طرح مزرعه پرندگان

عوامل متعدد و مكانیسم های پیچیده ای در مسیریابی و هدایت دسته های پرندگان مهاجر جهت یافتن مناطق مناسب برای زمستان گذرانی دخیل هستند

طرح پناهگاه ویژه قو و پرندگان مهاجر (مزرعه پرندگان)، به ابتكار و همت انجمن جبهه طبیعت و حمایت اداره كل حفاظت محیط زیست استان گیلان در فاز اولیه‌ی خود به محدوده‌ای شش هكتاری اطلاق می‌شود كه به منظور حفاظت و حمایت از قوها و سایر پرندگان مهاجر، در جوار تالاب سلكه كه آخرین پناهگاه واقعی قوهاست، طراحی و ایجاد شده است.

ایده‌ اولیه این طرح از طرف یكی از كارشناسان این انجمن مطرح گردید و پس از تحقیقات و بررسی‌های جامع كارشناسان و همچنین تهیه منابع معتبرخارجی و الگوگیری و بومی‌سازی‌های لازم، به مرحله اجرا نزدیك شد.

عملیات اجرایی این طرح از اواخر سال ۱۳۸۲ و با محصور نمودن محدوده‌ی مورد نظر به منظور جلوگیری از دسترسی شكارچیان و متخلفان آغاز گردید. تاكنون با گذشت قریب به یك سال از آغاز عملیات اجرای این طرح، نزدیك به دوسوم از قوهایی كه وارد منطقه سلكه شده‌اند، محدوده‌ی طرح را به عنوان محلی امن انتخاب كرده‌اند و همه روزه در چند نوبت به آن‌ها غذا داده می‌شود.

● مدیریت جذب

كارشناسان خبره‌ی انجمن جبهه طبیعت، مدیریت جذب را به خوبی اجرا و راهبرد می‌كنند. مدیریت جذب به مجموعه‌ای از اقدامات مختلف از جمله : ایجاد فضایی امن برای فرود پرندگان مورد نظر، نگهداری پرندگان هم‌گونه و از هر دو جنس نر و ماده در آن محدوده، پخش برنامه‌ریزی شده غذا به میزان كافی، پخش صداهای جذب‌كننده برای پرندگان و بسیاری اقدامات دیگر اطلاق می‌شود كه نتیجه‌ی حاصله از آن، این است كه پرندگان، محدوده‌ی مورد نظر را به عنوان مكانی امن جهت اسكان انتخاب كرده و به خاطر می‌سپارند.

عوامل متعدد و مكانیسم‌های پیچیده‌ای در مسیریابی و هدایت دسته‌های پرندگان مهاجر جهت یافتن مناطق مناسب برای زمستان‌گذرانی دخیل هستند. پس از آن‌كه این پرندگان بر اساس الگوهای تثبیت‌شده در ساختارهای مغزی‌شان به محدوده‌‌ی كلی همه ساله خود جهت زمستان‌گذرانی می‌رسند، به دلایل مختلف از جمله یافتن غذا، به دنبال مناطق مناسب می‌گردند. این مناطق را نقاط تغذیه‌ای دوم می‌نامیم كه اتفاقاً اهمیت خاصی در حفاظت از آن‌ها می‌یابد چراكه بسیاری پرندگان در خلال همین جستجوها و یا حین پرواز بین نقاط تغذیه‌ای اول و دوم، در دام شكارچیان متخلف و صیادان غیرمجاز افتاده و از بین‌می‌روند. با اجرای صحیح مدیریت جذب، می‌توان فضایی امن را برای پرندگان فراهم آورد. نتایج حاصله از اجرای این طرح، نشان می‌دهد كه انجمن جبهه طبیعت به خوبی در این امر موفق شده است.

