رفراندوم برای ایجاد کشوری بی نام

جنوب سودان راه دشواری در پیش دارد

خلبان برای مدتی کوتاه دور می‌زند. معلوم نیست فرودگاه را پیدا نمی‌کند یا ترافیک هوایی سنگین است. در این مورد هر دو حالت امکان دارد زیرا جوبا فقط لکه گمشده‌ای بر روی نقشه است؛ لکه‌ای که اما آماده می‌شود تا تبدیل به جدیدترین پایتخت آفریقا شود، یعنی پایتخت سودان جنوبی. چهار میلیون نفر از مردم جنوب سودان بر پایه قرارداد صلح ۲۰۰۵ در روز نهم ژانویه در رفراندومی برای استقلال خود شرکت کردند و از همین حالا انتظار می‌رود که اکثریت بالایی به این استقلال رای مثبت بدهند. «این شهر خیلی گرم است.» این جمله را یک بازرگان کنیایی که حال و پس از فرود هواپیما در آن سالن کوچک منتظر چمدانش است، می‌گوید. البته در معنایی دو‌گانه حق با اوست.

یک دستگاه تهویه هوای مرطوب بیرون را به این فضای بسیار تنگ می‌دمد. تعدادی از چمدان‌ها از طریق سوراخی در دیوار به بیرون هل داده می‌شوند اما در آن بیرون ستون‌های بتنی سر به آسمان کشیده‌اند و در کنار آن یک ترمینال جدید در حال ساخته شدن است و به گفته پیمانکاری که برای نصب کابل‌های فیبر نوری به اینجا آمده است جوبا خود را برای آینده می‌سازد. در این شهر پادگانی پنج سال پیش تنها ۱۳ دستگاه خودرو وجود داشت. هنوز هم غازها در چاله‌های بزرگ خیابان‌های فرعی خاکی آب‌تنی می‌کنند و در همان حال صدها خودرو سنگین حتی در ساعاتی که ترافیک زیادی وجود ندارد در خیابان‌های اصلی و به طور سرسری آسفالت شده پارک شده‌اند. معدود هتل‌های شهر معمولاً در واقع کانتینرهایی است که روی هم یا در کنار هم چیده شده‌اند و شب‌ها خروپف همسایه‌ها کاملاً به گوش می‌رسد. جوبا یک کارگاه ساختمانی است که تقریباً در هر گوشه‌ای از آن یک سازه سنگی یا حلبی بنا شده است.

از قرار معلوم کسی در نتیجه این همه‌پرسی تردید ندارد و روی پلاکاردهای نصب‌شده در شهر این جملات به چشم می‌خورد: «گام نهایی به سوی آزادی»، «جدایی آری، اتحاد هرگز». علاوه بر آن به صورت مداوم در تلویزیون تبلیغ می‌شود: «پایان ننگ و شرمساری». روی آن بی‌شمار تی‌شرت‌ها هم نقشه این کشور جدید به رنگ زرد نقش بسته است. «یین ماتیو» سخنگوی جنبش حاکم رهایی‌بخش در جنوب سودان می‌گوید: «به آنها یک شانس دادیم اما اگر آنها برای ما واقعاً کاری کرده بودند ما هم به فکر جدایی نمی‌افتادیم.» به گفته ماتیو هنگامی که پرزیدنت عمر البشیر پس از امضای قرارداد صلح به دو دهه جنگ داخلی پایان بخشید، وعده داد ۷۵ پروژه عمرانی را در اینجا آغاز می‌کند که البته هیچ یک از آنها محقق نشد. روابط میان اعراب مسلمان ساکن در شمال و مسیحیان وآنیمیست‌های جنوب از صدها سال پیش به سردی و خشونت گرایید و اوج آن زمانی بود که تاجران برده از این کشور رفتند.

