فلز روی در ایران وجهان

در بازار جهانی روی هرچند سال یكبار با یك شوك كاهش شدید قیمت مواجه می شویم و این كاهش قیمت, معمولا پس از چند سال رشد منطقی و یا ثبات نسبی قیمتها اتفاق می افتد و بازار را با بحران مواجه می سازد این پدیده هر بار بنا به دلایل خاصی ایجاد می گردد

فلز روی پس از مس و آلومینیوم از مهمترین و پرمصرف ترین فلزات و غیرآهنی است و به خاطر خواص مطلوب آن در صنایع متعدد مورداستفاده قرار می گیرد. كاربرد روی، بیشتر گالوانیزه و آلیاژهای مختلف است. به طوری كه می توان گفت ۴۸ درصد روی تولیدی درجهان در صنعت گالوانیزاسیون، ۱۸ درصد در تولید برنج، ۱۵ درصد در تولید آلیاژهای دیگر، ۸ درصد در تولید موادشیمیایی، ۷ درصد در تولید محصولات نیم ساخته و ۴ درصد در سایر زمینه ها به مصرف می رسد. اما ازنظر مصرف نهایی، بررسیها نشان می دهد كه ۴۸ درصد روی تولیدی در صنایع ساختمانی، ۱۰ درصد در تولید ماشین آلات و تجهیزات فنی، ۱۰ درصد در تولید مصنوعات خانگی، ۲۳ درصد در صنایع اتومبیل سازی و حمل ونقل و ۹ درصد در صنایع زیربنایی مورداستفاده قرار می گیرد.

همچنین بررسیها نشان داده است كه سالیانه حدود ۴ درصد از تولید ناخالص داخلی (PDG) كشورها ازطریق خوردگی در فولاد و آهن آلات ازبین می رود درحالی كه با گالوانیزاسیون می توان این خسارت را تاحدود یك درصد كاهش داد.

اگرچه تولید به روش غیراستاندارد روی، دارای آثار نامساعد زیست محیطی است و لذا باید واحدهای تولیدكننده پیش بینی های لازم را درجهت حفظ و حراست از محیط زیست به عمل آورند، اما قابلیت بازیافت (GNILCYCER) فلز روی از ویژگیهای مثبت صنعت و فلز روی است. امروزه با پیشرفتهای به دست آمده در این زمینه حدود ۳۶ درصد روی تولیدی درجهان ازطریق بازیافت محصولات مستعمل ساخته شده از فلز روی، به دست آید.

● ذخایر معدنی روی در ایران و جهان

ذخایر معدنی شناخته شده روی درجهان حدود ۴۸۷ میلیون تن (محتوی فلزی) برآورد گردیده و ذخایر قابل استحصال روی، حدود ۱۴۰ میلیون تن (محتوی فلزی) است. ذخایر معدنی قابل استحصال روی در ایران اعم از اكسیده و سولفوره حدود ۲۳/۱۱ میلیون تن (محتوی فلزی) است. اما گفته می شود كه كل ذخایر شناخته شده معدنی روی در ایران حدود ۷ درصد كل ذخایر شناخته شده درجهان را تشكیل می دهد.

بیش از ۹۰ درصد ذخایر معدنی موجود و مورد استفاده روی درجهان، به صورت ماده معدنی سولفوره و بقیه، اكسیده است. بنابراین، روی تولیدی درجهان به همین نسبت از ماده معدنی سولفوره تهیـــــــه می گردد.

معدن سرب و روی «انگوران» در استان زنجان كه پروانه بهره برداری آن به نام شركت دولتی تهیه و تولید مواد معدنی است، دارای حدود ۷/۱۴ میلیون تن ذخیره با عیار متوسط ۲۸ درصد روی و ۲/۴ درصد سرب است. حدود ۱۰ میلیون تن از ذخیره این معدن با عیار متوسط ۲۵ درصد به صورت اكسیده و روباز است و ۷/۴ میلیون تن از ذخیره معدن به صورت زیرزمینی است و شامل بخش سولفوره (با عیار متوسط ۳۹ درصد) و مخلوط اكسیده و سولفوره (با عیار متوسط ۳۳ درصد) است. معدن «انگوران» ازنظر عیار بالای فلز محتوی، از معادن نادر در جهان است. این معدن درحال حاضر به طور انحصاری توسط شركت توسعه معادن روی ایران(به عنوان پیمانكار استخراج و فروش ماده معدنی) مورد بهره برداری قرار می گیرد.

