خانم ها, آقایان از حقوق قانونی خود چه می دانید

خیلی از ما هنگام شنیدن بحث ها در مورد حقوق خانواده از تلویزیون و رادیو یا خواندن آنها در روزنامه ها, واژه هایی را می شنویم و می خوانیم که معنی آنها را نمی دانیم به همین دلیل شاید اصلا کاملا متوجه حرف های کارشناسان نشویم و از ساده ترین حقوقمان آگاه نباشیم

خیلی از ما هنگام شنیدن بحث‌ها در مورد حقوق خانواده از تلویزیون و رادیو یا خواندن آنها در روزنامه‌ها، واژه‌هایی را می‌شنویم و می‌خوانیم که معنی آنها را نمی‌دانیم. به همین دلیل شاید اصلا کاملا متوجه حرف‌های کارشناسان نشویم و از ساده‌ترین حقوقمان آگاه نباشیم...

● نفقه چیست؟

حتما بارها درباره «نفقه» و اینکه به خانم‌ها تعلق می‌گیرد، شنیده‌اید، اما اصلا این نفقه چیست؟ شاید هم برایتان سوال باشد که به خانمی که فقط عقد کرده هم تعلق می‌گیرد یا نه و شرایط دریافت آن چیست. ابتدا از تعریف نفقه در قانون شروع می‌کنیم. طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی، نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل، هزینه‌های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض.

به زبان ساده، نفقه شامل هر چیزی است که از لحاظ عرفی، لازمه زندگی مشترک است. یعنی مرد باید مسکنی با وسایل داشته باشد، موادغذایی لازم و لباس برای خانم تامین کند و اگر بیمار شد، باید بتواند او را نزد پزشک ببرد. البته نفقه فقط در عقد دائم بر عهده شوهر است و در عقد موقت، زن حق نفقه ندارد مگر اینکه شرط شده یا عقدی بر مبنای آن جاری شده باشد. (این موضوعات در مواد ۱۱۱۳و ۱۱۰۶ قانون مدنی تصریح شده است.) نفقه به تمام خانم‌هایی که عقد می‌کنند، حتی اگر هنوز زندگی زیر یک سقف با همسرشان را شروع نکرده باشند، تعلق می‌گیرد. البته به شرط تمکین مگر در مواردی که به آنها خواهیم پرداخت.

● خانم عقد کرده

از همان لحظه عقد، زن و مرد نسبت به هم تکلیف دارند. از جمله تکالیف زوج، پرداخت نفقه است اما تا زمان شروع زندگی (قبل از نزدیکی) ، زن می‌تواند از انجام تکالیف زناشویی امتناع کند و به اصطلاح قانونی تمکین نکند (به این حق، حق حبس گفته می‌شود که در ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی به آن اشاره شده است) اما نفقه به او تعلق می‌گیرد. البته بعد از ازدواج، تا زمانی که تمکین کند، نفقه به او تعلق می‌گیرد. (تمکین یعنی انجام وظایف قانونی و شرعی یک زن در زندگی مشترک.) البته امروز هزینه‌ای که کارشناسان برای نفقه یک خانم عقدکرده تعیین می‌کنند، بسیار کم است و شاید هزینه ایاب و ذهاب و خورد و خوراک او هم نشود چه رسد به البسه، درمان و ....

● ثبوت ضرر در صورت زندگی زیر یک سقف

در قانون آمده اگر بودن زن با شوهر در یک منزل، متضمن خوف و ضرر بدنی یا مالی و شرافتی برای او باشد، می‌‌تواند مسکن علی‌الحده اختیار کند و در صورت ثبوت ضرر، محکمه، حکم بازگشت به منزل شوهر را نخواهد داد و مادامی که زن از بازگشت به منزل معذور باشد، پرداخت نفقه او بر عهده شوهر است. یعنی اگر مرد سابقه ضرب و جرح، سوءرفتار و توهین شدید به همسرش داشته باشد، زن می‌تواند به وظایف زناشویی‌اش عمل نکند و به دلیل وحشت در زندگی با همسر و آسیب دیدن، حتی تقاضای مسکن مستقل هم بکند.

● آثار پرداخت نکردن نفقه

به سند شماره۱ از بند ۲ عقدنامه، اگر مرد ۶ ماه به وظایف و تکالیف زناشویی خود عمل نکند و نفقه نپردازد، امکان الزام و اجبارش هم نباشد، زن می‌تواند بعد از اثبات این موضوع، به دادگاه مراجعه و تقاضای طلاق (صدور گواهی عدم امکان سازش) کند. در این صورت او می‌تواند تمام مهریه و نفقه خود را هم مطالبه کند. (ماده ۱۱۲۹ قانون مدنی)

● چطور یک خانم می‌تواند ثابت کند نفقه نگرفته؟

چون آقا مدعی پرداخت نفقه است، پس او باید این موضوع را ثابت کند و اصل بر عدم پرداخت نفقه است. یعنی شوهر به زن بدهکار است و باید نفقه او را بدهد. اگر بگوید پرداخت کرده‌ام، اولا اصل بدهی را پذیرفته و دوم اینکه باید دلیل بیاورد که آن را پرداخت کرده است. در نهایت پس از بررسی تمام دلایل طرفین در دادگاه، حکم قضایی صادر خواهدشد.

● چه وقت نفقه تعلق نمی‌گیرد؟

طبق ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی، هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق دریافت نفقه نخواهد بود. معنای این جمله‌ها این است که اگر خانمی بدون اینکه عذر موجه داشته باشد، نخواهد با همسرش که انسان خوب و شایسته‌ای است، زندگی‌ کند، مثلا منزل مشترک را ترک کند، نفقه‌ای به او تعلق نخواهدگرفت.

بابک صدر

وکیل پایه ۱ دادگستری و عضو کانون وکلای مرکز