SWOT در بخش منابع طبیعی شیلات ـ بخش چهارم

مواضع سند ملی توسعه ی بخش کشاورزی و منابع طبیعی برنامه چهارم

● وضعیت بخش شیلات

شیلات در بخش کشاورزی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. از یک سو با تامین حدود ۴۰۰ هزارتن انواع آبزیان و عرضه آن به بازارهای داخلی و خارجی نقش مهمی در تامین بخشی از نیاز پروتئین حیوانی کشور ایفا می‌نماید، از سوی دیگر صادرات ماهی، میگو و خاویار سالانه حدود ۶۰ میلیون‌دلار ارز دلار وارد کشور می‌نماید.

تامین اشتغال حدود ۱۲۰ هزار نفر در آب‌های ساحلی نیز از دیگر نکات قابل توجه این زیربخش می‌باشد. طی سال‌های ۸۰ـ۱۳۷۰ میزان تولید آبزیان با نرخ رشد سالیانه ۹۸/۱ درصد از ۳۲۷۷۲۷ تن در سال ۱۳۷۰ به ۳۹۹۰۰۰ تن در سال ۱۳۸۰ افزایش یافته است و در مجموع وضعیت تحقق اهداف این زیربخش در حد ۸۵ درصد بوده است.

با یک بررسی کلی دلایل اصلی عدم تحقق کامل اهداف برنامه شیلات طی دوره مورد بررسی را می‌توان به عواملی چون عدم تخصیص کافی و به موقع اعتبارات، بالا بودن نرخ سود تسهیلات، کمبود پوشش حفاظت منابع دریایی و مشکلات فنی شناورهای صیادی نسبت داد.

افزایش تولید آبزیان پرورشی در آب‌های داخلی از دستاوردهای مهم این زیربخش طی دوره مورد بررسی محسوب می‌گردد. به نحوی که تولید آبزیان پرورشی از حدود ۴۵ هزارتن در سال ۱۳۷۰ به حدود ۷۴ هزارتن در سال ۱۳۸۰ بالغ گردیده است. درحال حاضر سرانه مصرف آبزیان درکشور ما حدود ۵ کیلوگرم است که در مقایسه با میانگین جهانی (حدود ۱۷ کیلوگرم) کمتر از یک سوم می‌باشد. در این زمینه سازمان شیلات طی سال‌های اخیر تلاش نموده است با معرفی آبزیان به عنوان غذای سلامتی و انجام تبلیغات لازم درجهت افزایش سرانه مصرف انواع ماهی گام بردارد.

● قابلیت‌ها و امکانات برای تحقق اهداف کیفی زیربخش شیلات

- وجود ذخایر مناسب و کمتر برداشت شده، تنوع گونه‌ای و فلات قاره کم عمق و گسترده برای ماهیگیری و نزدیکی به صیدگاههای آب‌های آزاد اقیانوس هند

- وجود منابع آبی و اراضی مستعد (ساحلی و غیرساحلی)، تنوع اقلیمی، تنوع زیستی ذخایر آبزیان برای تکثیروپرورش آبزیان ( آب‌های شیرین، لب شورو شور)

- وجود ناوگان، بنادر ماهیگیری و تاسیسات بندری و مزارع و مجتمع‌های تکثیر و پرورش آبزیان

- در اختیار داشتن سازوکار نیروی انسانی در قالب یگان حفاظت از منابع

- وجود امکانات مناسب در مراکز تکثیر و بازسازی ذخایر آبزیان

- وجود صنایع فرآوری، انجماد، حمل و نقل آبزیان و سایر صنایع پیشین و پسین صید و پرورش آبزیان

- امکان دسترسی به مراکز آموزش عالی و تحقیقاتی تخصصی

- امکان دسترسی به نیروی انسانی با تجربه و آگاه به فن آوری ماهیگیری و آبزی پروری

- وجود جاذبه جذب سرمایه و مشارکت بخش غیردولتی و خارجی

- وجود بازار و ظرفیت‌های مناسب برای توسعه صادرات

- وجود تشکل‌ها و امکان مشارکت بهره‌برداران و تولیدکنندگان در فعالیت‌های شیلاتی

● مسایل و مشکلات اصلی در مقابل تحقق اهداف کیفی زیر بخش شیلات

- بالابودن نرخ سود تسهیلات بانکی

- عدم کفایت امکانات زیربنایی توسعه آبزی پروری

- فراگیربودن روش‌های صید غیرانتخابی

- ناکافی بودن هماهنگی منطقه‌ای با کشورهای همسایه به منظور اعمال مدیریت حفاظت و بهره‌برداری از ذخایر مشترک

- ناهماهنگی در تخصیص و مدیریت منابع آب و مدیریت مناطق ساحلی

- ناکافی بودن تجهیزات و خدمات پشتیبانی ساحلی در بنادر صیادی و مراکز تخلیه صید

- تحت فشار بودن ذخایر گونه‌های کفزی و فقدان امکانات و منابع لازم برای بازسازی ذخایر