«پیتر ری» روی تختخوابی زیر یک درخت در کنار رود نیل در جوبا نشسته است و زیر این آسمان آبی چند جین کودک و زن و مادر‌بزرگ در پیرامون وی حضور دارند. این کشیش سابق ۴۰ساله به همراه زن‌برادر و شش فرزندش با یک کرجی از خارطوم به اینجا آمد. آن سفر ۳۰ روزه به قیمت تمام شدن همه پس‌انداز او انجام شد زیرا این مرد کاتولیک می‌دانست در خارطوم هیچ آینده‌ای برای خانواده وی وجود ندارد: «آنها همیشه به نوعی نشان می‌دادند برای مدت طولانی ما را تحمل نخواهند کرد.» هزاران نفر از مهاجران جنوبی طی هفته‌های گذشته با هواپیما و اتوبوس و قایق به سوی جنوب سودان شتافتند و به احتمال زیاد بقیه آنها هم پس از همه‌پرسی به اینجا خواهند آمد.

بر پایه برآوردهای صورت‌گرفته حداقل ۵/۱ میلیون آفریقایی که زمانی به خاطر فرار از جنگی ویرانگر که تنها در جنوب جریان داشت اقدام به مهاجرت کرده بودند، در مناطق شمالی ساکن هستند. به عقیده یکی از کارشناسان سازمان ملل متحد تنها بخش بسیار کوچکی از آن مهاجران بعد از همه‌پرسی در شمال خواهند ماند. ری ۱۹ ساله بود که جنوب را ترک کرد و تا همین چندی پیش هرگز به آنجا بازنگشته بود. حال او باید به دنبال شغلی برای خود و سرپناهی برای خانواده‌اش باشد. دولت خود‌مختار جنوب از سیل بازگشت مهاجران دچار شوک شده است و با این همه «سیلواس آموزای» سرپرست وزارت مسکن می‌گوید: «طبق آمارگیری که دو سال پیش انجام شد جمعیت جوبا ۵۰۰ هزار نفر بود اما طبق برآوردهای ما این جمعیت به یک میلیون نفر خواهد رسید.» آموزای از طرح‌هایی خبر می‌دهد که ساخت خانه‌های فوری با مصالح محلی از جمله تیرهای چوبی، سقف فلزی و دیواره‌های گلی آغاز می‌شود تا به این صورت مشکل مسکن حداقل به صورت موقت کاهش یابد.

بر پایه این طرح باید در هر ۱۵ متر مربع چهار نفر ساکن شوند اما کارشناسان هشدار داده‌اند که استفاده از این مصالح آن هم در چنین آب و هوایی خطر هجوم موریانه‌ها را به شدت افزایش می‌دهد. اما تنها مساله سیل پناهجویان نیست که نگرانی‌های شدید آموزای را موجب می‌شود بلکه ساخت پایتختی جدید با ساختمان‌های دولتی و مجتمع‌های آپارتمانی و ساختمان‌های سفارتخانه‌های خارجی هم خواب و خوراک را از این مهندس جنوبی گرفته است. البته پیشنهادهای زیادی در این مورد وجود دارد و به عنوان مثال یک شرکت مشاوره امریکایی مساحتی ۱۵ کیلومتری در کنار نیل را به عنوان مقر جدید دولت پیشنهاد می‌کند. اما این رئیس محلی با رد این پیشنهاد هر گونه سلب مالکیت از اموال و اراضی ملی را منوط به چگونگی قانون اساسی جنوب سودان می‌کند. آژانس توسعه ژاپن موسوم به جیکا نیز طرحی کلان برای نوسازی جوبا ارائه کرده که البته با بی‌توجهی سیاستمداران روبه‌رو و به بایگانی سپرده شد.

