هشداری برای زلزله‌های احتمالی آینده

واکاوی آخرین نتایج بررسی لرزه‌خیری تهران

هدف اصلی این یادداشت، ارایه نتایج بررسی فعالیت امروزی لرزه‌ تهران بر اساس داده‌های ۱۴سال اخیر زمین‌ساختی در گستره تهران است. لرزه‌خیزی یک منطقه وابسته به میزان تغییرشکل و ویژگی‌های پوسته در آن منطقه است. در تحقیقی که انجام شد، ۱۴سال داده‌های ثبت‌شده در گستره تهران که توسط شبکه‌های لرزه‌نگاری تهران (موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران) که در بین سال‌های ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۸ ثبت شده‌اند و همچنین داده‌های شبکه لرزه‌نگاری محلی و دایمی سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران (که شامل رخدادهای بین سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۸ است) و داده‌های بین سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۹ از مرکز ملی شبکه لرزه‌نگاری باند پهن ایران (پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله) در گستره تهران مورد استفاده قرار گرفت. بر اساس کاتالوگ جامع تشکیل‌شده از سه‌پایگاه و پس از پالایش داده‌های زلزله‌های مصنوعی با روش سامانه‌های عصبی فازی، لرزه‌خیزی گستره تهران بررسی شد.

سوال این است که آیا بر اساس رخداد زلزله‌های کوچک با بزرگای محلی بین یک تا ۴/۶ ، گسل‌های موجود در منطقه فعال هستند یا خیر؟ بر اساس یافته‌های پژوهشی که توسط این‌جانب انجام شد، گسل‌های ایوانکی، کهریزک، مشاء و شمال تهران، گسل‌هایی با پتانسیل بالای فعالیت، شناخته شدند و دو رخداد از مهم‌ترین زلزله‌های اخیر در جنوب تهران (زلزله ۲۵مهر ۱۳۸۸ با بزرگای چهار و زلزله اول اسفند ۱۳۸۹ با بزرگای ۴/۱ ) در اثر جنبایی پهنه گسله ایوانکی رخ دادند که هشداری برای فعالیت احتمالی آینده در این منطقه است. بنابراین پس از بررسی و تحلیل داده‌های ثبت‌شده توسط سه‌پایگاه لرزه‌نگاری یادشده در تهران، برخی روندهای فعال در منطقه که سطح فعالیت آنها نسبتا قوی است، مشخص شدند. گسل‌های تهران در پای رشته‌کوه البرز واقع شده‌اند. داده‌های دستگاهی توزیع رومرکز زمین‌لرزه‌ها و نقشه به‌دست‌آمده از انرژی لرزه‌ای منطقه نشان داد پهنه‌های فعال اصلی با مقادیر بالایی از انرژی مربوط به خردلرزه‌ها در شرق تهران واقع است و پتانسیل بالایی از فعالیت‌های لرزه‌ای در این منطقه وجود دارد. خوشه‌هایی از خردلرزه‌ها در محل تقاطع گسل‌ها مشاهده می‌شود. قوی‌ترین سطح فعالیت مرتبط با قسمت شرقی گستره تهران است.

در تقاطع گسل‌های مشاء و شمال تهران در شمال‌شرق تهران (محل روستای کلان لواسان) خوشه‌ای از خردلرزه‌های اخیر مشخص است. بر اساس پژوهش حاضر پیش‌بینی احتمال رخداد زلزله‌ای با بزرگای هفت تا ۷/۵ در گستره تهران منطقی به نظر می‌رسد.

طول گسل‌های شمال تهران، ایوانکی، کهریزک و پیشوا به‌عنوان نمادی از توان لرزه‌زایی برای یک رخداد زمین‌لرزه بزرگ در آینده در نظر گرفته می‌شود. همچنین مشاهده یک نبود لرزه‌ای در جنوب‌شرق تهران نیز هشدار و زنگ خطری برای احتمال وقوع یک زلزله بزرگ (بر اساس ارزیابی توانایی گسل‌های بزرگی نظیر گسل‌های پارچین و ایوانکی و وجود شواهد زلزله‌های تاریخی و دستگاهی بررسی‌شده) در گستره تهران است. البرز مرکزی و مناطق اطراف تهران یک منطقه زمین‌ساختی فعال است.

جمیله واشقانی‌فراهانی

دکترای زلزله‌شناسی مهندسی و پژوهشگر دانشگاه تهران