هرمز اهرم قدرت ایران در خلیج فارس

تنگه هرمز, یکی از مهم ترین آبراه های جهان است و به همین دلیل در طول تاریخ شاهد منازعات بین المللی فراوانی بوده, هرچند تسلط ایران بر این تنگه استراتژیک, مدت هاست که تثبیت شده است

تنگه‌هرمز، یکی از مهم‌ترین آبراه‌های جهان است و به همین دلیل در طول تاریخ شاهد منازعات بین‌المللی فراوانی بوده، هرچند تسلط ایران بر این تنگه استراتژیک، مدت‌هاست که تثبیت شده است.

براساس اسناد موجود، طول این آبراه ۱۵۸ کیلومتر و عرض آن بین ۵۶ تا ۱۸۰ کیلومتر است. ژرفای تنگه هرمز از خلیج فارس بیشتر و به دلیل شیب تند، عمق آن از قسمت شمال به جنوب متغیر است، به طوری که نزدیکی جزیره لارک حدود ۳۶ متر و در ساحل جنوبی و در نزدیکی شبه جزیره مسندم به بیش از صدمتر می رسد. در حالی که حداکثر عمق آب در خلیج فارس ۹۰متر است.

در دوره های افشاریه، صفویه، پهلوی و نیز در دوره جمهوری اسلامی با بیگانگانی همچون اسپانیایی ها، پرتغالی ها و آمریکایی ها برای دفاع از تمامیت ارضی ایران و تسلط بر تنگه هرمز جدال هایی صورت گرفته که برخی​ آنها نظامی و برخی از جمله مواردی که در دوره نظام جمهوری اسلامی رخ داده، سیاسی و دیپلماتیک بوده است و دلیل اصلی این مجادلات سیاسی در دوره معاصر این است که براساس برآوردهای انجام شده در سال ۲۰۰۶، هر روز حدود ۵ / ۱۶ تا ۱۷میلیون بشکه نفت خام که معادل ۴۰درصد کل نفت حمل شده توسط نفتکش ها و نزدیک به ۲۵درصد کل عرضه جهانی نفت است از تنگه هرمز عبور می کند و درست به همین دلیل است که تسلط نظامی بر این تنگه می تواند اهمیت فراوانی داشته باشد. حدود ۶۸ درصد ذخایر شناخته شده نفت و گاز دنیا در خلیج فارس قرار دارد و امنیت تنگه هرمز نقشی کلیدی در تأمین بی وقفه انرژی دنیا دارد چراکه بیشتر این نفت به بازارهای آسیا، آمریکا و اروپای غربی می رود و ۷۵درصد نفت خام ژاپن از این مسیر وارد می شود. چنین است که تهدید به بستن این تنگه از سوی ایران درخصوص پاسخ به برخی تهدیدات متقابل از سوی دیگر کشورها همواره جدی قلمداد شده است.

پس بی دلیل نیست که جزیره هرمز، مشرف بر این تنگه را «کلید خلیج فارس» نام نهاده اند. همان جزیره ای که براساس اسناد تاریخی سال ۹۰۹ دریانورد پرتغالی آلفونسو. د. آلبوکرک با آن آشنایی پیدا کرد و بلافاصله با حضور در دربار مانوئل، پادشاه پرتغال طرح خود برای اشغال جزایر خلیج فارس را ارائه کرد و به تصویب رساند. او سال ۹۱۲ به خلیج فارس بازگشت و پس از کشتار و وحشیگری فراوان موفق به فتح هرمز در سال ۹۱۳ شد و قلعه ای در این جزیره ساخت. مردم هرمز در طول سال های اشغال مکررا سر به شورش برداشته اند که مهم ترین این شورش ها مربوط به سال های ۹۱۹، ۹۲۵، ۹۲۸ و ۹۵۷ شمسی است. این جزیره سال ۱۰۳۱ توسط یکی از امرای شاه عباس به نام امام قلی خان از اشغال خارج و آزاد شد و هم اکنون آثار و خرابه های ابنیه و قلعه پرتغالی ها و توپ های آن در شمال جزیره در نزدیکی آبادی های فعلی دیده می شود.

در سال های اخیر به دلیل اهمیت روزافزون تنگه هرمز و نگرانی برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس از تسلط ایران بر این تنگه، طرح «کانال جایگزین تنگه هرمز» از سوی امیر نشین دبی ارائه شده و بر اساس این طرح با ساخت کانالی از داخل این کشور، سواحل امارات در دریای عرب (در جنوب شرقی امارات) به سواحل این کشور در خلیج فارس (در شمال امارات) متصل خواهد شد.

با وجود چنین طرح هایی، اذعان بسیاری از تحلیلگران به نقش ثبات بخش ایران در خلیج فارس مانع از آن شده تا طرح های جایگزین تنگه هرمز با اقبال روبه رو شود. هرچند به نظر می رسد این طرح ها چنان دشواری هایی در پی دارد که کشورهای منطقه حاضر به عملیاتی کردن آن نیستند. با توجه به تمام ملاحظات ژئوپلتیک، باید گفت تنگه هرمز گرانیگاه سیاسی ـ اقتصادی خلیج فارس است و به نظر می رسد با وجود همه تهدیدات و تلاش ها برای تسلط بیگانگان بر این تنگه، ایران جایگاه برتر خود را در تامین امنیت آن تثبیت کرده است.

یوسف آبشاریان