- تهدید فزاینده زیستگاه‌های طبیعی آبزیان و فقدان آگاهی‌های عمومی

- نارسایی و تداخل قوانین و آیین‌نامه‌ها برای اعمال مدیریت موثر ماهیگیری، آبزی‌پروری، حفاظت منابع و برخورد با تخلفات

- کمبود پژوهش و تحقیقات کاربردی در فعالیت‌های شیلات

- نامناسب بودن روش‌های حمل و نقل، نگهداری، فرآوری، عرضه آبزیان و ناکارآمدی ساختار بازار آبزیان

● اهداف کیفی شیلات (اهداف آرمانی)

- افزایش سهم آبزیان در الگوی غذایی کشور

- بهره‌برداری مسئولانه و پایدار از منابع آبزی کشور

- بهبود کیفیت و کاهش ضایعات آبزیان

- حفاظت و بازسازی موثر ذخایر آبزیان

- بهبود الگوهای مدیریت آبزی پروری و صید با تاکید بر گسترش مشارکت بهره‌برداران

- بهبود نقش قوانین و مقررات در راهبر، بازسازی، حفاظت و بهره‌برداری پایدار

- گسترش پژوهش‌های کاربردی و مهارت آموزی شیلاتی

- ارتقاء سطح دانش و مهارت‌های حرفه‌ای نیروی انسانی زیربخش

- ارتقاء بهره‌وری از منابع و عوامل تولید

- توسعه فن آوری و پژوهش‌های کاربردی به منظور بهره‌برداری پایدار از منابع و ذخایر آبزی

- توسعه پوشش بیمه، عوامل تولید و محصولات در فرآیند صید و آبزی پروری

- توسعه صنایع تبدیلی شیلاتی با تاکید بر ارزش افزوده بالا

- افزایش کیفیت و تنوع محصولات شیلاتی با تاکید بر بازار محوری

- افزایش امنیت سرمایه‌گذاری و بهره‌گیری بهینه از منابع و تسهیلات مالی و اعتباری

● اهداف کیفی پنج‌ساله (جهت‌گیری برنامه چهارم)

- تامین امنیت غذایی متکی بر افزایش تولید داخلی

- بهبود کیفیت و کاهش ضایعات آبزیان

- توسعه صادرات

- تقویت ساختار بازار

- حفاظت و بازسازی ذخایر

- توسعه صید از آب‌های دور

- ارتقاء بهره‌وری در آبزی پروری پایدار با بهره‌گیری از دانش

- توسعه پژوهش‌های کاربردی و فن آوری نوین

● اهداف کمی زیر بخش شیلات

- افزایش سرانه مصرف ۲ گرم پروتین شیلاتی در سال پایان برنامه

- افزایش صادرات از ۱۴۳۸۹ به ۴۷۳۵۰ تن در سال پایان برنامه

- افزایش صید در آب‌های جنوب از ۲۹۹۱۲۸ به ۴۵۰۰۰۰ تن

- افزایش صید درآب‌های شمال از ۳۲۵۳۳ به ۳۸۴۰۰ تن

- افزایش پرورش آبزیان از ۱۱۰۲۰۰ به ۳۲۱۴۰۰ تن

- ارتقاء بهره‌وری در زیربخش شیلات به میزان ۰۲/۰ درصد سالیانه

● فعالیت‌های محوری

- مطالعات جامع توسعه شیلات

- طرح توسعه پایدار تکثیر و پرورش ماهی و سایر آبزیان آب شیرین

- طرح توسعه پایدار تکثیر و پرورش میگو و سایر آبزیان

- تکمیل، تجهیز، مدیریت و نگهداری مجتمع‌های آبزی پروری

- بازسازی ذخایر آبزیان

- مدیریت صید و اصلاح روش‌های ماهیگیری

- احداث، تکمیل، تجهیز و نگهداری بنادر ماهیگیری

- حفاظت از ذخایر آبزیان

- ارتقاء کیفیت اصلاح ساختار توزیع و فرهنگ مصرف آبزیان و توسعه فرآورده‌های شیلاتی

- ارتقاء بهره‌وری و ساماندهی مراکز تخلیه صید

- کمک‌های فنی و اعتباری طرح‌های شیلاتی

● سیاست‌های فضایی و منطقه‌ای

- توسعه صید به خارج از حیطه انحصاری اقتصادی درآب‌های جنوب

- پرورش ماهیان گرمابی در هفت استان مستعد

- توسعه پرورش ماهیان سردآبی در مناطق کوهستانی، کوهپایه ای درکلیه استان‌ها

- بازسای ذخایر گونه‌های در معرض خطر آب‌های ساحلی شمال و جنوب کشور

- مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی در استان‌های ساحلی شمالی و جنوبی

- توسعه فعالیت در مناطق ساحلی جنوب و پشتیبانی از سرمایه‌گذاری در توسعه فعالیت تکثیر و پرورش آبزیان

