زخمی که در دهان شماست

از آفت چه می دانید

زخم‌های آفتی، زخم‌های کوچک، کم‌عمق و دردناکی هستند که در بافت نرم دهان به وجود می‌آیند و می‌توانند خوردن، آشامیدن و حتی تکلم فرد را دچار مشکل کنند...

آنها از معمولی‌ترین زخم‌های دهانی هستند و از هر ۵ نفر، حداقل یک نفر، در دوره‌ای از زندگی آن را تجربه کرده است.

معمولا این زخم‌ها در سطح داخلی لب‌ها، سطح داخلی گونه‌ها یا روی زبان ایجاد می‌شوند. بسیاری از افراد می‌گویند ۲-۱ روز قبل از بروز آفت، در همان محل احساس خارش و سوزش می‌کنند و بعد زخم‌ها آشکار می‌شوند. این زخم‌ها ابتدا به صورت برآمدگی کوچک و قرمزرنگ گرد یا بیضی‌شکل هستند که در عرض مدت کوتاهی باز می‌شوند و ایجاد زخم می‌کنند. سپس لایه‌ای سفید یا زردرنگ روی آن را می‌پوشاند و حاشیه قرمزرنگی پیدا می‌کنند.

آفت در هر سنی ممکن است بروز کند (حتی کودکان) و بیشتر اوقات عودکننده است. گاهی بین این عودها، ماه‌ها یا حتی سال‌ها فاصله می‌افتد اما در بعضی افراد زودتر اتفاق می‌افتد. به همین دلیل به آفت‌ «زخم آفتی عودکننده» می‌گویند. البته معمولا با بالارفتن سن، آفت کمتر عود می‌کنند و حتی گاهی دیگر ظاهر نمی‌شود.

معمولا زنان بیشتر از مردها دچار آفت می‌شوند و این مشکل تا حدی هم ارثی است یعنی اگر پدر یا مادر دچار آن باشند، احتمال بیشتری دارد که فرزندان آنها هم مبتلا شوند.

معمولا فقط یک آفت به وجود می‌آید، اما در بعضی موارد، ممکن است چند آفت همزمان ایجاد شوند که بسیار آزاردهنده خواهد بود.

خبر خوب اینکه بیشتر آفت‌ها، بدون اینکه درمان شوند، خودبخود ظرف ۲-۱ هفته بهبود می‌یابند. البته در بعضی موارد، مدت طولانی‌تری ادامه پیدا می‌کنند یا به قدری شدید هستند که به درمان نیاز خواهند داشت.

● علل بروز آفت

علت اصلی آفت در بیشتر موارد مشخص نیست ولی صددرصد می‌توان گفت این زخم‌ها مسری نیستند پس ممکن نیست از شخص دیگری منتقل شده باشند اما در بعضی موارد، به نظر می‌رسد با عواملی در ارتباط باشد:

ضربه، ضربه‌ای که با مسواک به دهان وارد می‌شود، دندان مصنوعی‌ای که خوب در دهان جا نیفتاده، سیم‌های ارتودنسی‌ای که ممکن است باعث صدمه به بافت دهان شوند، زخمی که بر اثر اعمال دندان‌پزشکی در دهان ایجاد می‌شود یا حتی گازگرفتن اتفاقی گونه.

حساسیت به بعضی موادغذایی مانند شکلات، قهوه، توت‌فرنگی، تخم‌مرغ، آجیل، آناناس

کمبود ویتامین B۱۲، روی، آهن، اسیدفولیک یا ویتامین C

دهانشویه‌ها و خمیردندان‌های حاوی سدیم لوریل سولفات (SLS) که عامل کف‌کنندگی است.

تغییرات هورمونی در دوره عادت ماهیانه

استرس و اضطراب، بیماری‌های نقص سیستم ایمنی مثل نشانگان بهجت، لوپوس یا ایدز

کمبود خواب و کاهش ناگهانی وزن

عوامل ژنتیک و ارثی بعضی داروها مثل داروهای ضدالتهاب و درمان‌های جایگزین نیکوتین (برای ترک سیگار)

زن بودن که از عوامل مستعدکننده بروز آفت است؛ به‌خصوص نوع تبخالی آفت در زنان بیشتر دیده می‌شود.

● درمان

تاکنون داروی مشخصی برای جلوگیری از بروز آفت یا درمان آن ساخته نشده است، اما می‌توان از بعضی داروها برای کاهش درد و مدت زمان آن استفاده کرد.

داروهایی که در زمان بروز آفت می‌توان از آنها استفاده کرد:

دهانشویه‌ها: دهانشویه‌های کلرهگزیدین یا دیفن‌هیدرامین می‌توانند تا حدی باعث کاهش درد شوند. گاهی پزشک دهانشویه‌های حاوی کورتون تجویز می‌کند تا درد و التهاب کاهش یابد. دهانشویه‌های حاوی آنتی‌بیوتیک (مثل تتراسایکلین) هم در مواردی موثر هستند، اما از آنجا که عوارض جانبی دارند (تغییر رنگ دائمی دندان کودکان)، فقط باید در صورت تجویز پزشک مصرف شوند.

ژل‌ها و پمادهای موضعی: مصرف موضعی بعضی داروها مثل پمادهای آنتی‌بیوتیک، پماد بنزوکایین یا ژل لیدوکایین (داروی بی‌حس‌کننده موضعی) به خصوص اگر به محض ظاهرشدن زخم، روی آن مالیده شوند، بسیار موثر است.

