سرمایه اجتماعی و تحول تكنولوژیك در عصر اطلاعات

سرمایه اجتماعی عبارت است از توانایی اشخاص برای همكاری با یكدیگر در قالب گروه ها و سازمانهای مختلف جهت نیل به اهداف مشترك این همكاری بر پایه عقلانیت اقتصادی و اعتماد نهفته در عادات جامعه قرار دارد

فرانسیس فوكویاما استاد رشته سیاستگذاری عمومی در دانشگاه جورج ماسون می باشد. او همچنین فیلسوفی سیاسی و متخصص مسایل مربوط به سیاست خارجی است كه با دو كتاب خود به نامهای »پایان تاریخ و آخرین بشر«[۱] و »اعتماد: مزیتهای اجتماعی و ایجاد رونق«[۲] در سطح گسترده ای شناخته شده است. فوكویاما برای مدتی در وزارت خارجه آمریكا به عنوان معاون رئیس »دفتر سیاسی و نظامی اروپا« فعالیت داشته است. او لیسانس خود را در رشته ادبیات یونان و روم باستان از دانشگاه كورنل اخذ كرده است و مدرك دكترای خود را در رشته علوم سیاسی از دانشگاه هاروارد دریافت نموده است. متن زیر مصاحبه ای است كه تحت عنوان »سرمایه اجتماعی و تحول تكنولوژیك در عصر اطلاعات« با وی انجام شده است.

فوكویاما در این مصاحبه به ما می گوید: درون جامعه ای كه اعتماد در سطح پایین قرار دارد ممكن است سیاستهای كلان اقتصادی صحیح باشد، اما اگر نهادهای مورد اعتماد مردم در این جامعه وجود نداشته باشد سیاستهای دولت با شكست مواجه می شود. او همچنین دستور العملهایی را برای مقابله با بی اعتمادی به دولت ارائه می كند. فوكویاما به پرسشهای مختلف در خصوص بازیگران اجتماعی موجد اعتماد، هزینه های معاملاتی در جوامعی كه میزان اعتماد در آنها در سطح پایینی قرار دارد و همچنین عوامل اصلی موجد تحول اجتماعی و جهانی شدن پاسخ می دهد. فوكویاما در پاسخ به آخرین پرسش، نسبت به پدیده جهانی شدن ابراز خوشبینی می كند. او مطمئن است كه نیروهای غیر منتظره نظم اجتماعی می توانند آثار منفی جهانی شدن مثل زیانهای زیست محیطی، ایدز و جرم و جنایت را كنترل كنند.

●پرسش: سرمایه اجتماعی چیست و به نظر شما اخیراً چه تحولاتی در این زمینه انجام گرفته است.

پاسخ: سرمایه اجتماعی عبارت است از توانایی اشخاص برای همكاری با یكدیگر در قالب گروه ها و سازمانهای مختلف جهت نیل به اهداف مشترك. این همكاری بر پایه عقلانیت اقتصادی و اعتماد نهفته در عادات جامعه قرار دارد. سرمایه اجتماعی تقریباً در تمامی كشورهای توسعه یافته، به ویژه در ایالات متحده، رو به كاهش می رود. من در حال حاضر مشغول نگارش كتابی به نام »فروپاشی بزرگ« هستم. این كتاب درباره پدیده فروپاشی هنجارهای اجتماعی است كه تقریبا از دهه ۱۹۶۰ به این سو در دنیای صنعتی ظاهر شده است. برای مثال من در این كتاب نرخ انجام جرم و جنایت در جهان توسعه یافته را مورد بررسی قرار داده ام. در جریان دهه ۱۹۶۰ میزان انجام جرم و جنایت در ایالات متحده تا حد قابل ملاحظه ای افزایش پیدا كرد و به دنبال آن در همین دهه نرخ انجام جرم و جنایت در سایر كشورهای توسعه یافته نیز افزایش یافت. در همین دهه تعداد خانواده های هسته ای در جهان توسعه یافته نیز رو به كاهش شدیدی گذاشت. من فكر می كنم كه ما با پدیده گسترده تری روبه رو هستیم.