یکی از کارشناسان وزارت مسکن نیز طرحی ارائه داد که بر اساس آن توسعه شهری جنوب سودان شبیه به شکل ظاهری حیوانات باشد. بر اساس این طرح باید جوبا شبیه به کرگدن و شهر واو شبیه به زرافه ساخته شود. البته این طرح در حال حاضر در اختیار وزارت حفظ محیط زیست قرار گرفته است. اما آخرین تلاش برای گسترش پایتخت آینده در پنج کلیومتری خارج از این شهر و پشت یک تپه بسیار زیبا انجام می‌گیرد یعنی در کلبه‌ای چوبی و در واقع در کافه‌ای که حال نام «جوبای نوین» را بر خود دارد. علاوه بر آن در چند تابلوی بزرگ نمایی از احتمالاً آینده درخشان سودان جنوبی به نمایش گذاشته شده و مکان‌های احتمالی وزارت اقتصاد، دوایر مبارزه با فساد و وزارت امور مذاهب به تصویر کشیده شده است. به عقیده یکی از کارشناسان خارجی وجود چنین نمادها و تابلوهایی برای این مردم مانند نوید عید کریسمس است. اما دلیل اصلی کسانی که به عقیده آنها بازسازی و نوسازی سودان جنوبی در آینده نزدیک امکان‌پذیر نیست در همان کافه جوبای نوین قابل لمس است. حاضران در این کافه معتقدند توپ‌های خارطوم به سوی جوبا نشانه رفته‌اند.

سرهنگ «فیلیپ بانیانگ» سخنگوی ارتش آزاد‌یبخش جنوب سودان می‌گوید: «ما هنوز اصلاً در موقعیتی نیستیم که بتوانیم به نقشه‌هایمان برای آینده بپردازیم زیرا هنوز هم با مشکلات عدیده‌ای از جمله تامین و حفظ صلح سروکار داریم.» در واقع امروز و در زمان تنظیم این گزارش هنوز هم کسی از نتیجه همه‌پرسی ملی نهم ژانویه خبری ندارد. دولت مرکزی به رهبری پرزیدنت البشیر تا حد امکان و با وجود توافق بر سر قرارداد صلح همه تلاش خود را برای جلوگیری از تجزیه کشور به کار خواهد برد. هنوز هم موارد اختلاف زیادی وجود دارد، از جمله بر سر نحوه تقسیم درآمدهای به خصوص حاصل از حوزه‌های نفتی واقع در جنوب سودان و مرزهای استان آبیای. هنوز هم هیچ گفت‌وگویی در مورد مرزهای میان این دو کشور یعنی سودان و سودان جنوبی صورت نگرفته است. «آنه ایتو» معاون دبیر‌کل جنبش آزادیبخش جنوب سودان بر این باور است که خارطوم با توطئه و دسیسه‌چینی مانع از اجرای نتیجه رفراندوم خواهد شد و به احتمال زیاد استقلال جنوب به راحتی امکان‌پذیر نیست زیرا از نظر این سیاستمدار جنوبی شخصی چون البشیر که به جرم جنایت علیه بشریت از سوی دیوان عالی دن هاگ به زندان محکوم شده است به راحتی می‌تواند نتیجه این همه‌پرسی را نادیده بگیرد.

علاوه بر آن خارطوم می‌تواند با بستن مهم‌ترین خط لوله نفت جنوب را تحت فشار قرار داده و ماشین از کارافتاده جنگی‌اش را به کمک چین دوباره راه‌اندازی کند. ماتیو یا همان سخنگوی جنبش آزادیبخش سناریوی احتمالی خارطوم را چنین تصور می‌کند و با لهجه خاص انگلیسی اهالی جنوب می‌گوید: «ای کاش می‌توانستم چیزهای دیگری به شما بگویم اما دلم نمی‌خواهد به کسی دروغ بگویم.» البته ماتیو و دوستان حزبی‌اش در حال حاضر با مشکلی کوچک اما مهم نیز روبه‌رو هستند؛ آنها هنوز نامی برای کشور جدید خود انتخاب نکرده‌اند.

منبع: فایننشال‌تایمز آلمان

یوهانس دیتریش

ترجمه: محمدعلی فیروزآبادی