● سابقه فعالیتهای معدنی و تولید فلز روی در ایران

در ایران و تا قبل از جنگ جهانی دوم، عملیات معدنكاری در معادن سرب و روی به صورت ابتدایی و سنتی انجام می پذیرفت. در دهه ۱۹۳۰ میلادی روشهای معدنكاری جدید با بهره گیری از روشهای علمی در معادن فلزی و سایر معادن ایران، توسط آلمانی ها آموزش و رواج داده شد. نخستین كارخانه تغلیظ سرب و روی به روش جدید در سال ۱۳۴۰ (ش) و با كمك یك شركت فرانسوی در لكان (استان مركزی) مورد بهره برداری قرار گرفت. اما نخستین تلاشهای همراه با موفقیت برای تولید شمش روی در اشل صنعتی در كشور، در اوایل دهه ۱۳۷۰ (ش) در زنجان آغاز گردید و در سال ۱۳۷۲ با حمایت مهندس كلاهدوز معاون وزیر معادن و فلزات فلز روی در سطح پایلوت تولید و در ادامه در سال ۱۳۷۵ نخستین كارخانه تولید شمش روی به روش هیدورمتالورژی (الكترولیتی) در این شهر با سرمایه بخش خصوصی و به دست مهندسان ایرانی (شركت فرآوری مواد معدنی ایران) به بهره‌برداری رسید.

● تولید مصرف روی در ایران و جهان

تولید معادن فعال روی در جهان در سال ۲۰۰۴ حدود ۶۴/۹ میلیون تن (فلز روی محتوی) بوده كه ۷/۴ درصد نسبت به سال قبل افزایش داشته است.

فلز روی تولیدی درجهان در سال ۲۰۰۴ حدود ۱۷/۱۰ میلیون تن بوده كه نسبت به سال قبل ۶/۰ درصد افزایش داشته است.

مصرف فلز روی در جهان درسال ۲۰۰۴ حدود ۴۷/۱۰ میلیون تن بوده كه نسبت به سال قبل نزدیك به ۳ درصد افزایش داشته است. درسال مذكور فزونی تولید نسبت به مصرف موجب كاهش موجودی انبارهای روی در جهان گردید و به بهبود قیمت این فلز در بازار كمك كرد.

با نگاهی به گذشته دور درمی یابیم كه تولید معادن روی در جهان در سال ۱۹۷۰ میلادی برابر ۵۹/۵ میلیون تن (فلز محتوی)، تولید فلز روی برابر ۲۳/۵ میلیون تن ومصرف فلز روی برابر ۰۱/۵ میلیون تن بوده است. بدین ترتیب از آن زمان تاكنون رشد تولید معادن روی حدود ۷۲ درصد، رشد تولید فلز روی حدود ۹۴ درصد، رشد مصرف روی حدود ۱۰۹ درصد بوده است. اختلاف میان رشد تولید معادن و تولید فلز روی به واسطه تولید روی از طریق بازیافت است. یعنی تولید با استفاده از قراضه فلز روی و نه از ماده معدنی.

در ایران نزدیك به ۳۰ كارخانه تولید روی با ظرفیت تولید ۱۴۰ هزارتن در سال وجود دارد. اما تولید واقعی آنها كمتر از این مقدار است. متوسط ظرفیت تولید این كارخانجات ۷/۴ تن در سال و بسیار اندك است.

تولید روی در كشور در سال ۱۳۸۳ حدود ۹۰ هزار تن و مصرف آن حدود ۶۰ هزار تن بوده است. ضمنا هر سال مقداری روی از نوع GHS وغیره به كشور وارد و حدود ۱۰ تا ۳۵ هزار تن نیز به خارج صادر می گردد. ظرفیت تولید كنسانتره روی (اعم از اكسیده و سولفوره) در كشور ۲۷۰ هزارتن در سال است و درهمین حدود نیز تولید و بخشی از آن صادر می شود. طبق پیش بینی، تولید

فلز روی در كشور در سال جاری به حدود ۱۰۰ هزارتن خواهدرسید. لازم به ذكر است كه چند طرح تولید روی یا افزایش ظرفیت واحدهای موجود در نقاط مختلف در حال پیگیری است. مشكل صنعت روی كشور در بلندمدت، عدم سرمایه گذاری كافی امروز برای اكتشاف و بهره‌برداری از معادن جدید خواهدبود.

