درمان با عسل

بشر هزاران سال است که از مخلوط بزاق زنبور و شهد گل که عسل نام دارد, به عنوان داروی ی برای درمان زخم ها استفاده می کند

بشر هزاران سال است که از مخلوط بزاق زنبور و شهد گل که عسل نام دارد، به عنوان داروی ی برای درمان زخم‌ها استفاده می‌ کند . آزمایش‌هایی که در سال‌های اخیر انجام گرفته، نشان داده اند که عسل در درمان عفونت‌های برجای مانده از عمل سزارین و سوختگی‌های از آنتی بیوتیک‌های مرسوم کارآمدتر عمل می‌کند. این ماده شیرین با طیف وسیعی از میکروب‌های خطرناک از جمله Helicobacter , Salmonella , E.coli به خوبی مبارزه می‌کند.

عسل روی باکتری‌های مقاوم به آنتی بیوتیک، از جمله «ابر میکروبی» به نام MRSA ، نیز موثر است و بر خلاف بیشتر آنتی بیوتیک ها به نحو چشمگیری باعث پیشرفت بهبودی زخم‌ها می‌شود. هنوز به درستی نمی‌دانیم عسل چگونه این آثار را بر جای می‌گذارد اما محققان اعتقاد دارند توان بهبود زخم‌ها و مقابله با میکروب‌های مقاوم به آنتی بیوتیک‌ که در این ماده بی‌نظیر وجود دارد، ممکن است روزی عسل را از نوعی درمان جایگزین به یک شیوه درمانی اساسی در پزشکی تبدیل کند. رمز و راز این توانایی‌ها را باید در شیوه تهیه عسل جست و جو کرد.

زنبورهای کارگر طی بهار و تابستان شهد جمع آوری می‌کنند، هنگامی که به کندو باز می‌گردند، آن‌ را از معده به دهان می‌آورند و در دهان دستیاران خود می‌گذارند. آنها شهد را به درون حفره‌های شانه تف می‌کنند و با بال‌هایشان آن قدر آن را باد می‌زنند که بیشتر آب موجود در شهد تبخیر شود. در همین زمان، ب ز اق سرشار از آنزیم‌ زنبورها، ساکاروز را به گلوکز و فروکتوز تبدیل می‌کند که به آب باقیمانده در شهد پیوند می‌شوند . به این ترتیب، بیابانی بر جای می‌ماند که باکتری‌ها نمی‌توانند در آن زنده بمانند. البته ، حین رسیدن عسل فرصت زیادی برای تهاجم عوامل بیماریزا وجود دارد. اما آنزیمی به نام گلوکز اکسیداز این فرصت را از آنها می‌گیرد. این آنزیم با تبدیل کردن گلوکز به اسید گلوکونیک، فرآورده تلاش زنبورها را اسیدی و آن را برای بیشتر باکتری ها نامطلوب می‌سازد.

اغلب افراد عقیده دارند که اسیدی بودن، تنها سلاح عسل در برابر باکتری‌هاست. اما مطالعات نشان داده‌اند تقریبا همه عسل‌ها سلاحی سری دارند که حتی اگر رقیق شوند، آنها را برای میکروب‌ها مرگبار می‌سازد: پراکسید هیدروژن. این ماده زمانی در بیمارستان‌ها به عنوان ضدعفونی کننده مصرف می‌شد. از تجزیه این ماده رادیکال‌های آزاد تشکیل می‌شوند که باکتری‌ها را از بین می‌برند. چون این واکنش‌ها خیلی سریع رخ می‌دهد، پراکسید هیدروژن را باید در غلظت‌های بالا بر زخم‌ها استعمال کرد. البته ، این ماده در این غلظت‌ها به بافت سالم آسیب می‌رساند.

در عسل، پراکسید هیدروژن به کمک آنزیم گلوکز اکسیداز تولید می‌شود. اما میزان آن هزار بار کمتر از مقداری است که در گذشته روی زخم‌ها استعمال می‌شد. در نتیجه ، گذاشتن عسل روی زخم‌ها، ضمن جلوگیری از تهاجم و تخریب میکروب‌ها ، با آسیب بافتی همراه نیست. علاوه بر این، همین طور که پراکسید هیدروژن تجزیه می‌شود ، گلوکز اکسیداز با تسهیل ساختن آن از گلوکز، پیوسته آن را جایگزین می‌کند. جالب‌تر این که ، به دلایل ناشناخته وقتی عسل رقیق می‌شود، فعالیت این آنزیم افزایش می‌یابد. . به همین خاطر، عسل حتی وقتی ۷ تا ۱۴ برابر رقیق شود، می‌تواند از رشد باکتری‌هایی مانند MRSA جلوگیری کند. خلاصه ، زمانی که عسل روی زخم قرار می گیرد و در اثر تراوش پلاسما از زخم رقیق می‌ شود ، در مبارزه با میکروب‌ها پرتوان‌تر شود.