ـ تحول تكنولوژیك چگونه در روابط اجتماعی و بازارهای كار تغییر ایجاد می كند؟

ـ تز كتاب جدید من درباره این تحول بزرگ است. چرا این تحول در كشورهای مختلف در اندازه های متفاوت ظاهر می شود؟ این امر با مسائل جنسیتی ارتباط دارد. من فكر می كنم بزرگترین انقلاب اجتماعی انجام گرفته است. زنان به سر كار می روند، قادرند چرخه های تولیدی مختص خود را كنترل كنند و از این قبیل. مطمئناً این پدیده در ایالات متحده با زوال خانواده های هسته ای و بروز مجموعه گسترده ای از مشكلات اجتماعی ارتباط مستقیمی دارد. امیدوارم سوء تفاهم نشود. شاید زنان فكر كنند كه من علیه برابری زن و مرد صحبت می كنم. این طور نیست. من درباره نتایج زندگی در چنین جامعه ای (جامعه ای كه در آن تحول تكنولوژیك انجام گرفته است) صحبت می كنم. بازارهای كار تا حد زیادی دچار تغییر و تحول می شوند. در عصر اطلاعات، زنان بعضی از مشاغل را بهتر از مردان انجام می دهند. این امر تأثیر شگرفی بر روی همه چیز دارد.

ـ آیا فقدان سرمایه اجتماعی مانعی برای توسعه اقتصادی است؟ آیا هیچ آینده روشنی برای كشورهایی كه سطح پایینی از اعتماد و اطمینان در آنها وجود دارد می بینید؟

ـ من هیچگاه نگفته ام كه فقدان سرمایه اجتماعی مانعی برای توسعه اقتصادی می باشد. این برداشت غلطی از كتاب »اعتماد: مزیتهای اجتماعی و ایجاد رونق« است. مسأله اصلی همان چیزی است كه اكثر اقتصاددانان به آن اشاره می كنند و آن این است كه شما باید مجموعه صحیحی از سیاستهای كلان اقتصادی، سیاستهای پولی و نهادهایی كارآمد و مناسب داشته باشید. این همان توسعه اجتماعی ـ اقتصادی واقعی است. سرمایه اجتماعی تا حد مشخصی به توسعه اقتصادی كمك می كند اما عامل اصلی در این زمینه نیست. از سوی دیگر، مشكلی كه هم اكنون در كشوری مثل مكزیك وجود دارد مشكل اعتماد و اطمینان است. شما سیاستهای صحیحی را اتخاذ كرده اید اما مردم به این سیاستها و نهادهای ایجاد شده اعتمادی ندارند. این مسأله بزرگترین مانع پیش روی توسعه اقتصادی در مكزیك می باشد. مسأله این نیست كه صحیح بودن سیاستهای اتخاذ شده برای مردم ثابت شود. من فكر می كنم كه مردم به راحتی به این حقیقت پی می برند. بلكه مسأله، وجود یك سیستم و تشكیلات باثبات می باشد كه مردم به آن اطمینان و اعتماد داشته باشند. اگر مردم تصور كنند دولتشان به آنها دروغ می گوید و در حال انجام كاری به غیر از آن كاری است كه ادعا می كند، آنگاه نمی توان انتظار توسعه اقتصادی در چنین جامعه ای را داشت.

ـ اگرچه ما نهادهای قابل اعتمادی نداریم، اما آیا می توانیم تا حدودی مشكل بی اعتمادی را در سطوح خرد اقتصادی یعنی در سطح شركتهای اقتصادی مرتفع سازیم؟

ـ من فكر نمی كنم دولتها از این توانایی برخوردار باشند كه اعتماد و اطمینان را در سطحی ملی ایجاد كنند. اما سازمانهای خصوصی می توانند درجه مشخصی از فرهنگ گروهی را در درون خود پدید آورند. در یك كارخانه، شما می توانید هنجارها و ارزشهای مشتركی را ایجاد كنید؛ هنجارها و ارزشهای مشتركی میان تمام كاركنان. این همان ایجاد سرمایه اجتماعی است.

ـ جامعه ای كه با سطح پایینی از اعتماد در درون خود مواجه است چه هزینه هایی می پردازد؟

ـ در چنین جامعه ای هزینه های معاملاتی بالاتر است. اجازه بدهید مافیا را به عنوان یك سازمان، اعتماد بخش در نظر بگیریم. شما باید ۱۵ درصد یا هرآنچه هزینه های معاملاتی است به مافیا بپردازید تا بتوانید اعتمادی را كه معامله، فاقد آن است به دست آورید. این هزینه ای است كه شما اگر در یك جامعه ناامن زندگی می كنید باید بپردازید.

- عنوان كتاب شما عبارت است از » اعتماد: مزیتهای اجتماعی و ایجاد رونق« كه در سال ۱۹۹۵ منتشر شده است. از سوی دیگر نام كتاب برنارد مندویل كه در سال ۱۷۲۹ منتشر شده است عبارت است از »داستان زنبورهای عسل: یا نقایص[۳] شخصی، منافع عمومی«. به نظر می رسد شما و مندویل با نظراتی كه از نقش نقایص و خصوصیات شخصی در رفاه عمومی سخن می گویند مخالفید.

مصاحبه با فرانسیس فوكویاما

مترجم: علی بختیاری زاده دانش آموخته رشته سیاسی

---