طرح تكریم و خدمات كتابخانه های دانشگاهی

از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی ایجاد تحّول در نظام اداری كشور و نیل به نظام مطلوب و كارآمد در جهت تسریع در حل و فصل امور تسهیل در اجراء برنامه های توسعه و ارائه خدمات موردنیاز به مردم با كیفّیت مطلوب همواره مورد تآكید مسئولین كشور بوده است در سال های اخیر كوشش های مختلفی در جهت تحّول نظام اداری صورت گرفته است

از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی ایجاد تحّول در نظام اداری كشور و نیل به نظام مطلوب و كارآمد در جهت تسریع در حل و فصل امور؛ تسهیل در اجرای برنامه‌های توسعه و ارائه خدمات مورد نیاز به مردم با كیفّیت مطلوب همواره مورد تآكید مسئولین كشور بوده است.درسالهای اخیر كوشش‌های مختلفی در جهت تحّول نظام اداری صورت گرفته است. با ایجاد شبكه راهبردی و استقرار كمیسیون‌ها وشوراهای تحوّل اداری در دستگاههای دولتی گام‌های مثبتی در این جهت برداشته شده است. در این ارتباط به منظور ایجاد تحرك و پویایی لازم در نظام اداری كشور وانسجام بخشیدن به اقداماتی كه با هدف كارآمد نمودن نظام اداری انجام می پذیردوبراساس بررسی وتحلیل وضع گذشته و ترسیم وضعیت آینده این نظام، برنامه تحّول اداری تنظیم و در جلسه مورخه ۱۸/۱/۱۳۸۱ هیئت محترم وزیران مورد تصویب قرار گرفت. ازآنجا كه میزان “رضایت‌مندی مردم“ از خدمات ارائه شده توسط دستگاه‌های دولتی می‌باشد.

به منظور ایجاد ساز و كارهای لازم در ارائه خدمات مطلوب و موّثر به مردم و برخورد مناسب “كاركنان“ با مراجعان و نهادینه شدن موضوع رضایت مندی ارباب رجوع در دستگاههای دولتی برنامه “ارتقاء وحفظ كرامت مردم در نظام اداری“ به عنوان یكی از برنامه‌های هفت‌گانه تحول اداری منظور گردید وجزّئیات آن در جلسه مورخه ۲۵/۱/۱۳۸۱ شورای عالی اداری كشور مورد تصویب قرار گرفت .متعاقب آن مصوّبه‌ای تحت عنوان “طرح تكریم مردم و جلب رضایت ارباب رجوع در نظام اداری“ به شماره ۱۸۵۴۰/۰۱۳ ط مورخه ۱۰/۲/۱۳۸۱ به دستگاههای دولتی ابلاغ شد. اهّم اهداف این طرح به شرح ذیل می‌باشد: اطلاع رسانی مناسب به مراجعان در زمینه نحوه ارائه خدمات از طریق تنظیم بروشور، كتاب راهنما و...؛بازنگری واصلاح و“مهندسی مجدد“ روش‌های انجام كار در جهت تسهیل ارائه خدمات به مردم :؛ تدوین منشور اخلاقی سازمان به منظور ایجاد برخورد مشفقانه ومناسب با ارباب رجوع ؛ نظرخواهی از مراجعان از نحوه ارائه خدمات توسط دستگاه‌های دولتی ؛و.... دراین مقاله سعی می شود ضمن تعریف كتابخانه‌های دانشگاهی ؛ اهداف و وظایف آنها راتشریح نموده و ارائه خدمات در بخش‌های مختلف آن را ترسیم نمائیم.كتابخانه‌های دانشگاهی معمولاً مورد استفاده كاربران دانشگاه اعم از اعضای هیئت علمی ،دانشجویان دوره های مختلف در مقاطع تحصیلی گوناگون،كاركنان وكارشناسان می باشد.

این كتابخانه‌ها معمولا برسه قسم‌اند : كتابخانه مركزی یا “كتابخانه دانشگاه“ كه مجموعه‌ای از مواد چاپی و غیر چاپی در موضوعات مختلف است كه در محلی واحد گردآوری شده و مورد استفاده كل جامعه دانشگاهی قرار می گیرد.“كتابخانه گروه“ كه با مجموعه‌ای از كتابها و محمل های اطلاعاتی با موضوعات مورد تدریس و تحقیق گروه آموزشی مشخص در ارتباط است. این منابع در محلی مجّزا معمولاً در محل كار مدیر و در دسترس سایر اعضای گروه قرار دارد.“ كتابخانه دانشكده‌ای“ شامل مجموعه‌ای از مواد چاپی و غیر چاپی است كه برای پاسخ‌گویی به نیازهای آموزشی وتحقیقاتی دانشجویان و استادان یك دانشكده در محل واحد فراهم شده است. (دیانی ،۱۳۶۸)“اهداف“ اصلی كتابخانه‌های دانشگاهی در راستای هدف‌های سازمان مادر یعنی “دانشگاه“ تعیین وتدوین می گردد.

