تئاتر بدون مخاطب معنا ندارد

دکتر فرشید ابراهیمیان عضو هیأت رئیسه کانون ملی منتقدان تئاتر ایران

«دکتر فرشید ابراهیمیان» مدرس، بازیگر و منتقد مطرح تئاتر کشور، همواره به عنوان داور بخشهای مختلف جشنواره های متفاوت،

جریان تولید تئاتری کشور را زیر نظر داشته است. ابراهیمیان که سال گذشته به عنوان رئیس کانون ملی منتقدان تئاتر ایران، نظرات مختلفی در مورد حوزه های متفاوت تئاتر مطرح کرده بود همچنان یکی از نظریه پردازان و منتقدان اصلی تئاتر است.

▪ برگزاری جشنواره ها چه نقشی می تواند در رشد و توسعه ساختار تئاتر کشور داشته باشد؟ و برگزاری جشنواره های تئاتری در ارتباط با کلیت تئاتر کشور را باید مثبت ارزیابی کرد یا منفی؟!

ـ جشنواره ها به طور کلی می توانند رشد و توسعه تئاتر را به دنبال داشته باشند، منتها اگر به عنوان یک هدف به این مسأله نگاه کنیم، این رشد و توسعه مستلزم ویژگیها و شرایطی است که باید در نظر گرفته شوند. ما تحت شرایط خاصی خواهیم توانست به هدفمان که رشد و تعالی تئاتر در نتیجه برگزاری جشنواره هاست دست پیدا کنیم. جشنواره ها باید در حوزه سیاست گذاری و برنامه ریزی، مبنای رشد و کیفیت تئاتر را مورد توجه قرار دهند. در این صورت است که نتایج و دستاوردها نیز براساس اهداف حاصل خواهند شد و ما نیز به آن کمال کیفی که مورد انتظارمان بوده است دست پیدا خواهیم کرد.

▪ آیا ما پس از حدود سه دهه برگزاری جشنواره های مختلف تئاتری (پس از پیروزی انقلاب) به این نتیجه دست پیدا کرده ایم؟

ـ بررسی پرونده جشنواره هایی که طی سه دهه اخیر برگزار شده اند، چنین روندی را نشان می دهد. طبیعتاً تئاتر ما طی ۳۰ سال گذشته، تا اندازه ای به آن رشد کیفی مورد نظر رسیده و به برخی از اهداف در جهت اعتلا و کمال کیفیت تئاتر نزدیک شده است. هر چند که این دستاوردها همچنان به طور نسبی مورد ارزیابی قرار می گیرند و ما به نقطه مطلوب و افقهای ایده آل فاصله داریم. اما در یک قیاس کلی می توان مشاهده کرد که تئاتر ما نسبت به سالهای پیشین و در زمان برگزاری اولین جشنواره های بعد از انقلاب، رشد مطلوبی داشته است.

▪ آیا تئاتر با نزدیک شدن به مخاطب، چه در جریان اجرای عمومی و چه طی برگزاری جشنواره ها، می تواند توسعه پیدا کند؟ مخاطبان تئاتر چقدر در تولید و تعالی تئاتر تأثیر گذار هستند؟

ـ حوزه ها و گستره های مختلفی زمینه ساز رشد تئاتر یک جامعه هستند و یکی از مهمترین این حوزه ها به «مخاطبان تئاتر» مربوط می شود. تئاتر بدون مخاطب مسلماً پویایی و رشد مورد انتظار را نخواهد داشت، چون در نتیجه فرآیند ارتباطی تئاتر، با بازخورد مطلوبی مواجه نخواهد شد. تئاتر ما هم تا زمانی که مخاطبان محدودی داشته باشد، نخواهد توانست به ایده آلهای خود نزدیک شود. مخاطب تئاتر، اقتصاد تئاتر را تضمین می کند و تئاتر بدون مخاطب یک تئاتر محدود و غیر اقتصادی است و قادر به تأمین خود نیست.

تئاتر تا زمانی که به عنوان یک کالای ضروری وارد حوزه خرید و محدوده اقتصادی نشود، نخواهد توانست واجد ویژگیهای یک ساختار پویا باشد.

▪ بنابراین مخاطب در زمینه اقتصاد تئاتر هم اهمیت پیدا می کند!...

ـ بله! در محدوده اقتصاد تئاتر، دو حوزه مهم «مخاطب» و «صحنه» در ارتباط مستقیم با هم قرار می گیرند. تئاتر باید واجد ویژگیها و مبانی اولیه برای جلب نظر و تأمین نیازهای سلیقه ای و فکری و ارضای میل زیبایی شناسی مخاطبانش باشد و از سوی دیگر مخاطب نیز باید شرایط لازم را برای احساس نیاز نسبت به این هنر و هدف هزینه برای مطالبه آن دارا باشد. در این صورت تقاضایی وجود خواهد داشت و به تناسب آن، تئاتر نیز به عنوان یک پدیده هنری که جنبه های اقتصادی خاص خودش را دارد، عرضه خواهد شد و زمینه های عرضه، به تولید بیشتر منجر می شود و تولید مطلوب و واجد کیفیت و استانداردهای لازم را در پی می آورد.

▪ نقش سازمانها و نهادهای غیر دولتی را در توسعه و رشد تئاتر کشور چقدر مثبت و مهم می دانید؟

ـ باید تأکید کرد که نقش حمایتهای دولتی و تأمین هزینه های تئاتر از طریق سازمانهای همسو نیز نقشی مهم و اساسی در کیفیت تولید و عرضه تئاتر دارد. اما در کنار این امر، خود هنرمند و هنری که در معرض انتقال قرار می دهد نیز بسیار مهم است. به هر حال آنچه در ارتباط با تماشاگر قرار می گیرد حاصل تلاش و هنر هنرمندانی است که دغدغه تولید تئاتر را دارند.

▪ چگونگی ارتباط مناسب و موثر تئاتر با مخاطب را چه مؤلفه هایی تعیین می کنند؟

ـ توجه به وجوه هنری، افزایش گستره اطلاعات و اکتفا نکردن به علوم و تجربیات محدود فردی و زمینه های بسیار دیگر می توانند عوامل تاثیر گذاری باشند که کیفیت هنر و کمیتهای اقتصادی و چگونگی ارتباط طیف مخاطبان را تعیین می کنند. مواد خام موجود در دسترس هنرمندان تئاتر ما باید وسیعتر و گسترده تر باشند. در این صورت است که تولید تئاتر از عرصه محدود و تکرار پذیر نامطلوب خارج خواهد شد و گستره ای وسیعتر را دربرخواهد گرفت. به همین نسبت گستره مخاطبان نیز وسعت پیدا می کند و تئاتر به فرآیندی پویا و جدی تبدیل می شود.

آی سان نوروزی