امام حسن ع بسیار مطیع پدر بود

پاسخ به سوالاتی درباره زندگی امام حسن ع در گفت وگو با «سیدمهدی طباطبایی»

شهادت امام سوم شیعیان امام حسن(ع) نزدیک است. کسی که بسیار مظلوم زیست و مظلوم شهید و مظلوم ماندگار شد. درباره این امام همام سوالات فراوانی مطرح می‌شود.متاسفانه در دستگاه معاویه برخی مخالفان به اهل‌بیت‌(ع) شبهاتی را به امام نسبت داده‌اند که نه تنها با معصومیت آن حضرت در منافات است بلکه اهانت به شخصیت این امام بزرگ نیز محسوب می‌شود. این شبهات و شایعات بدون سند، سوالاتی را در ذهن مردم به وجود می‌آورد که شاید فرصت جست‌وجو برای رسیدن به پاسخ صحیح را نداشته باشند. ما بعضی از این سوالات را در گفت‌وگو با «سیدمهدی طباطبایی» کارشناس مذهبی مطرح کردیم و به پاسخ‌های خوبی رسیدیم. شاید جواب سوال شما نیز در این گفت‌وگو باشد!

به نظر می‌رسد مظلومیت امام حسن(ع) خیلی بیشتر از حضرت امیر(ع) و امام حسین(ع) است. وقتی برای امام حسین(ع) در ماه‌های محرم و صفر مراسم‌های متعددی گرفته می‌شود و برای حضرت علی(ع) در ماه رمضان عزاداری برگزار می‌شود ولی برای شهادت امام حسن(ع) مراسم بزرگی گرفته نمی‌شود، این حس شدت بیشتری می‌گیرد...

برای سبط پیامبر(ص)، حسن و حسین(ع) در اکثر فضائل و مناقب این دو بزرگوار، الحسن و الحسین آمده است. یعنی نقل شده است که همیشه از این دو امام بزرگوار با هم یاد شده است. حتی دعای این دو بزرگوار هر دو در یک روز و در روز دوشنبه است. در نظر رسول اکرم(ص) همیشه توجه خاصی به امام حسین(ع) وجود داشت و گاهی هم که سخن از امام حسن(ع) می‌شد، به عنوان یک مظلوم از او یاد می‌شد. جمله معروفی حضرت رسول(ص) دارد درباره امام حسن(ع) که هر کس دوست دارد به من نگاه کند پس به این نوجوان(اشاره به امام حسن(ع)) نگاه کند. زندگی امام حسن(ع) خیلی قرآنی بود. گفته شده است که روح قرآنی آن حضرت در چهار سالگی نمودار شد. بسیاری آیات که بر پیامبر(ص) نازل می‌شد، امام حسن مجتبی غالبا از مستمعین بود و آیه را می‌شنید و دقیقا حفظ می‌کرد. جالب این است که به خانه می‌آمد و برای مادرش فاطمه زهرا(س) آن آیه را می‌خواند. حضرت زهرا همیشه به خاطر این کار او را تشویق می‌کرد و گاهی به او می‌گفت برایش قرآن بخواند. حضرت رسول در جایی با اشاره به امام حسن و امام حسین(ع) فرمودند خدایا من این دو را دوست دارم، دوست بدار کسی را که حسن و حسین را دوست دارد. سرتاسر تاریخ زندگی امام حسن(ع) قابل بحث و بررسی است. تازمانی که پیغمبر زنده بودند چندسالی در خدمت پیغمبر بود، در عصر ابوبکر نیز همراه پدر بود و مدتی هم در عصر عمر و عثمان در کنار پدرش بود. همینطور که از نظر جسمی و روحی بزرگ می‌شد در خدمت امیرالمومنین به مسائل سیاسی، اخلاقی، اسلامی و قرآنی می‌پرداخت. بعد از عثمان که مردم به سمت حضرت آمدند در آن زمان امام حسن (ع) در کنار حضرت امیر (ع) بود و در جنگ‌های جمل و صفین و... در کنار پدر می‌جنگید.