- واگذاری مدیریت بنادر ماهیگیری در استان‌های ساحلی جنوب

- اعمال نظام سهمیه بندی صید در آب‌های شمال

- احیاء و حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی در خلیج فارس

- شناسایی منابع مستعد آب و خاک برای توسعه فعالیت آبزی پروری

- هماهنگی توسعه فعالیت‌های آبزی پروری با مدیریت منابع آب در حوزه‌های آبریز

- کاهش فشاربه منابع آب‌های شمال و هدایت صیادان سنتی به مشاغل جانبی فعالیت توسعه و پرورش میگو و ماهیان خاویاری

- ایجاد ساختارهای مدیریتی حفاظت، بازسازی، مدیریت صید، صیادی، تکثیر و پرورش آبزیان متناسب با ظرفیت اکولوژیکی مناطق

- توسعه فعالیت آبزی پروری به صورت دو منظوره در منابع آب کشاورزی

● اقدامات

▪ مطالعات جامع شیلات:

- مطالعات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی شیلات

- مطالعه کاربری GIS در توسعه فعالیت‌های شیلاتی

- مطالعات موردی شیلات

- مطالعات توسعه صید و آبزی پروری

- مطالعه توسعه فن آوری شیلاتی IT وICT

- مطالعات توسعه بازار آبزیان

- مطالعات توسعه بازسازی ذخایر و حفاظت از آبزیان

▪ طرح توسعه پایدار تکثیر و پرورش ماهی و سایر آبزیان آب شیرین:

- اصلاح نژاد، مولد سازی و تکثیرماهی و سایر آبزیان آب شیرین

- ایجاد تنوع گونه‌ای

- مکان‌یابی و اجرای پایلوت پرورش ماهی در قفس

- بهبود مدیریت تولید در مزارع پرورش ماهی و سایر آبزیان

- امکان سنجی تولید، ارتقاء بهره‌وری و نظارت و کنترل انواع خوراک آبزیان

▪ طرح توسعه پایدار تکثیر و پرورش میگو و سایر آبزیان آب شور:

- افزایش بهره‌وری در مزارع پرورش میگو و سایر آبزیان

- اصلاح نژاد، مولد سازی و تکثیرمیگو و سایر آبزیان

- تکثیر و پرورش آبزیان دریایی

- ایجاد تنوع گونه‌ای در پرورش میگو

▪ تکمیل، تجهیز، مدیریت و نگهداری مجتمع‌های آبزی پروری:

- تکمیل و تجهیز مجتمع‌های آبزی پروری (میگو سردآبی، گرمابی)

- تعمیر، نگهداری و لایروبی تاسیسات زیربنائی مجتمع‌های آبزی پروری

- ساماندهی و ایجاد مدیریت درمجتمع‌های آبزی پروری

- مساحی، مرمت و تجهیز آب‌بندان‌ها و منابع آبی

▪ طرح بازسازی ذخایر آبزیان:

- تامین بچه ماهی، میگو و سایر آبزیان به منظور رهاسازی

- مولدسازی ماهی، میگو و سایر آبزیان

- اجرای فن آوری‌های نوین به منظورافزایش راندمان تکثیر و بازسازی ذخایر

- توسعه و احداث زیستگاه‌های مصنوعی آبزیان

- تکمیل و مرمت تاسیسات زیربنائی مراکز تکثیر و بازسازی ذخایر

▪ مدیریت صید و اصلاح روش‌های ماهی‌گیری:

- پایش صید و بهره‌برداری آبزیان

- توسعه صید سطح آبزیان درشت، ریز و ماهیان

- بهینه سازی روش‌ها، ابزار و ادوات صیادی

- ارتقاء بهره‌وری عوامل تولید

- تعدیل شناورهای صیادی

▪ احداث، تکمیل، تجهیز و نگهداری بنادر ماهیگیری:

- توسعه و احداث ابنیه ساحلی و موج شکن

- توسعه و احداث تاسیسات پشتیبانی صید

- لایروبی، ساماندهی پهلوگیری و شناورهای صیادی

- تکمیل و تجهیز بنادر ماهی‌گیری

▪ طرح حفاظت از ذخایر آبزیان:

- احداث، تکمیل، تعمیر، نگهداری و ابنیه حفاظت منابع آبزیان

- تامین تجهیزات سرمایه‌ای و شناور وسایط حمل و نقل

- تامین تجهیزات مخابراتی و ناوبری حفاظت منابع آبزیان

- گشت، مانور و عملیات ویژه حفاظت منابع آبزیان

- سیستم کنترل از راه دور شناورها

- اصلاح و بهبود روش‌های حفاظتی

▪ ارتقاء کیفیت اصلاح ساختار توزیع و فرهنگ مصرف آبزیان و توسعه فرآورده‌های شیلاتی:

- بهبود و ارتقاء کیفیت آبزیان

- بهبود و توسعه فرآورده‌های شیلاتی

- توسعه بازار آبزیان

- ارتقاء فرهنگ مصرف

▪ ارتقاء بهره‌وری و ساماندهی مراکز تحلیه صید :

- ارتقاء بهره‌وری و ساماندهی مراکز تخلیه صید

- کمک‌های فنی و اعتباری آبزی پروری

- کمک‌های فنی و اعتباری صید و صیادی، حفاظت از منابع و صنایع