چشم انداز صنایع پتروشیمی در افق ایران ۱۴۰۰

صنایع پتروشیمی ایران طبق برنامه ریزی های قبلی درنظر داشت با حفظ یکپارچگی این صنعت حداقل ۸۰درصد مالکیت خصوصی را در راستای اجرای سیاست های اصل۴۴ در این شرکت اجرا نموده و در پایان سال ۱۳۹۳ به رقم حدود ۲۰میلیارددلار ارزش محصولات قابل فروش دست پیدا کند

صنایع پتروشیمی ایران طبق برنامه ریزی های قبلی درنظر داشت با حفظ یکپارچگی این صنعت حداقل ۸۰درصد مالکیت خصوصی را در راستای اجرای سیاست های اصل۴۴ در این شرکت اجرا نموده و در پایان سال ۱۳۹۳ به رقم حدود ۲۰میلیارددلار ارزش محصولات قابل فروش دست پیدا کند. طبق این برنامه ریزی ها پتروشیمی ایران این توانائی را به دست می آورد که در تولید محصولات پایه از جمله اتیلن، متانول و آروماتیک ها مقام اول منطقه خاورمیانه را از آن خود کند.

در افق برنامه ۲۰ ساله این شرکت در پایان سال ۱۴۰۳ تولید ۱۲۶ میلیون تن سالانه محصولات پتروشیمی و ۵۲میلیون دلار ارزش محصولات نهائی بود که سهم ایران را در خاورمیانه از ۲۵درصد فعلی به ۳۴درصد و در جهان از ۹/۰درصد به ۳/۶درصد می رساند.

گاز طبیعی به عنوان خوراک اصلی مورد نیاز واحدهای پتروشیمی از روزانه حدود ۳۰میلیون مترمکعب فعلی به حدود روزانه ۲۱۲میلیون مترمکعب در پایان برنامه ۲۰ساله می رسید که یکی از دغدغه های اصلی این صنعت برای رسیدن به آن حجم بالای تولید بوده و هست. زیرا مدیرعامل پتروشیمی نیز اخیراً در گفتگوئی اظهار داشته بود «هم اکنون ۲۴درصد از ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی کشور به دلیل نبود خوراک کافی بلااستفاده مانده است که لازم است مرتفع شود.» پتروشیمی ایران صنعت موفقی است که در حال حاضر ظرفیت واحدهای تولیدی خود را به سالانه ۴۸میلیون تن رسانده است و طی سال گذشته ۳۴میلیون تن انواع محصولات را تولید کرده که ۱۹میلیون تن آن در قالب صادرات و ۶میلیون تن در داخل کشور به فروش رسیده است.و در حال حاضر ۴۰درصد از سهم صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص داده است.

شرکت ملی صنایع پتروشیمی در مسیر گسترش بازارهای جهانی چیزی حدود ۹% تولیدات خود را به بازارهای چین، ۱۰% به هند، ۴۱% به خاور دور، ۷% به شرق آسیا، ۶% به اروپا، ۲۴% کشورهای خاورمیانه و ۳% سایر نقاط جهان صادر می نماید.

این شرکت پیش از ابلاغ سیاست های کلی اصل۴۴ (از سال ۷۴ تا ۸۵) ۲۳طرح پتروشیمی در قالب ۵هزار و ۵۸۴میلیون سهم به ارزش ۱۲هزار و ۱۷۱ میلیارد ریال را به عموم مردم واگذار کرده و پس از ابلاغ سیاست های کلی اصل۴۴ (از ۸۶تا ۸۸) نیز ۲۴طرح در قالب ۱۷هزار و ۶۳۷میلیون سهم به ارزش ۴۲هزار میلیارد ریال را به روش های مختلف از جمله عرضه سهام در بورس، رد دیون دولت و سهام عدالت واگذار کرده است. به طور مثال فقط «در سال ۱۳۸۸ مقدار ۸۵/۳میلیارد از سهام شرکت های پتروشیمی واگذار شده است که ارزش اسمی آنها بالغ بر هزار میلیارد ریال برآورد می شود.»

● جایگاه پتروشیمی در حمایت از صنایع داخلی و ایجاد فرصت های شغلی

پتروشیمی طی سال های گذشته همیشه یکی از مؤثرترین حامیان صنایع و تولیدکنندگان داخلی بوده است. حمایت پتروشیمی از سازندگان داخلی از چند جنبه مهم و قابل بررسی است. نخست افزایش توان شرکت های مهندسی و مشاور ایرانی در انجام کار و پذیرش تعهدات بیشتر برای ساخت قطعات مورد نیاز بوده است. نکته دیگر اعتماد پتروشیمی به سازندگان داخلی برای ساخت دستگاه ها و تجهیزات بسیار مهمی بوده که مورد نیاز طرح های در دست اجرای پتروشیمی قرار داشت و تا قبل از آن تماما از خارج وارد کشور می شد.

دستگاه هایی مانند مخازن کروی، برج های تقطیر، سیستم های پیشرفته برق و ابزار دقیق تنها بخشی از این تجهیزات بود که صنایع پتروشیمی علیرغم تمام کاستی ها و نگرانی های موجود در مورد عدم توانائی سازندگان داخلی سفارش ساخت را به شرکت های ایرانی داده و با حمایت از آنان و پذیرش مسئولیت تمامی مشکلات و کمبودها از جمله تأخیر زمانی در تکمیل و راه اندازی طرح ها یا نقص کارکرد استاندارد برخی دستگاه ها این بخش تخصصی و کارآفرین صنعت را به آن درجه از قابلیت رساند که در بسیاری از قراردادهای مهم بعدی به عنوان شریک شرکت های خارجی در اجرای پروژه های پتروشیمی حضور پیدا کنند.