این اهداف عبارتند از:

الف) پشتیبانی از اهداف آموزشی ،پزوهشی و فرهنگی سازمان مادر به عنوان مثال دانشگاه (درمورد كتابخانه مركزی) یا دانشكده (در مورد كتابخانه دانشكده‌ای) از طریق تامین نیازهای اطلاعاتی استادان، دانشجویان وسایر كاربران براساس قوانین و مقررات مربوطه ؛

ب ) گردآوری مجموعه ای غنی از منابع اطلاعاتی علمی – تخصصی و مرجع در زمینه‌های كاری دانشگاه، دانشكده و ارتقاء سطح كمی و كیفی آن در جهت پاسخگویی هر چه بیشتر به نیاز مراجعان ؛

ج) ارائه خدمات اطلاعاتی متناسب با نیازهای فردی اساتید ودانشجویان و گروههای آموزشی؛

د) به كارگیری شیوه‌های نوین كتابداری و اطلاع‌رسانی وفن‌آوری‌های پیشرفته تكنولوژیكی در جهت استفاده بهینه از نیروی انسانی ، منابع وامكانات كتابخانه‌ای ؛ به منظور اشاعه سریع‌تر اطلاعات و افزایش دسترسی به آن وعرضه فعّالانه “خدمات“. (تعاونی،۱۳۷۴) “وظایف“ اصلی كتابخانه‌های دانشگاهی كه باتوجه به اهداف آنها تهّیه وتنظیم می‌شود شامل موارد ذیل می‌باشد:

۱) گردآوری وسازمان‌دهی منابع ومحمل‌های اطلاعاتی مورد نیاز كاربران دانشگاه مطابق با نیازهای آموزشی وپژوهشی ، طرح‌های تحقیقاتی ، پایان‌نامه های دانشجویان؛

۲)گردآوری و سازمان‌دهی مجموعه‌ای از منابع مرجع عمومی و كتابشناختی و تخصصی ؛

۳) رایانه‌ای كردن خدمات كتابخانه و ایجاد بانك‌های اطلاعاتی و دسترسی‌پذیری به پایگاههای اطلاعاتی مورد نیاز كاربران كتابخانه از طریق شبكه LAN و WAN.

۴) ارائه خدمات آگاهی رسانی جاری از طریق تولید كتابشناسی‌ها، نمایه، نامه ها وجكیده نامه‌ها یا اشاعه اطلاعات گزیده وجستجو در پایگاههای اطلاعاتی؛

۵) فراهم آوردن امكانات و تسهیلات فیزیكی كافی و مناسب برای استفاده از منابع در داخل كتابخانه و ...(تعاونی ،۱۳۷۴)

با نگاهی كوتاه به اهداف و وظایف كتابخانه‌های دانشگاهی می‌توان دریافت كه فلسفه وجودی به خصوص كتابخانه‌های دانشگاهی“ ارائه خدمات به كاربران یا جامعه استفاده كننده“ آن می‌باشد. از این رو ضروری است خط مشی كیفیت ارائه خدمات در واحدهای مختلف كتابخانه ، یا، به عبارتی دیگر “بخش‌های“ مختلف آن تعریف وتدوین گردد. ضروری است فرآیندهای عملیاتی وخدماتی كتابخانه‌های دانشگاهی ، فعّالیت‌های ستادی و خدمات فنّی “مستند سازی“ گردد. در این راستا تعریف اهداف و وظایف بخش‌های سفارشات ، خدمات فنی، خدمات عمومی، مرجع، نشریات و... لازم و ضروری است.با تآمل بر اصول پنج گانه رانگاناتان (كتابدار هندی)[۲]، می‌توانیم همه آنها را در شعار اصلی “ارائه بهترین خدمات در كمترین زمان به بیشترین افراد“ خلاصه كرد. كه این شعار در راستای ارتقاء سطح دانش و مهارت‌های فنی و ترویج فرهنگ تفكر علمی و نیز مطابق با تحكیم ارزش‌های دینی ما می‌باشد.