برنامه عملی مدیریت جذب پرندگان مهاجر با خرید تعداد زیادی اردك محلی و انتقال چند قطعه قو از واحدهای تحقیقاتی انجمن در تهران و سایر نقاط به محل، آغاز گردید.البته این برنامه كماكان با تهیه و انتقال گونه‌هتای مختلف پرندگان موردنظر در دست اجرا است. “

● آخرین پناهگاه واقعی قوها

تالاب انزلی و پناهگاه حیات‌وحش سلكه كه در بخش جنوبی این تالاب واقع شده، آخرین پناهگاه واقعی قوها در ایران و منطقه و یكی از معدود نقاط بین‌المللی زمستان‌گذرانی این پرندگان است. قوها و به طور كلی پرندگان مهاجر آبزی ـ مرغابی سانان ـ همه ساله و با سرد شدن هوا و كاهش غذا و عدم امكان زندگی در مناطق سردسیری سیبری، مهاجرت خود را از این نواحی به سمت مناطق جنوبی‌ترآغاز می‌كنند. قوها از آن‌جهت كه در راس هرم جمعیتی پرندگان مهاجر قرار دارند، نقش ویژ‌ه‌ای را در بقا و تداوم چرخه‌های زیستی كل پرندگان مهاجر ایفا می‌كنند. به همین دلیل است كه حفاظت از آن‌ها موجب حفاظت از كل گونه‌های پرندگان مهاجر می‌شود.

● قوها، پرندگانی آسمانی

پرندگان مهاجر و به خصوص قوها از زوایای متعددی حایز اهمیت‌اند. قو ها در بسیاری از نقاط جهان ، به عنوان مظهر زیبایی شناخته می‌شوند. رقص عشق قوهای گنگ، آن‌ها را به نمادی بین‌المللی از عشق‌ورزی تبدیل كرده است. توجه مجامع و سازمان‌های بین‌المللی به نگهداری و حافظت قوها باعث شكل‌گیری انجمن‌های متعددی در این خصوص شده است. از آن‌جا كه این پرندگان، ” مهاجر “ هستند، در سفر طولانی خود از كشورهای متعددی عبور كرده و ایران و تالاب انزلی، به عنوان آخرین قسمت مهاجرتی آن‌ها محسوب می‌شود، حفاظت از آن‌ها می‌تواند تكمیل كننده‌ی مجموعه اقدامات بین‌المللی در جهت حفاظت از آن‌ها باشد.

همه ساله در كشورهای پیشرفته ، به ویژه آن‌هایی كه طبیعت مناسبی برای حضور پرندگان مهاجر دارند، برنامه‌هایی جهت پذیرایی و حفاظت از این مهمانان اجرا می‌شود. با چنین اقداماتی، می‌توان تداوم حضور پرندگان در سال‌های آتی را تضمین كرد و این تداوم به معنای حفظ چرخه اكوسیستم طبیعی منطقه است.

● مهمانان ما

به طور كلی سه گونه از قوهای مهاجر ، زمستان گذرانی خود را در ایران انجام می‌دهند كه به ترتیب فراوانی جمعیت عبارتند از : قوهای فریادكش، قوهای گنگ و قوهای كوچك. كه البته گونه‌ی آخر كمیاب بوده و تعداد اندكی از آن در ایران دیده می‌شود. در سال‌های اخیر، تعداد قوهای مهاجری كه ایران را برای زمستان‌گذرانی انتخاب می‌كنند به شدت كاهش یافته و نگرانی جدی حامیان طبیعت و دوستداران محیط‌زیست را برانگیخته است.

● نتایج طرح

با اجرای طرح پناهگاه ویژه قو، علاوه بر اثرات مستقیم و مثبت زیست محیطی كه حفاظت از گونه‌های در معرض خطر پرندگان مهاجر دارد، چنین طرحی می‌تواند گام موثری در تغییر الگوی اقتصادی منطقه از صید و شكار به توریسم و گردشگری بردارد.

تاكنون، پرندگان مهاجر تا این حد اعتماد كرده‌اند كه در منطقه فرود آمده، به مجریان طرح نزدیك شده و غذایی را كه برای آن‌ها ریخته می‌شود را خورده‌اند كه نشاندهنده‌ی میزان موفقیت طرح تا این مرحله است. در صورتی كه بتوان این امكان را برای عموم مردم و به ویژه گردشگران فراهم كرد كه با دست خودشان به حیوانات وحشی غذا بدهند، گام موثری در احیای فرهنگ دوستی با طبیعت كه به شكل موثری به حفاظت از طبیعت منجر می‌شود، برداشته‌ خواهد شد.