استقلال طلبی اكراد در عراق پس از صدام

حفظ وحدت سیاسی و تمامیت ارضی عراق, برقراری امنیت و ثبات, تشکیل مجدد معادله نقض شده بین گروه های عراقی, حفظ نفوذ حکومت مرکزی در نظارت بر منابع نفتی و توزیع درآمدها, تعدیل قانون اساسی از عناصر تضعیف کننده و تجزیه کننده, حل مسئله کرکوک با توافق و سازش گروه هایی که جمعیت کرکوک را تشکیل می دهند, خاتمه یافتن موجودیت و فعالیت سازمان های تروریستی در عراق, حفظ موجودیت و حقوق ترکمانان در عراق و توسعه همکاریهای تجاری و اقتصادی بین ترکیه و عراق

● مواضع مسعود بارزانی رئیس منطقه کردستان عراق

«اکراد ملتی ۴۰ میلیون نفری است، با نگاهی به گذشته کشور کردستان در بین چند كشور تقسیم شده است و تاریخ گواه این موضوع است و این واقعیتی تاریخی است که اقدامات عرب و ترک كردن کرکوک و ایرانی کردن کردها نیز موفق نبوده است و هویت کردها با این تقسیم‌بندی‌ها گم نشده است. بنده به عنوان یک فرد به تشکیل یک دولت مستقل کردی به عنوان یک حق طبیعی اعتقاد دارم... در آینده‌ای دور یا نزدیک به موضوع دولت مستقل بعنوان یک واقعیت نگریسته خواهد شد. وجود دولت مستقل کردستان خواب و رویا نیست یک واقعیت و حق مسلم و طبیعی است و من بر این باورم که این واقعیت بالاخره روزی مورد پذیرش واقع خواهد شد».

مسعود بارزانی، رئیس حزب دمکرات کردستان عراق و رئیس كنونی منطقه كردستان عراق، این مطالب را در مصاحبه با شبکه تلویزیونی NTV ترکیه در ۲۵ فوریه ۲۰۰۷ اظهار نمود وی همچنین در مصاحبه با سایت خبری ایلاف فردای آن روز شبیه این مواضع را در خصوص حق استقلال کردها بیان نموده است. هر چند به دلیل تحولات پیچیده و مستمر و پیاپی منطقه و عراق، سیاستمداران و روشنفکران و رسانه‌های گروهی نسبت به تکرار مواضع استقلال طلبانه بارزانی در دو سال اخیر متاسفانه منفعل و بی توجه گردیده‌اند و شاید او به یکی از اهدافش که عادی سازی مسئله استقلال کردها و تشکیل کشور کردستان بزرگ در اذهان عمومی منطقه دست یافته باشد. اما مقطع زمانی اتخاذ این مواضع و چگونگی ابراز آن تعجب برانگیز و قابل تامل است که باید برای بررسی بیشتر ابعاد موضوع کمی به عقب برگردیم. یعنی زمانی که رجب طیب اردوغان نخست وزیر تركیه در اولین جلسه فراکسیون حزبش در مجلس ملی ترکیه در روزهای آغازین سال ۲۰۰۷ سیاست جدید خود را نسبت به عراق اعلام نمود.

اردوغان در این جلسه اظهار می‌دارد: «عراق مهمتر از اتحادیه اروپاست. قرار گرفتن در برابر عمل انجام شده بدون این كه کشورهای همسایه و در راس آن ترکیه را وارد حساب کنند عراق را به اثبات نمی‌رساند. در روز اول عید قربان گفته بودم که مسئله عراق برای ما مهمتر و اولویت دارتر از روند عضویت در اتحادیه اروپا شده است».

وی سپس در ادامه به حساسیت‌های ترکیه در عراق می‌پردازد که مهمترین آنها را اینگونه بر می‌شمارد:« حفظ وحدت سیاسی و تمامیت ارضی عراق، برقراری امنیت و ثبات، تشکیل مجدد معادله نقض شده بین گروه‌های عراقی، حفظ نفوذ حکومت مرکزی در نظارت بر منابع نفتی و توزیع درآمدها، تعدیل قانون اساسی از عناصر تضعیف کننده و تجزیه کننده، حل مسئله کرکوک با توافق و سازش گروه‌هایی که جمعیت کرکوک را تشکیل می‌دهند، خاتمه یافتن موجودیت و فعالیت سازمان‌های تروریستی در عراق، حفظ موجودیت و حقوق ترکمانان در عراق و توسعه همکاریهای تجاری و اقتصادی بین ترکیه و عراق».

