زندگی و آثار آیزیا برلین در یک نگاه‏

سرآیزیا برلین در سال ۱۹۰۹ در شهر ریگای روسیه به دنیا آمد و در هشت سالگی شاهد انقلاب روسیه بود که طی آن ابتدا حکومت تزار سرنگون گردید و سپس بلشویسم قدرت را به دست گرفت. در چنین شرایطی، …

سرآیزیا برلین در سال ۱۹۰۹ در شهر ریگای روسیه به دنیا آمد و در هشت سالگی شاهد انقلاب روسیه بود که طی آن ابتدا حکومت تزار سرنگون گردید و سپس بلشویسم قدرت را به دست گرفت. در چنین شرایطی، برلین به همراه خانواده‌اش به خارج از کشور مهاجرت کرد و در انگلستان سکنی گزید. وی در دهه ۱۹۳۰ تحصیلات خود را در دانشگاه آکسفورد به اتمام رساند. ‏

اولین اثر وی پژوهشی درباره مارکس بود. انتخاب مارکس برای پژوهش، با توجه به زادگاه وی و تأثیراتی که اندیشه مارکس در آن کشور بر جای گذارد عجیب نبود. نگارش این اثر، سرآغازی بود برای مجموعه‌ای از کتاب ها و مقالات که محور اصلی آنها جستجوی اندیشه ها در پرتو زندگی و شخصیت صاحبان

آنها و اوضاع و زمانه‌ای بود که این اندیشه ها در آن شکل گرفتند. بدین ترتیب، برلین را باید آمیزه‌ای از فیلسوف و مورخ اندیشه دانست.

برلین پس از پژوهش در مورد مارکس به نگارش کتاب عصر روشنگری در باب فلاسفه قرن هجدهم پرداخت. مجموعه مقالات و سخنرانی های وی در چهار جلد و طی سی سال، محصول کوشش های اندیشه شناسی‌اش است. یکی از این مجلدات به طور کامل به متفکران و فضای تفکراتی روسیه با نام متفکران روس اختصاص دارد که در آن مجموعه نظریات سیاسی مطرح در روسیه را با پژوهش های ادبی - اجتماعی افرادی مانند تولستوی و تورگنیف در کنار هم آورده است. سه جلد دیگر از این مجموعه به نام های مفاهیم و مقولات (‏concepts and categories‏)، بر خلاف جریان (‏against the current‏) و برداشت های شخصی (‏personal impressions‏) است.‏

بدون تردید، در قاموس اندیشه های سیاسی، مهمترین کتاب برلین چهار مقاله درباره آزادی است که به سال ۱۹۶۹ منتشر شد. این کتاب با چهار مقاله، در زمان های مختلف نگاشته شده است. اولین مقاله با عنوان "عقاید سیاسی در قرن بیستم"، به سال ۱۹۴۹ به مفهوم آزادی فردی و تحولات آن در جریان مبارزات ایدئولوژیک نیمه اول قرن بیستم می پردازد. مقاله دوم با نام "ناگزیری تاریخ" مسئله آزادی فردی را در جریان ضرورت تاریخی مورد توجه قرار داده است و سپس در سومین مقاله که مهم ترین اثر برلین است مفاهیم دوگانه آزادی بررسی شده که به سال ۱۹۵۸ تحریر یافته است. سرانجام در مقاله چهارم وی به آرای جان استوارت میل پرداخته است. دو مقاله اول و چهارم چندان بحث انگیز نبودند، ولی مقاله دوم و سوم، بخصوص مقاله سوم، بحث‌های گسترده ای میان پژوهشگران و اندیشمندان بویژه موافقان و نقادان لیبرالیسم به وجود آورد.‏

در انگلستان به علت نفوذ فلسفه تحلیلی، شرایط کمی برای احیای فلسفه سیاسی ایجاد شده بود، از این رو انتشار مقاله برلین به نام مفاهیم دوگانه آزادی، برای احیای فلسفه سیاسی در انگلستان شگفت آور بود.

برلین یک متفکر معتقد به دیدگاه کثرت گرایانه است، از این رو در

نوشته‌‌های خود، فیلسوفان و اندیشمندان مختلف را بر اساس اعتقاد به دیدگاه کثرت‌گرایانه یا وحدت گرایانه دسته بندی کرده است. وی در یکی از مقالات خود در کتاب متفکران روس، با عنوان "خارپشت و روباه" به طبقه بندی متفکران می پردازد. او با استفاده از شعر کلاسیک یونانی، با این محتوا که روباه چیزهای بسیار می داند ولی خارپشت تنها یک چیز می داند؛ متفکرانی مانند افلاطون، هگل، داستایوفسکی یا نیچه را در طبقه بندی خارپشت و اشخاصی مانند ارسطو، مولیر، گوته و بالزاک را در مقوله روباه قرار می دهد. روباه و خارپشت تمثیلی از دو دیدگاه وحدت گرایانه و کثرت گرایانه است. البته برلین توضیح می دهد که این تقسیم بندی مطلق نیست و باید آن را از سر تسامح لحاظ نمود و همچنین بیشتر جنبه تقننی دارد. وی اضافه می کند برخی هر دو جنبه را دارند و برخی هیچ کدام را ندارند. او در این طبقه بندی، برتری را به معتقدان به دیدگاه فلسفی خود داده است و خویشتن را فردی زیرک و آگاه در جامعه می دانسته است.‏

ابراهیم تیموری

منابع:

مردان اندیشه (پدیدآورندگان فلسفه معاصر)، برایان مگی، مترجم: عزت ا... فولادوند، تهران: انتشارات طرح نو، ۱۳۷۸

کلیات تاریخ فلسفه به زبان ساده، دکتر ملیحه صابری نجف آبادی، تهران: انتشارات سمت: ۱۳۸۹.

اندیشه های سیاسی در قرن بیستم، دکتر حاتم قادری، تهران: انتشارات سمت، چاپ یازدهم ۱۳۸۹.

سیر اندیشه فلسفی در غرب، دکتر فاطمه زیباکلام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم ۱۳۸۵.

آثار کلاسیک فلسفه، مترجم مسعود علیا، تهران: ققنوس، ۱۳۸۲

سرگذشت فلسفه، برایان مگی، مترجم: حسن کامشاد، تهران: نشر نی.‏