) می فرماید: من غلب علیه سوءالظن لم یترک بینه و بین خلیل صلحا. بر هر کس بدگمانی غلبه کند هرگونه صلح و صفایی بین او و دوستانش از بین می رود. (همان، ص ۲۲۸)

در پایان ذکر این نکته ضروری است که از مجموعه آیات و روایات به وضوح استفاده می شود که سوءظن (در صورتی که به مرحله عقد قلب و ترتیب اثر عملی برسد) حرام است. برای اینکه گمان های بد به مرحله باور و عقد القلب نرسد دستور این است که به تصورات و خاطرات بدی که احیاناً در ذهن انسان خطور می کند اعتنا نکند. قرآن با اینکه تنها بعضی از ظنون را گناه می داند ولی می فرماید: اجتنبوا کثیرا من الظن... از بسیاری از ظنون اجتناب کنید مبادا گرفتار سوءظن حرام شوید. (حجرات- ۱۲)