● بازار جهانی و داخلی روی

در بازار جهانی روی هرچند سال یكبار با یك شوك كاهش شدید قیمت مواجه می شویم و این كاهش قیمت، معمولا پس از چند سال رشد منطقی و یا ثبات نسبی قیمتها اتفاق می افتد و بازار را با بحران مواجه می سازد. این پدیده هر بار بنا به دلایل خاصی ایجاد می گردد.

آخرین بحران كاهش قیمتها در بازار جهانی روی از اواخر سال ۲۰۰۰ میلادی آغاز گردید. متوسط نرخهای فروش هر تن فلز روی در LME درجدول شماره یك مشخص شده است.

در جدول شماره یك مشخص شده كه متوسط بهای فروش روی در بازار جهانی در سالهای ۲۰۰۱ و ۲۰۰۲ به شدت كاهش یافت و در سال ۲۰۰۲ حتی به سطح نازل هرتن ۷۲۵ دلار نیز رسید. این روند كاهش قیمت در ۶ماهه اول سال ۲۰۰۳ نیز ادامه پیدا كرد، به طوری كه در این دوره متوسط نرخ فروش بالغ بر ۷۷۵ دلار گردید. اما با پیداشدن نشانه هایی از بهبود شرایط اقتصاد جهانی و بویژه در كشورهای غربی از نیمه دوم سال ۲۰۰۳ میلادی بهای روی در بازارهای بین المللی به تدریج روبه بهبود گذاشت و متوسط نرخ فروش روی در این سال به ۸۲۸ دلار رسید. به طوركلی چشم انداز بازار روی از سال ۲۰۰۴ میلادی به بعد توسط صاحبنظران مثبت و امیدبخش ارزیابی گردیده است. نرخهای فروش روی در بازار داخلی نیز كه تاحد هر كیلوگرم ۶۸۰۰ ریال در سالهای ۸۰ و ۸۱ و ۸۲ كاهش پیدا كرده بود متناسب با افزایش نرخها در بازارهای بین المللی بهبود پیدا كرده است و درحال حاضر هر كیلوگرم فلز روی در بازار داخلی حدود ۱۳۵۰۰ ریال معامله می شود و بهای فروش هر تن شمش روی در بورس فلزات لندن مبلغ ۱۳۴۰ دلار است (۲۶ اوت ۲۰۰۵). برای كل سال جاری و چند سال آینده پیش بینی ها از بازار جهانی روی مثبت است.

● توزیع جغرافیایی تولید و مصرف روی درجهان

همان طور كه اشاره شد در سال ۲۰۰۴ حدود ۱۷/۱۰ میلیون تن فلز روی در جهان تولید و حدود ۴۷/۱۰ میلیون تن فلز روی درجهان مصرف گردید. نسبت و درصد تولید و مصرف هریك از قاره های جهان از این فلز در جدول شماره دو مشخص شده است:

نزدیك به نیمی از فلز روی جهان در آسیا تولید و مصرف می گردد. در این میان كشور چین با تولید ۵۲/۲ میلیون تن و مصرف ۴۷/۲ میلیون تن به ترتیب ۸/۲۴ درصد تولید و ۶/۲۳ درصد مصرف روی جهان را به عنوان بزرگترین تولیدكننده و مصرف كننده دراختیار دارد و اقتصاد و بازار جهانی روی كاملا به این كشور وابسته شده است. ایجاد زیرساختها و برنامه ریزی مناسب اقتصادی و صنعتی در چین، موجبات رشد اقتصادی بالا و مستمر این كشور را فراهم ساخته و نقش كشور مذكور در تجارت بین المللی هر روز پررنگ تر می گردد.

امیر حسن نیك طره