داروهای خوراکی: داروی خاصی برای درمان آفت وجود ندارد اما گاهی داروهای کورتونی مثلا قرص‌های مکیدنی کورتون‌دار، برای تسکین آفت‌های دهانی بسیار شدید توصیه می‌شوند. البته به دلیل عوارض جانبی، این داروها، خط آخر درمان خواهند بود و حتما باید زیر نظر پزشک مصرف شوند. گاهی پزشک آنتی‌بیوتیک‌ مسکن‌های خوراکی را هم تجویز می‌کند.

مکمل‌های غذایی: اگر پزشک شک کند که علت بروز آفت ممکن است کمبود بعضی ویتامین‌ها باشد، ویتامین B۶، B۱۲، اسیدفولیک، روی یا آهن تجویز خواهد کرد.

دهانشویه یا ژل یا اسپری ضددرد: این مواد مانع از درد می‌شوند البته اثر آنها موقتی است. استفاده از اسپری یا ژل لیدوکایین، برای کاهش موقت درد مناسب است.

سوزاندن زخم: در بعضی بیماران با ضایعات برگشت?پذیر و بزرگ، زیر نظر پزشک زخم را می?سوزانند.

● نکته‌های مهم‌

آفت، معمولا عود می‌کند اما می‌توان با رعایت برخی نکات، تکرار و تناوب آن را کم کرد.

از مصرف غذاهای تند و پرادویه خودداری کنید. نوشیدنی‌های اسیدی مثل آب پرتقال و آب آناناس و خوراکی‌های شور مانند انواع چیپس‌ها هم می‌توانند باعث تشدید درد شوند.

غذاهای سالم و مفید انتخاب کنید تا دچار کمبود ویتامین نشوید. مصرف میوه، سبزی‌ها و غلات کامل بسیار کمک‌کننده است.

برای جلوگیری از تماس مایعات با زخم‌های دهان، می‌توان از نی برای نوشیدن کمک گرفت.

جویدن و صحبت کردن همزمان می‌تواند باعث ضربه به سطح داخلی گونه‌ها و ایجاد زخم شود.

از مسواک خیلی نرم برای شستن دندان‌ها استفاده کنید تا مانع تحریک بافت‌های دهان شود.

اگر دندان مصنوعی شما خوب در دهانتان قرار نگرفته یا قسمتی از دندان‌هایتان تیز است، حتما به دندان‌پزشک مراجعه و مشکل را حل کنید.

اگر حدس می‌زنید مصرف داروهای خاصی باعث ایجاد آفت می‌شود، با مشورت پزشک داروی خود را تغییر دهید، مثلا اگر از آدامس‌های نیکوتین برای ترک سیگار استفاده می‌کنید و حدس می‌زنید مصرف آنها باعث ایجاد آفت می‌شود، شاید بهتر باشد از چسب نیکوتین استفاده کنید.

از خمیردندان‌ها و دهانشویه‌های حاوی سدیم لوریل سولفات استفاده نکنید.

از دهان خود مواظبت کنید. اگر سیم ارتودنسی در دهان دارید، از دندان‌پزشکتان بخواهید با موم روی لبه‌های تیز آن را بپوشاند تا دهان را زخم نکند.

استرس خود را کم کنید. بعضی راه‌های کم‌کردن استرس (مثل مدیتیشن) بسیار موثر است.

استفاده از آب نمک، جوش شیرین یا دیفن‌هیدرامین برای شستشوی دهان مناسب است و اثر خوبی دارد. فقط یادتان باشد این مواد را قورت ندهید.

گاهی استفاده موضعی از شیر منیزیم در محل زخم، باعث تسکین درد می‌شود.

می‌توان روی زخم را با خمیری از مخلوط جوش شیرین و آب پوشاند.

گاهی قراردادن قطعات کوچک یخ روی زخم‌ها هم کمک‌کننده است.

در بعضی موارد خوردن ماست ساده یا قراردادن آن روی زخم می‌تواند در کاهش درد موثر باشد.

قراردادن چای کیسه‌ای استفاده شده روی زخم نیز به خاطر داشتن تانن تا حدی اثر ضددرد دارد.

● آیا لازم است برای آفت به پزشک یا دندان‌پزشک مراجعه کرد؟

معمولا زخم‌های آفتی باوجود دردناک بودن، چندان جدی نیستند و خودبخود درمان می‌شوند اما اگر آفت بزرگی در دهان ایجاد شد، قبل از بهبود زخم قبلی، زخم دیگری به وجود آمد، زخم در دهان بیش از ۳-۲ هفته باقی ماند، درد غیرقابل تحمل شد، خوردن و آشامیدن را مختل کرد یا با تب همراه شد، بهتر است به دندان‌پزشک مراجعه کنید.

احتمال دارد زخم‌ها عفونی شده باشند که در این صورت به آنتی‌بیوتیک نیاز خواهید داشت.

گاهی نیز یک زخم غیرمعمول که مدت طولانی در دهان باقی مانده، ممکن است به طرف بدخیمی پیش برود. در این موارد نیز پزشک نمونه کوچکی از زخم را برمی‌دارد و بررسی می‌کند. گاهی برداشتن نمونه از زخم به‌وسیله جراح فک و صورت انجام می‌شود.

منابع:

mayoclinic و Medicine Net.com

دکتر آیدا روشن‌ضمیر