دستگاه شایعه‌سازی معاویه برای تخریب حضرت امام حسن(ع) خیلی فعال بوده حتی جایی نقل کرده‌اند و به عبارتی شبهه وارد کرده‌اند که امام حسن(ع) با سیاست‌های جنگی امام علی(ع) موافق نبوده؟

اصلا صحیح نیست. به قدری امام حسن مجتبی مطیع پدر بود که غالبا تعجب می‌کردند با این قدرت و توان چرا هنوز تسلیم پدر است. یکی از مشکلاتی که برای امام حسن(ع) پیش می‌آمد این بود که بعضی همسرانش نسبت به امیرالمومنین برخورد بدی داشتند و به حضرت اهانت می‌کردند. امام حسن(ع) هم خیلی ناراحت می‌شد و در مقابل‌شان جبهه می‌گرفت. تا جایی‌که امیرالمومنین‌(ع) می‌گفت اینچنین جبهه نگیر. امام حسن (ع) خیلی با پدرش همراه بود. اصلا شهادت و مظلومیت امام حسن (ع) در کثرت حمایتش از مکتب علی(ع) بوده.

در مناقب شافعی به تفصیل شرح داده می‌شود که امام حسن (ع) دائم حرمت پدر را نگه می‌داشت.

بنی‌امیه برای تحریفات تاریخ صدر اسلام بسیار تلاش کرده تا جایی که سعی می‌کند شبهات بسیاری را به رابطه امام علی(ع) و امام حسن (ع)شکل دهد که یکی از آنها ماجرای قتل عثمان است؟

این حرف‌ها همان زمان هم زده می‌شد. در آن زمان مردم خیلی به سمت خانه عثمان حمله‌ور می‌شدند و اصلا خودشان عثمان را کشتند. حضرت مجتبی (ع) و امام حسین (ع) مدام مداخله می‌کردند تا مردم عثمان را نکشند. اگر این دو بزرگوار نبودند قطعا مردم عثمان را همان روز اول کشته بودند. این دو نفر با هم برای عثمان غذا می‌بردند و از او مراقبت می‌کردند. در آن زمان مدام امام حسن (ع) می‌فرمود که پدرم علی (ع) ما را فرستاده. مدام حضرت تاکید می‌کرد که امر پدر بود که ما از عثمان حمایت کردیم و در واقع می‌خواست بگوید علی(ع) موافق با کار آنها بوده است.

برخی مخالفان حضرت در شایعه‌ای برای مخالفت امام حسن (ع) با سیاست‌های جنگی حضرت امیر(ع) استناد کرده بودند به صلح امام حسن(ع) با معاویه در زمان به خلافت رسیدن. یعنی چون حضرت از جنگ خوشش نمی‌آمده صلح را پذیرفته.

کلا مردم از دوران جنگ امیرالمومنین با مسلمانانی که با حضرت از زمان معاویه جنگ داشتند و قبل از آن برای ابوبکر و عمر،خیلی سرد شده بودند، امام حسن فهمیده بود که مردم دیگر از جنگ خسته شده‌اند و نمی‌توانند لشکرکشی کنند. با وجود این صلح و اینکه در مدت زمان ۱۰ ساله‌ای که صلح برقرار بود و امام توانسته بود لشکری جمع کند، اما امام حسین(ع) در کربلا تنها ماند و مردم برای کمک به او نرفتند. مردم نامه می‌دادند به معاویه که اگر بخواهد، حسن بن‌علی را به او تسلیم می‌کنند و پول می‌گیرند. آنقدر مردم آن دوران پول پرست شده بودند که دست به چنین کارهایی می‌زدند. مردم در دوران عمر به خاطر غنائم جنگی، پول‌های زیادی به دست آورده بودند و مدام دلشان می‌خواست پول بگیرند. در زمان امام علی(ع) جنگی نبود که مردم بخواهند از آن غنائمی به دست آورند برای همین از این نوع جنگ خسته شده بودند. جنگ‌هایی که در زمان حضرت امیر رخ می‌داد، جنگ با مسلمان‌هایی بود که علیه امیرالمومنین قیام کرده بودند. امام حسن(ع) اگر بعد از شهادت حضرت امیر، یاوری داشت حتما به جنگ با معاویه می‌رفت ولی نمی‌توانست با آن جمعیت کم به جنگ برود. وقتی حضرت امیربه شهادت رسیدند، امام حسن(ع) موضوع جنگ و صلح را مطرح کرد که مردم به او گفتند کمکش نخواهند کرد برای همین حضرت ناچار به صلح شد. درو اقع حضرت برای حفظ مسلمین تن به چنین کاری داد. بعد از چند سال وقتی فهمید صلحی در کار نیست، به شهادت تن داد تا به وسیله شهادتش بتواند دشمن را سرکوب کند. در مظلومیت حضرت همین بس که بعضی از کسانی که کنارش بودند مخالف صلح بودند و بعد از مدتی به ایشان می‌گفتند تو کسی هستی که مسلمانان را به ذلت انداختی برای اینکه صلح کردی!