با توجه به سخنان اردوغان می‌توان دریافت که اولویت سیاست ترکیه در موضوع عراق بدین ترتیب خواهد بود:

۱) حفظ تمامیت ارضی عراق و عدم تجزیه این کشور (مقابله با استقلال کردها از عراق)

۲) عدم تغییر وضعیت کرکوک به منظور جلوگیری از الحاق این منطقه نفت خیز و استراتژیک به منطقه کردستان عراق که بطور طبیعی روند استقلال کردها را بشدت سرعت می‌بخشد.

۳) مبارزه با فعالیت‌های تروریستی «پ.ك.ك» در کردستان عراق و جلوگیری از اقدامات بر هم زننده امنیت ملی ترکیه که توسط «پ.ك.ك» از خاک کردستان عراق علیه ترکیه سازماندهی و پشتیبانی می‌گردد.

پس از اعلام سیاست دولت اردوغان در خصوص عراق، عبدالله گل وزیر، خارجه ترکیه، ۴ فوریه ۲۰۰۷ به واشنگتن سفر نموده و با مقامات عالیرتبه آمریکا از جمله دیک چنی معاون رئیس جمهور، استفان‌هادلی مشاور امنیت ملی بوش و کاندولیزا رایس وزیر امور خارجه آمریکا دیدار و در خصوص روابط دو جانبه و تحولات منطقه بویژه مسائل عراق رایزنی کرد که در بحث عراق نگرانی‌های آنكارا از فعالیت‌های تروریست‌ها از کردستان عراق علیه امنیت ملی ترکیه و وضعیت کرکوک و تاثیرات اقدامات و مواضع رهبران کرد عراقی بر منطقه از محورهای اساسی مذاکرات طرفین بوده است. یک هفته پس از طرف گل به آمریکا ارتشبد یاشار بویوک آنیت رئیس ستاد مشترک ارتش ترکیه راهی واشنگتن شد و علاوه بر مقامات نظامی (همچون عبدالله گل) با دیک چنی و استفان‌هادلی دیدار کرد که قطعا مسئله امنیت ملی ترکیه و همکاری در مقابله با اقدامات تروریستی «پ.ك.ك» از شمال عراق علیه خاک ترکیه یكی از مهمترین محورهای گفت‌وگوهای رئیس ستاد مشترک ارتش ترکیه با مقامات نظامی و سیاسی آمریکا بوده است.

پس از بازگشت عبدالله گل از واشنگتن، رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه ۴ شنبه شب ۱۴ فوریه ۲۰۰۷ که از مراسم تحلیف رئیس جمهوری جدید ترکمنستان باز می‌گشت به خبرنگاران همراهش می‌گوید: «در صورتی كه برقراری مناسبات نزدیک با رهبران منطقه کردستان عراق نتایج مثبتی در تامین آرامش داشته باشد با آنان گفت‌وگو می‌کنیم».

وی در ادامه می‌افزاید: توسعه مناسبات با منطقه کردستان عراق به شرط آنکه این نزدیکی موجب برقراری آرامش و صلح گردد و نتایج مثبتی در پی داشته باشد محتمل است.

نخست‌وزیر ترکیه همچنین تاکید می‌کند: اگر حاصل هر گامی که در این راستا برداشته می‌شود برای ما و اکراد آرامش داشته باشد همیشه آماده تحقق آن هستیم.

این موضعگیری جدید نخست وزیر ترکیه که روزنامه «حریت» آن را تحت عنوان «اولین پیام گرم به رهبران کردهای عراقی» به عنوان تیتر اول شماره ۵ شنبه ۱۵ فوریه انتخاب کرده بود از سوی رهبران منطقه کردستان عراق نیز با استقبال گرمی روبرو شد. دفتر مسعود بارزانی در بیانیه‌ای از اظهارات اردوغان استقبال کرد و ابراز امیدواری نمود که اگر جریان به همین روال پیش رود موجب حل و فصل مشکلات و اتخاذ راه‌حل‌ها شود.

«عدنان مفتی»، رئیس مجلس منطقه کردستان عراق نیز در مصاحبه با شبکه تلویزیونی NTV اظهارات نخست وزیر ترکیه را در این مقطع زمانی به نفع طرفین دانست و اظهار داشت ما صمیمانه از اظهارات نخست وزیر ترکیه استقبال می‌کنیم. این گونه موضعگیری‌ها به مصلحت عراق نیز می‌باشد و تاثیر مثبتی در میان ساختارها و گروه‌های شهر کرکوک بر جای خواهد گذاشت.