یکی دیگر از خصوصیات جالب عسل که آن را از داروهای ضد باکتری مرسوم مجزا می‌سازد، تقویت بهبود یافتن زخم هاست . داروها ی ضد باکتری علاوه بر نابودی باکتری‌ها به سلول‌های انسان نیز آسیب می‌رسانند . از طرف دیگر، آنها فقط با مهار کردن رشد میکروب‌ها به بهبودی زخم‌ها کمک می‌کنند. اما عسل به طور مستقیم در بهبودی زخم‌ها دخالت می‌کند. عسل محیط ویژه‌ای را می‌آفریند که برای رشد بافت مناسب است و در عین حال بامیکروب‌ها نیز مبارزه می‌کند. به علاوه، رطوبت عسل از درد وتخریب سلول‌ها حین تعویض پانسمان‌های خشک شده جلوگیری می‌کند.

عسل دست کم بخشی از توان ترمیمی خود را مدیون پراکسید هیدروژن است. این ماده، رشد رگ‌های خونی را تحریک می‌‌کند. این رگ‌ها اکسیژن، مواد غذایی و سلول‌هایی به نام فیبروپلاست ( که بافت پیوندی جدیدی را می‌سازند) را به موضع زخم هدایت می‌کنند. به علاوه، ترکیب ناشناخته‌ای دسته‌ای از سلول‌های ایمنی به نام منو س یت رافعال می‌کند. این سلول‌ها عامل رشدی را آزاد می‌کنند که سلول‌های پوششی را تحریک می‌کنند تا تقسیم شوند و زخم را ببندند. منوس ی ت‌ها به نوع دیگری از سلول‌های ایمنی به نام ماکروفاژ نیز تبدیل می‌‌شوند. این سلول‌ها، میکروب‌ها و سلول‌های مرده را می‌بلعند و آنها را هضم می‌کنند.

عسل در بهبود یافتن زخم معده نیز موثر است. یک قاشق چای خوری عسل طبیعی در معده خالی می‌تواند مانع رشد باکتری خطرناکی به نام Helicubacter شود که باعث اغلب زخم‌‌های معده می‌شود. عسل، باکتری‌ مقاوم به آنتی بیوتیکی را که باعث عفونت ریوی در بیماران مبتلا به فیبروز سیستیک می‌شود ، Burkholderia cepacia ، در محیط کشت از پا در آورده است.

به هر حال، همه عسل‌ها از خواصی که برشمرده شد به یک اندازه بهره‌مند نیستند. شهد بعضی گل‌ها مقدار زیادی کاتالاز دار د . این آنزیم پراکسید هیدروژن را تخریب می‌کند. بعضی شهدها، گلوکز اکسید از را به گرما و نور حساس می‌کنند. با وجود این، توان ضد میکروبی بعضی عسل‌ها حتی با جوشاندن آنها از بین نمی‌رود. از این رو، به نظر می‌رسد، عسل علاوه بر مولکول‌هایی که تاکنون شناخته شده است، مواد ضد میکروب دیگری دارد که به دما مقاوم ا ند.

از زمان مصریان باستان، عسل برای درمان زخم‌ استفاده می‌شده است و به نظر می‌رسد که باکتری‌ها هنوز توان مقابله با مواد ضد میکروب آن را پیدا نکرده‌اند. از این رو، تلاش برای شناخت ن کامل تر این ماده ، ما را در مقابله به ابر باکتری‌هایی که به آنتی بیوتیک‌های مرسوم مقاوم شده‌اند، یاری خواهد رساند. به هر حال، این ماده دارویی را همانند سایر داروها باید با مشورت متخصصان استفاده کرد. زیرا دانه‌های گرده موجود در عسل طبیعی می‌توانند خود باعث عفونت شوند. خوشبختانه، گرده‌ها را با پرتو گاما می‌توان از بین برد، بدون آن که به خواص دارویی عسل آسیبی برسد. امید است با تلاش‌های محققان راه برای یک شیوه درمانی جدید یعنی «عسل درمانی» هموار شود.

مترجم: آقای حسن سالاری