آیا برگ برنده در جیب سوریه است

شروط حماس برای تداوم صلح در غزه آشکار است ولی برخی منابع دیپلماتیک از موافقت رهبران اروپا با مشارکت حماس در روند سیاسی خبر داده اند با این وصف صحبت بر سر آینده سیاسی این جنبش و پیوند خوردن این آینده با ایران, سوریه و یا ترکیه همچنان ادامه دارد

شروط حماس برای تداوم صلح در غزه آشکار است ولی برخی منابع دیپلماتیک از موافقت رهبران اروپا با مشارکت حماس در روند سیاسی خبر داده‌اند. با این وصف صحبت بر سر آینده سیاسی این جنبش و پیوند خوردن این آینده با ایران، سوریه و یا ترکیه همچنان ادامه دارد.

چند روز پس از فروکش کردن دودهای ناشی از بمباران غزه برخی منابع دیپلماتیک از توافق سران اروپا، رئیس جمهور مصر و رئیس جمهور جدید آمریکا درباره ورود جنبش حماس به روند سیاسی خبر می دهند.

سخنگوی وزارت خارجه‌ فرانسه گفته است: دولت فرانسه آماده همکاری با دولت متحد ملی فلسطین است که به اصول روند صلح احترام بگذارد و به مذاکرات با اسرائیل جهت تشکیل کشور مستقل فلسطین در کنار اسراییل پایبند باشد.

وی در خصوص اینکه آیا پاریس همچنان به شروط قبلی‌اش پیش از هر گونه رابطه با حماس مبنی بر صرف نظر کردن از خشونت، به رسمیت شناختن اسرائیل و توافق نامه‌ امضا شده بین اسرائیل و فلسطین پافشاری دارد یا خیر، معتقد است: صرف نظر کردن از خشونت یک عنصر بسیار اساسی و مهم است و فرانسه همچنان بر این موضوع تاکید دارد.

اگرچه نیکولا سارکوزی نیز گفته که از کشورهای اتحادیه اروپا خواسته است تا در صورت ورود حماس به دولت متحد ملی تحریم این جنبش را بشکنند اما شروط حماس مبنی بر خارج شدن از فهرست سازمان های تروریستی و نیز خروج کامل اسرائیلی ها و گشایش گذرگاه رفح همچنان به قوت خود باقی است تا باز شدن زودهنگام گره های موجود را به آینده و شاید به حضور طرف سومی موثر و معتمد منوط کرده باشد.

این روزها سوریه بیش از همیشه نامش بر سر زبان هاست. بشار اسد که گویی نقطه ثقل تحولات آینده خاورمیانه خواهد بود در گفتگویی با اشپیگل از مذاکره غرب با حماس استقبال کرده و گفته است: بسیاری از مقامات اروپایی به‌ دنبال گفتگو با حماس هستند و این تمایل به ‌تازگی بیشتر شده ‌است.

وقتی خبرنگار اشپیگل از اسد می پرسد که آیا این گفتگو با میانجی گری سوریه همراه خواهد بود؟ وی پاسخ می دهد: اروپایی‌ها از روی تجربه به این موضوع (میانجی گری) رسیده‌اند و به همین دلیل است که اکنون در دمشق با رهبری حماس مشغول مذاکره هستند. البته این مذاکرات علنی نیست. نمی‌خواهم به هیچ اسمی اشاره کنم اما فکر می‌کنم گفتن همین نکته بس باشد که در این مذاکرات منتقدان همیشگی حماس هم شرکت دارند. ما هر جا که بتوانیم کمک می‌‌کنیم.

سوریه هر جا که بتواند کمک می کند. مسئله اینجاست که اتفاقات منطقه به گونه ای پیش رفته و خواهد رفت که سوریه می تواند کمک کند اما ظاهرا این کمک ها نیز علنی نیست و یا زمانی علنی خواهد شد که سوریه آن را مناسب ترین موعد بداند.

برخی منابع آگاه در لندن خبر داده اند که کشورهای اروپایی تضمین‌هایی از کشورهای عربی و اسرائیل درباره بازگشت رهبران حماس در غزه و کرانه باختری به روند سیاسی و نامزدی یکی از آنها برای ریاست دولت فلسطین و حمایت از پیروزی آنها در روند سیاسی دریافت کرده‌ اند.

در ادامه این روند، پاریس و قاهره نیز قرار است در صورت موفقیت رایزنی‌های مصر در تشکیل دولت وحدت ملی بین حماس و فتح درخواست برگزاری کنفرانس حمایت از فرآیند صلح خاورمیانه را مطرح کنند.

همه چیز برای ورود محمود عباس به جریان دولت و محدود کردن جنبش حماس به عرصه سیاست ورزی مهیا شده است. قرار است مقدمات برگزاری کنفرانس فوق با حضور وزرای خارجه کشورهای بزرگ اروپایی، پنج عضو دائمی شورای امنیت و وزیران خارجه عرب و نیز دعوت از سوریه و قطر برگزار شود.