از سوی دیگر، «نچیروان بارزانی» نخست وزیر منطقه کردستان عراق نیز با ابراز خرسندی از اظهارات اردوغان گفت‌وگو را بهترین شیوه حل مشکلات ارزیابی کرد.

اظهارات اردوغان اما در داخل ترکیه با موضعگیری منفی و تند رهبران احزاب ملی گرای ترک و فرماندهان عالیرتبه نظامی رو برو گردید که انعکاس اظهارات تند آنان و همچنین مواضع دولتمردان همسو با اردوغان از نظریه مذاکره با رهبران كردستان عراق به بحران جدید تبلیغاتی دیگری در آستانه انتخابات مجلس تبدیل گشت. اما کردها در داخل ترکیه و در کردستان عراق بر حمایت از موضع اردوغان تاکید می‌کردند. شهردار دیاربکر بارزانی و طالبانی و اردوغان و نجدت سزر را برای برگزاری مراسم عید نوروز رسما دعوت می‌نماید. مسعود بارزانی نیز بیست فوریه در مصاحبه با روزنامه فرانسوی «لوموند» رسما اعلام می‌کند: کردها برای ایجاد روابط قوی با دولت ترکیه از طریق حزب عدالت و توسعه این کشور به ریاست رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه بسیار جدی هستند.

سرانجام شورای امنیت ملی ترکیه پس از بازگشت ارتشبد «یاشار بویوک آنیت» از واشنگتن ۲۳ فوریه با بررسی مسئله مذاکره با رهبران کرد شمال عراق در خصوص جلوگیری از تروریسم «پ.ك.ك» موفق شد اختلاف نظامیان و دولتمردان در این موضوع را به شکلی خاتمه دهد و در بیانیه پایانی جلسه شورای امنیت ملی آمده است: وضعیت امنیتی عراق و ابعاد درگیری‌های امنیتی بررسی گردید و بر لزوم حفظ و تمامیت ارضی و وحدت سیاسی عراق تاکید شده، به امنیت تضمین مرزها و برقراری امنیت آنها، تامین ثبات، افزایش تماس با كشورهای منطقه اشاره شد. همچنین در راستای رفع نگرانی‌های اساسی که در خصوص وضعیت عراق داریم، افزایش تلاش‌های سیاسی و دیپلماتیک به منظور برطرف کردن بحران و بی ثباتی ناشی از اختلافات کرکوک در عراق و از بین بردن خطری که از شمال عراق تهدید می‌کند، مفید تشخیص داده شده است.

بدین ترتیب شورای امنیت ملی ترکیه نیز با انجام مذاکرات با رهبرانی کردستان عراق در استمرار فعالیت‌های سیاسی و هماهنگی‌های دیپلماتیک با کشورهای همسایه و منطقه موافقت نمود.

حال در چنین شرایطی که دولتمردان آنکارا با پشت سر گذاردن مخالفت‌های شدید ملی گرایان ترک و نظامیان توانستند اجماع ملی را در مذاکره با رهبران کردستان عراق بدست آورند كه یکباره مسعود بارزانی دو روز بعد در مصاحبه با شبکه تلویزیونی NTV ترکیه در خصوص استقلال کردها و حق تشکیل یک دولت مستقل و همچنین مباحثی مانند کرکوک، فعالیت‌های «پ.ك.ك» در شمال عراق مطالبی را بر زبان آورد که قطعا موجب بر هم خوردن زمینه‌های مذاكره‌ای گردید كه طیب اردوغان آن را مطرح كرده و با تحمل فشارهای زیادی توانسته بود موافقت شورای امنیت ملی ترکیه را بدست آورد.

رجب طیب اردوغان در پاسخ به اظهارات رئیس اقلیم کردستان عراق می‌گوید اظهار نظرها در این مورد باید با دقت صورت گیرد و این‌گونه برخوردها به تامین صلح، دوستی و برادری کمک نمی‌کنند و از نظر آینده عراق نیز اشتباه است. از سوی دیگر عبدالله گل وزیر خارجه ترکیه نیز اینگونه موضعگیری‌ها که در شرایط سخت كنونی عراق اتخاذ می‌شود غیر عقلانی و تندروانه ارزیابی کرد. بدین ترتیب دولتمردان آنكارا كه خود مبدع و طراح گفت‌وگو با رهبران منطقه كردستان عراق بودند مجبور شدند که بدلایل سیاسی و اجتماعی داخلی ترکیه نسبت به مواضع تندروانه بارزانی موضعگیری منفی نمایند.