اما در بعضی اقوال آمده که حضرت سپاهی داشتند که می‌توانستند در مقابل معاویه بایستند!

ما در احادیث شیعی چنین چیزی نداریم. اتفاقا حضرت یکی از علل عدم قیام را کم بودن یارانش معرفی کرده.

شرایطی که حضرت برای صلح در نظر گرفتند چه چیزهایی بود؟

شرایط اینها بودند؛ معاویه طبق کتاب خدا و سنت پیامبر و خلفای صالح عمل کند. معاویه نمی‌تواند برای خود جانشینی انتخاب کند و این کار را باید به شورا واگذار کند. برای همگان در هر جایی امنیت وجود خواهد داشت. معاویه آشکارا یا نهان حسن یا هیچ کدام از یاران او را مورد ارعاب قرار نخواهد داد.

شبهه دیگر این است که حضرت علی‌(ع) در لحظات آخر عمرشان، امام حسن‌(ع) را به عنوان ولی بعد از خودش معرفی نفرمودند و مردم بعد از شهادت حضرت، خودشان برای بیعت سراغ امام حسن(ع) رفتند؟

پیغمبر قبلا گفته بودند که الحسن و الحسین امامان. اما جو جامعه اجازه نمی‌داد که حضرت امیر چنین کاری انجام دهد. بعد از صفین علی(ع)‌ با معاویه صلح کرده بود و اگر ولی بعد از خودش را معرفی می‌کرد رسما امام حسن(ع) را می‌کشتند لذا فقط اعلام کرد که امام بعد از من امام حسن(ع) است. یعنی در باب حکومت نمی‌توانست این معرفی را انجام دهد. وقتی هم معاویه در زمان صلح فهمید که امام حسن (ع) می‌خواهد علیه او کاری انجام دهد، با زهر او را به شهادت رساند.

چرا حضرت در حال جمع‌آوری نیرو بودند؟

برای بررسی اوضاع و احوال مردم بود تا زمینه را بسنجد و بفهمد چه کسی می‌خواهد جنگ کند و چه کسی نمی‌خواهد.

زمانی که حضرت امیر خانه‌نشینی را انتخاب کردند و حکومت را به ابوبکر و عمر و عثمان سپردند، اما در کارهای حکومت گاهی به خلفا مشورت می‌دادند. حضرت امام حسن(ع) هم در زمان صلح با معاویه چنین بودند؟ یعنی در کارهای حکومت به معاویه مشورت می‌دادند؟

نه اصلا. فاصله این دو خیلی زیاد شده بود. معاویه اعتنایی به امام حسن(ع) نمی‌کرد اما جاسوسان زیادی داشت که مراقب امام باشند اما مشورتی در این میان رخ نمی‌داد.

روابط امام و معاویه به چه صورتی بود؟

معاویه مشغول حکومتش بود و امام حسن(ع)‌ همچون عالم زبردست فهمیده که در حال کار علمی و تربیت اجتماعی از طریق کشاورزی ارتزاق می‌کرد. اما در این میان مردم را هم کم‌کم به شریعت علوی دعوت می‌کرد.

چرا در بعضی جاها چنین شایعه‌سازی شده که امام حسن(ع) چندین زن طلاق داده؟ این هم یکی از دلایل مظلومیت این امام است...

این کار برای این بود که می‌خواستند حضرت را مورد سرزنش قرار دهند برای همین او را کثیر المطلاق می‌خواندند. یعنی مردی که فراوان زن طلاق می‌دهد. حضرت ۴-۵ همسر داشت که اکثرا هم چون خویشاوندان معاویه بودند با حضرت امیر خوب نبودند و مدام به آن حضرت اهانت می‌کردند برای همین امام حسن(ع) خیلی از آنها فاصله می‌گرفت. ولی معمولا اینجور بود که می‌خواست درگیری به وجود نیاید.

یعنی برای همین بود که در مقابل این افسانه ایستادگی نکرد؟

بله. در واقع نمی‌خواست آشوبی به پا شود.

محبوبه شعاعی