حمایت پتروشیمی از این بخش توان مهندسی کشور را بسیار بالا برد. به طوری که توان شرکت های مهندسی در زمینه ساختمان و نصب تأسیسات و مهندسی تفصیلی به صددرصد رسیده و در بخش های مهم دیگری از جمله ابزار دقیق، برق و الکترونیک حجم زیادی از کارهای موجود توسط بخش خصوصی کشورمان انجام می شود. نکته مهم دیگر این است که با انجام این حمایت ها نه تنها حجم بسیار زیادی فرصت شغلی و کار در داخل کشور به وجود آمده، بلکه از خروج سالانه میلیون ها دلار ارز نیز جلوگیری شده است.

پتروشیمی برنامه های توسعه این صنعت را از دو منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی بندر امام و عسلویه به تمام کشور گسترش داد تا با راه اندازی طرح های جدید پتروشیمی بتواند اکثر استان های کشور به ویژه مناطق محروم را صاحب یک مجتمع پتروشیمی نموده، زمینه ساز رشد و توسعه صنایع پائین دستی پتروشیمی در اقصی نقاط کشور شود و بتواند حداکثر افراد بومی متخصص مورد نیاز مجتمع های درحال احداث در هر منطقه را در همان مراکز جذب نماید. این اقدام پتروشیمی کاری بزرگ و برنامه ای ملی در راستای رشد و توسعه هماهنگ سراسر کشور و افزایش اشتغال زائی در هر منطقه بوده، از مهاجرت های اجباری جوانان و متخصصین بومی مناطق برای یافتن کار در دیگر مناطق کشور به نحو موثری جلوگیری می کند.

قدرت برتر صنایع پتروشیمی ایران در توانائی و حجم بالای تولیدی است که دارد. برای رشد و توسعه و ادامه مسیر جهانی شدن پتروشیمی مناسب ترین راهکار حرکت در همین جهت است. چند پاره کردن یا خصوصی سازی آن به صورتی که وحدانیت و یکپارچگی صنایع پتروشیمی به ویژه در بخش تولید، صادرات و جذب سرمایه گذاری را دچار مشکل کند نه تنها مرهمی بر دردهای این صنعت نمی باشد بلکه باری بر دوش آن است.

در شرایط بحرانی، مدیران باید از این قابلیت برخوردار باشندکه بتوانند محدوده وسیع تری را در هنگام تعیین استراتژی های بلندمدت برای سازمان طراحی نمایند. آنان باید بتوانند تحلیل کاملی از این مسائل داشته باشند. که:

- آیا برنامه تدوین شده برای خصوصی سازی در این صنعت مناسب ترین راهکار می باشد؟

- مجموعه تولیدی تحت مدیریت آنان در صورت نبود تقاضا برای مازاد ظرفیت های تولیدی چه برنامه ای خواهند داشت؟

- آیا زنجیره تولید در وضعیت فعلی قادر به ادامه سودآوری و رقابت با سایر شرکت های رقیب می باشد؟

- مهارت های جدید، نیروی انسانی جایگزین، نیازهای آتی و نوآوری های ضروری کدامند؟

- برای برخورداری از تولید سا زگار با محیط زیست و جلوگیری از انتشار آلاینده ها چه راهکارهایی را باید اتخاذ کرد تا از پیامدهای مسائل و مشکلات زیست محیطی در امان باشیم؟

- جهت گیری آینده تولید در راستای صنایع پائین دستی باشد یا بالادستی؟

- سهم عواملی مانند قیمت خوراک، جذب سرمایه گذار، افزایش هزینه هایی مانند بیمه، مالیات، گمرک و منازعات سیاسی میان دولت ها در تولید و قیمت نهایی محصولات چگونه خواهد بود؟

- الزامات جدید در ارتباط با حضور در عرصه تجارت جهانی مانند سیاست های یکسان فروش، لزوم برخورداری از استانداردهای زیست محیطی و مدیریت کیفیت کدامند؟

- برای حضور هر چه قوی تر در بازارهای جهانی آیا ادامه توسعه صادرات موثرتر است یا اینکه ضمن مشارکت با بازارهای اصلی هدف، اقدام به احداث واحدهای تولید محصولات نهائی در آن کشور نموده و از این طریق ضمن بومی نمودن محصول تولیدی در آن کشورها از معافیت های مالیاتی خاص آن کشورها نیز برخوردار شد.

داشتن برنامه های تدوین شده و منسجم برای رویارویی آگاهانه با این مسائل، سازمان هائی که داعیه جهانی شدن دارند را در مقابل هرگونه بحران پیش بینی نشده ای آسیب ناپذیر می سازد. اما اینکه مناسب ترین سیاست و راهکار برای ادامه حیات اقتصادی و رشد و توسعه پتروشیمی ایران در حال حاضر کدام است؟ نکته مهمی است که مدیران فعلی این صنعت تصمیم نهائی در مورد آن را اتخاذ کرده و میزان کارآمدی و درستی آن در آینده و در تعامل و رقابتی که با رقبای خود خواهیم داشت مشخص خواهد شد.

عبدالرسول دشتی