● بررسی عوامل خارجی استقلال طلبی اکراد عراقی

علل و عوامل اتخاذ مواضع تندروانه بارزانی پس از آنکه شورای امنیت ملی ترکیه مذاکره دولت آنکارا را با رهبران منطقه کردستان عراق تصویب و تایید نمود. در فرصتی دیگر که به مسائل مرتبط با مذاكرات رهبران كردهای عراقی و دولت ترکیه خواهیم پرداخت بررسی می‌نماییم. اما در این بخش در پی آن هستیم تا به بررسی شرایط موجود و عللی که زمینه ساز اتخاذ اینگونه مواضع توسط بارزانی که قطعا تجزیه عراق و تغییر جغرافیای سیاسی منطقه را در پی خواهد داشت بپردازیم و ببینیم چه تغییراتی در تحولات بین‌المللی و منطقه‌ای بوجود آمده که مسعود بارزانی به عنوان یک سیاستمدار محافظه کار کرد شناخته شده است این چنین بدون دغدغه از تغییر جغرافیای سیاسی منطقه سخن می‌گوید چرا با عکس العمل جدی منطقه‌ای و بین‌المللی مواجه نمی‌شود. چرا اگر ترکیه از لزوم رعایت حقوق ترکمانان سخن میگوید و یا نسبت به وضعیت بحرانی کرکوک ابراز نگرانی می‌کند یا اگر ایران با گروه‌ها و بخشهای جمعیتی عراق ارتباط برقرار میکند یا اگر کشورهای عربی نسبت به وضعیت ساختار سیاسی در بغداد اظهار نظر می‌کنند به نقض حاکمیت ملت و دولت عراق و مداخله در امور دیگر کشورها متهم می‌شوند اما اگر كردهای عراقی تجزیه کشورهای همسایه را حق مسلم و طبیعی می‌دانند اعتراضی برنمی‌آید. به نظر می‌رسد که این موضعگیری‌های استقلال طلبانه کردها منشا داخلی عراقی و منطقه‌ای و بین‌المللی داشته وگرنه در ساختار قدرت کردها تغییرات چندانی بوجود نیامده که موجب چنین تندروی‌هایی گردد.

الف ) شرایط منطقه‌ای

به نظر می‌رسد در تحولات سیاسی به وجود آمده پس از روی کار آمدن دولت نئو محافظه کار بوش در آمریکا و حوادث پس از ۱۱ سپتامبر شرایط منطقه‌ای به گونه‌ای شکل گرفته است که این فرصت را برای کردها بوجود آورده تا مانور سیاسی خود را از درخواست مشارکت سیاسی در قدرت مرکزی و کسب آزادی‌های سیاسی و فرهنگی در استان‌های کردنشین و در نهایت کسب فدرالیزم، به سطح استقلال از عراق و حتی استقلال كل مناطق کردنشین کشورهای همسایه و تشکیل دولت مستقل كردی در خاورمیانه ارتقا دهند و در این میان کشورهای عربی، سوریه، ایران و ترکیه بعنوان قدرت‌های اصلی تاثیر گذار و تاثیر پذیر در این موضوع نیز با شرایطی روبرو شده‌اند که نتوانسته‌اند مانع از این تغییر سطح استقلال طلبی کردهای عراقی گردند.

۱) کشورهای عربی

کشورهای عربی منطقه پس از حوادث یازدهم سپتامبر و حملات تبلیغاتی سیاسی نئو محافظه کاران حاکم بر کاخ سفید در خصوص لزوم تغییر حاکمان مستبد عرب و جایگزینی دمكراسی آمریکایی، کاملا در موضع دفاعی فرو رفته بودند که با حمله آمریکا به عراق و سرنگونی اولین رژیم دیکتاتور عربی و استقرار حکومت جدید (عمدتا سنیان، شیعیان و کردها) این نگرانی بشدت افزایش یافت. از سوی دیگر دولتمردان عرب منجمله از اینکه هدف بعدی آمریکا در منطقه باشند هراسان بودند اما پس از آنکه امریکاییها در عراق شکست خوردند بتدریج این نگرانی جای خود را به توجه نسبت به وضعیت اعراب سنی عراقی در ساختار قدرت بغداد داد و عمده تلاشهای دو سه سال اخیر اعراب به كسب حقوق بیشتر برای اعراب سنی از آمریکا در عراق و دور کردن شیعیان از قدرت در بغداد مصروف گردید.

منبع: سایت صاف‌آنلاین تركیه

نویسنده: محمدهادی

---