منابع دیپلماتیک سوریه هم اعلام کرده اند که این کشور نام‌هایی را از دولت جدید آمریکا دریافت کرده که بر ضرورت تعامل مثبت با روند صلح و میانجی گری سوریه بین رهبران حماس تاکید دارد.

محوریت سوریه در تحولات جاری و آتی خاورمیانه کم کم روشن تر و برجسته تر می شود. خیلی ها بر این باور بودند که بشار اسد منتظر ورود اوباماست و بسیاری از تحولات مربوط به صلح عربی در دوره رئیس جمهور تغییرگرا مشخص می شود. اسد به وضوح امکان گفتگو درباره حماس را همچون یک کارت بازی در در اختیار دارد. او می گوید: باید واقعیت را در نظر بگیریم. اسرائیل و حزب ‌الله لبنان در سال ۲۰۰۶ وارد ستیز شدند. در آن زمان اسرائیلی‌ها، حزب‌الله را سازمانی تروریستی می‌خواندند اما در نتیجه مذاکرات، میان آمریکا، فرانسه، اسرائیل، سوریه و حزب ‌الله توافقنامه‌ای امضا شد. حماس هم امروز باید بخشی از توافقنامه‌ باشد. در غیر این صورت هیچ انتظاری از آنها نیست.

رئیس جمهور جوان و زیرک سوریه تاکید می کند که "حماس حذف شدنی نیست چرا که اعتماد مردم را دارد و هر کس بخواهد این سازمان را نابود کند باید کل مردم را نابود کند." واقعیت جز این نخواهد بود. تضعیف حماس میسر و محتمل است اما این کار پیش از وارد کردن آن به عرصه سیاست یعنی گفتگو و مذاکره و قائل شدن به امتیاز محوری و احیانا به شکست کشاندن آن در جریان انتخابات میسر نخواهد بود.

در این میان البته نقش ترک ها شاید از سوریه نیز پررنگ تر باشد. ترکیه نشان داده که در جریان تعارضات منطقه ای یک طرف سوم و میانجی مفید است. ترکیه هم قادر به جلب حمایت ایران است و هم مورد اعتماد سوریه. این کشور آن قدر هم از نفوذ برخوردار است که بتواند اسرائیل و جهان عرب را وارد روابطی تازه کند.

بدون شک خواه سوریه و خواه ترکیه طالب مشارکت مصر و فرانسه نیز هستند اما تاریخ فلسطین و بویژه حوادث اخیر نشان داده که موثرترین بازیگر در این میان جمهوری اسلامی ایران است. پر کردن شکاف های سیاسی منطقه بدون درنظر گرفتن ایران همان قدر دور از ذهن می نماید که به رسمیت شناختن اسرائیل از سوی افکار عمومی عرب.

ایران در روزها و هفته های اخیر بیش از هر زمان دیگر به دخالت در درگیری‌های فعلی منطقه‌ای متهم شده است. احمد ابوالغیظ وزیر خارجه مصر روز پنج‌شنبه (۲۲ ژانویه) در یک کنفرانس مطبوعاتی در قاهره گفت: مصر هرگز اجازه نمی‌دهد که منطقه‌ عربی طعمه منافع کشورهای غیر عربی شود.

او از جانب دولتی سخن می گوید که خود جایگاهش را نزد افکار عمومی عرب در خطر می بیند و به دلیل بی توجهی به مسائل انسانی و حقوق فلسطینیان مورد شماتت واقع شده است. با این وصف پر بیراه نیست اگر بگوییم چنین اظهارات ضد ایرانی، کارکردی ملی گرایانه نیز دارد و در جهت اصلاح ظاهر عربی - اسلامی مصر استفاده شده است.

جدا از این مسئله، به دغدغه مصر از قدرت یافتن ایران نیز باید اشاره کرد، وقتی که می گوید: باید بدانیم که درگیری آینده‌ خاورمیانه، بین قدرت‌های اصلی در منطقه از جمله ایران است. ایران به دنبال دستیابی به منافعی در کشورهای عربی و تثبیت خود در منطقه‌ خلیج (فارس) است تا برگه‌ای برای اعمال فشار علیه آمریکا و غرب درباره برنامه‌ هسته‌ای‌ خود داشته باشد.

مصر به طور مشخص از تحقق آن بخش از طرح ترکیه که بر تبدیل اتحادیه عرب به یک موسسه خاورمیانه ‌ای با حضور ترکیه و کشورهای عربی تاکید دارد استقبال می کند اما آن بخشی را که به وجود ایران در این طرح اختصاص دارد بر نمی تابد.

نویسنده : جواد ماه‌زاده