آیا امکان تحریف در دین اسلام وجود دارد

جعل و تزویر در اخبار و احادیث هر چند بطور فی الجمله مورد قبول می باشد اما چنان نیست که بتواند به گستردگی قلمرو اسلام آسیبی برساند

به گواهی تاریخ، در همه ادیان، دست جعل و تحریف باز بوده است، آیا همین مطلب اقلی بودن اسلام را ثابت نمی‌کند؟آیانباید گفت حداقل هدایت لازم، برای مردمان از خلال این موانع به سلامت عبور کرده و به دستمان رسیده است؟

برای پاسخ به این پرسش ابتدا لازم است دربارهٔ منابع اسلام توضیحاتی داده شود تا سپس روشن گردد که تزویر و جعل در کدام یک از منابع اسلامی امکان پذیر است و جعل و تزویر تا چه میزان می‌تواند هدایتگری اسلام را تحت تأثیر خود قرار دهد.

منابع دین:

نظر معروف شیعه این است که در استخراج احکام چهار منبع معتبر وجود دارد:

قرآن، سنت، اجماع و عقل. ]فقه و عقل، ابوالقاسم علی‌دوست، ص ۱۹، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، بهار ۸۱، چاپ اول.

الف: قرآن: مهم‌ترین منبع شناخت اسلام که معجزهٔ جاوید پیامبراسلام (ص) نیز شمرده می‌شود، قرآن کریم است ویژگی ممتاز قرآن،‌که آن را از حدیث نبوی و حتی حدیث قدسی جدا می‌سازد، آن است که همهٔ الفاظ آن بی‌کم و کاست وحی الهی است و جبرئیل و پیامبر در آن دخالتی نداشته‌اند حتی چینش آیات و بر اساس برخی اقوال ترتیب سور آن نیز وحیانی بوده است. مجمع‌البیان طبرسی، مکتبه آیت‌الله العظمی المرعشی النجفی، ج ۱، ص ۱۵، البیان فی التفسیر القرآن، السید ابوالقاسم الخویی، دارالزهراء ص۲۳۸. قرآن دارای ویژگیهای مهمی است که برخی از آنها عبارتند از :

۱. متن و محور اصلی اسلام:

قرآن از آن رو که وحی الهی برای هدایت بشر است محور و متن اصلی اسلام است. ائمه اطهارعلیه‌اسلام نیز قرآن را معیار اصلی اسلام مطرح نموده‌اند و از این رو فرموده‌اند روایات و احادیث ما را بر قرآن عرضه کنید و در صورت مخالفت با قرآن بدانید ما چنین روایاتی را نگفته‌ایم و آن‌ها را کنار بگذارید.دانشنامه جهان اسلام. ذیل واژهٔ تعارض احادیث، ص ۴۸۳، ج ۷. این نکته اهمیت و جایگاه قرآن را در میان منابع اسلام نشان می‌دهد.

۲. قرآن مصون از تحریف:

ویژگی دیگر قرآن آن است که دست تحریف و جعل به آن نمی‌رسد . خداوند به صراحت مصونیت قرآن را از تحریف اعلان فرموده است «انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون» حجر/ ۹. ما قرآن را نازل کردیم و آن را حفظ خواهیم کرد .

۳. جامعیت قرآن:

یکی دیگر از خصوصیات قرآن و این کتاب الهی آن است که تمامی تعالیم اساسی اسلام را بیان داشته است. به عبارت دیگر قوانین و اصول اساسی حیات آدمی در قرآن که کتاب هدایت الهی و آخرین کتاب آسمانی است آمده است. در این زمینه روایات متعددی وجود دارد که از باب نمونه می‌توان به روایت ذیل اشاره کرد:

۱. «و نزلّنا علیک الکتاب تبیاناً لکل شیء»نحل/ ۸۹. کتاب (قرآن) را که بیانگر هر چیز است بر تو فرو فرستادیم.

