نگاهی به مجموعه تلویزیونی «گاو صندوق» جای خالی طنز ایرانی

طنز یکی از ابزارهای فرهنگی پرکاربرد در جامعه ایران، از گذشته تا به حال است و بخشی از فرهنگ ایرانی، در قالب طنز تجلی یافته است. هم در فرهنگ شفاهی و سینه به سینه مردم این سرزمین …

طنز یکی از ابزارهای فرهنگی پرکاربرد در جامعه ایران، از گذشته تا به حال است و بخشی از فرهنگ ایرانی، در قالب طنز تجلی یافته است. هم در فرهنگ شفاهی و سینه به سینه مردم این سرزمین طنز بسیار پررنگ بوده است و هم در فرهنگ کتبی، از جمله آثار عبید زاکانی، سعدی و...

علاوه بر این، ایران یکی از کشورهای پیش رو در زمینه طنز ترسیمی (کاریکاتور) است.

ایرانی ها همچنین در دوره متأخر و با ورود سینما به کشورمان، طنازی را در عرصه تصویری نیز آزموده اند. با مروری بر تجربه هایی که در این زمینه انجام شده، می توان دریافت که هر چه هنرمندان- چه در سینما و چه در تلویزیون- از مایه های طنز موجود در فرهنگ سنتی بهره برده، الهام گرفته یا به آن نزدیک شده اند موفق تر بوده اند. از جمله برخی از قسمت های مجموعه فیلم های «قصه های مجید». اما آنجا که با کپی کاری از آثار دیگران یا با بی توجهی نسبت به فرهنگ بومی، زندگی روزمره و مسائل و دغدغه های مردم بی توجهی نموده اند، نه در جریان سازی فرهنگی موفق بوده اند و نه در ارضای ذائقه عمومی. متأسفانه اکثر طنزهای تلویزیونی و به خصوص سینمایی سال های اخیر از همین نوع بوده اند. نمونه اخیر چنین طنزهایی «گاو صندوق» به کارگردانی مازیار میری است که مدتی از شبکه سوم سیما پخش می شد. سریالی که هم جنس طنزپردازی، هم نوع روابط انسانی و هم فضاها و آدم هایش، ربطی به فرهنگ و مردم جامعه ما ندارد و به همین خاطر نیز در برقراری ارتباط با بسیاری از بینندگان تلویزیونی به توفیقی دست نیافت. ایده ای که باعث شکل گیری داستان این مجموعه شده، قابلیت فراوانی برای تبدیل شدن به یک طنز تاثیرگذار را داشت؛ گاوصندوقی که در آن جواهری گرانبها قرار دارد و عده ای که جواهر را سرقت می کنند. این طرح، می توانست تبدیل به طنزی پرفراز و نشیب، همراه با مباحث اجتماعی و اخلاقی شود. اما هم داستان این فیلم فاقد ظرافت و تعلیق لازم است و هم این که نه تنها حامل معانی و مضامین مثبت نیست که کارکردی منفی هم دارد.

در فیلم ها و سریال ها رسم است که هرگاه تولیدکنندگان اثر، نمی توانند با استفاده از روش های درست و هنرمندانه، فضای داستانی و تصویری خود را شکل بدهند و جذابیت آفرینی کنند، رو به بهره گیری از عناصر دستمالی شده و کلیشه ای می آورند؛ تجمل نمایی و استغراق در آپارتمان، لوازم و مبلمان و سرویس های مختلف غذاخوری و...، تاکید بر تکیه کلام ها و نمایش گل درشت و غلیظ روابط عاشقانه، از جمله این موارد است که حجم زیادی از روایت «گاوصندوق» را شکل داده اند.

خط داستانی سریال، تمرکزی بر ماجرای اصلی، یعنی اجرای نقشه دزدی از گاوصندوق نداشت و در هر یک از قسمت های سریال نیز موقعیت طنز خاصی پیش نمی آمد. تکیه اصلی این مجموعه برای خنداندن مخاطب، بر مزه پرانی کاراکترهایش بود.

«گاوصندوق» دارای روایتی پرتکلف و متصنع و فیلمنامه ای کم رقم است. ساختار آن نیز بیش از آن که سینمایی و تلویزیونی باشد تئاتری است و به همین دلیل نیز بیشتر در مکان های بسته، مثل آپارتمان، دفترکار و درون اتومبیل تصویربرداری شده است. به این ترتیب، جای طنز ایرانی در سینما و تلویزیون ما خالی است. طنزی که هم دغدغه ها و آرزوها و رنج ها و شادی های خود را در آن ببینیم و هم ما را به معنای «واقعی» بخنداند.

آرش فهیم