۲. از پیامبر اسلام (ص) روایت شده است که در سفر حجه الوداع فرموده : «ای مردم! هیچ چیزی نیست که شما را به بهشت نزدیک می‌سازد و از دوزخ دور می‌کند مگر این‌که شما را به آن امر کرده‌ام و هیچ چیزی نیست که شما را از بهشت دور می‌سازد، وبه دوزخ نزدیک می‌کند مگر این‌که شما را از آن نهی کرده‌ام» ]اصول کافی، ج۱،کتاب فضل العلم، باب ۱۸،حدیث ۵.

۳. از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود : «خداوند در قرآن همه احکام مورد نیاز بشر را بیان کرده است، سوگند به خدا هیچ چیزی را که بشر (در امر هدایت خود) به آن نیاز دارد، فروگذار نکرده است تا کسی نتواند عذر آورده و بگوید: اگر این حکم مورد نظر خداوند بوده، در قرآن بیان می‌شد، آگاه باشید که آن حکم در قرآن آمده است» اصول کافی،ج۱،کتاب فضل العلم، باب ۱۸،حدیث۱.

عقل انسان نیز می‌پذیرد که قرآن از جهت بیان اصول و قوانین کلی حیات آدمی جامعیت داشته باشد زیرا هر چند بیان تمامی جزئیات و فروعات زندگی در توان یک کتاب نیست ولی بیان اصول زندگی در حجم یک کتاب برای خدای عالم و قادر امکان پذیر است. جامعیت قران موجب می‌گردد که ورود دست تزویر در روایات به جامعیت و گستردگی قلمرو دین خدشه‌ای وارد نسازد. بهرحال ویژگیهایی همچون محوریت، مصونیت از تحریف و جعل و جامعیت قرآن بهترین ضامن تعالیم فراگیر اسلام است از باب نمونه اگر دخالت دین در سیاست به سود انسانها باشد بدون شک در قرآن کریم به چنین اصلی پرداخته شده است چنانکه قرآن بصراحت انسان‌ها را به مبارزه با طواغیت و اصلاح جامعه دعوت نموه است و با وجود تعالیم قرآنی دیگر نمی‌توان مدعی شد که قلمرو دین شامل عرصهٔ سیاسی و اجتماعی نمی‌گردد.

ب: سنت: دومین منبع شناخت اسلام سنت است، سنت در اصطلاح به معنای قول، فعل و تقریر رسول اکرم (ص) است و نزد شیعیان سنت ائمه اطهار (ع) را نیز شامل می‌شود. سنت در کنار قرآن از منابع مهم اسلام به شمار می‌رود. ائمه اطهار برای تشخیص روایات و احادیث صحیح از احادیث جعلی معیارهای متعددی را ارائه فرموده‌اند مانند عرضه بر قرآن. دانشمندان و علماء اسلام نیز برای تشخیص روایات صحیح از روایت‌های جعلی دانش‌های متعددی را به وجود آورده‌اند و تلاشهای پرثمری را انجام داده‌اند مانند علم رجال که به نقد و بررسی اشخاصی می‌پردازد که در سلسله سند روایت‌ها قرار دارند و یا علم درایه که جزو دانشهای متن شناسی احادیث می‌باشد و نیز مانند مباحث اصول فقه که به قواعد می‌پردازد که برای استنباط احکام شرعی فرعی مورد استفاده قرار می‌گیرند.دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج ۹، ذیل واژه اصول فقه.

کتب اربعه که مجموعه احادیث صحیح را در بر‌دارند از دیگر تلاشهای علماء اسلام در جمع‌آوری احادیث صحیح می‌باشد. نتیجه آن‌ که برای تشخیص سنت که دومین منبع مهم از منابع اسلامی است کوشش‌های فراوانی صورت گرفته است که کتابهای رجالی، اصولی و کتب اربعه را می‌توان از نتایج این تلاشها دانست. این تلاشها این امکان را فراهم نموده است تا دانشمندان اسلامی آسان‌تر بتواند به سنت صحیح دست یابند.

---