بخش مجموعه سازی كه مسئولیت سفارش منابع اطلاعاتی كاربران كتابخانه را بر عهده دارد می‌تواند با نیازسنجی اطلاعات و شناخت جامعه استفاده كننده ، همه منابع اطلاعاتی چاپی و غیرچاپی كاربران كتابخانه را براساس نیازهای بالقوه و بالفعل آنها تدارك ببیند و مجموعه‌سازی نماید.بخش خدمات فنی پس از آنكه مواد و منابع اطلاعاتی چاپی وغیرچاپی فراهم شده توسط بخش مجموعه‌سازی در اختیار این بخش قرار گرفت. آماده سازی مقّدماتی شده (در صورت نیاز فوری مراجعان به امانت نیز داده شود) سپس بر اساس قواعد فهرست‌نویسی و رده‌بندی به سازماندهی آنها پرداخت. درنهایت منابع اطلاعاتی سازمان دهی شده در اختیار بخش خدمات عمومی (از جمله بخش امانت یابخش مرجع) قرار می گیرد. چنانچه كتابخانه‌ها را از نظر تشكیلات سازمانی و وظایف به چهار بخش تقسیم نمائیم:

۱) گزینش وگردآوری (مجموعه سازی) ؛

۲) بخش فهرست نویسی، رده‌بندی ونمایه‌سازی (خدمات فنی)،

۳) بخش مرجع

۴) بخش امانت می باشد.

بخش‌های اول ودوم. كه با مراجعه كنندگان كتابخانه تماس مستقیم ندارند و وظیفه گردآوری و آماده‌سازی منابع را بر عهده دارند را می‌توان بخش‌های پشت پرده نامید. بخش‌های سوم و چهارم را نیز بخش خدمات عمومی گویند. از این رو بخش مرجع كه به طور مستقیم با مراجعه‌كنندگان كتابخانه در تماس است از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. كتابدار یا اطلاع‌رسان نقش واسطه بین مراجعه كننده و منابع اطلاعاتی را برعهده دارد. اوست كه با دانش و اطلاعات وتجربه‌هایی كه دارد می تواند سئوال مراجعه كننده را در قالب واژه‌هایی كه قابل بازیابی در نظام سازماندهی كتابخانه باشد برگرداند و به سئوال مراجعه كننده پاسخ گوید، یا حداقل او را راهنمایی كند كه “كجا“ و “چگونه“ می‌تواند پاسخ خود را بیابد. گرچه لازم است میان خدمات مرجع، كار مرجع و منابع مرجع فرق بگذاریم .اولین سطح خدمات مرجع در كتابخانه‌ها بخش امانت است. از این روكاربر در بدو امر و ورود به كتابخانه با بخش امانت روبرو می شود. در این بخش معمولاً تعدادی كاربر حضور دارند و كتابدار بخش امانت بیشتر از سایرین در منظر چشم افراد است.به كارگماردن “كتابدار“ خوش برخورد، باسواد، فهیم و علاقه‌مند به این حرفه حائز اهمیت است.

یادداشتها

۱ - قوانین پنج گانه رانگاناتان : هركتابی خواننده اش.-هرخواننده ای كتابش .-كتاب ها برای استفاده اند.-صرفه جویی در وقت خواننده .-كتابخانه ارگانیسم رو به رشد است.

فهرست منابع ومآخذ:

۱. ابرامی ، هوشنگ . شناختی از دانش شناسی:علوم كتابداری ودانش شناسی.تهران: نشر كتابدار ، ۱۳۸۲.

۲. تعاونی ،شیرین. پیش نویس استانداردهای كتابخانه‌های دانشگاهی ایران. تهران: كتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران ،۱۳۷۴.

۳. دیانی، محمدحسین .“تمركز وعدم تمركز مدیریت كتابخانه‌های دانشگاهی “. مجله علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز، سال اول، شماره سوم (تابستان۱۳۶۸) :۵۷-{۵۳}.

۴. سلطانی، پوری. خدمات فنی. تهران: كتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران ،۱۳۷۱.

۵. نهاد ریاست جمهوری. شورای عالی اداری كشور. دستورالعمل نحوه مستند سازی اصلاح روش‌های انجام كار و شیوه‌های اطلاع رسانی ارائه خدمات دستگاه‌های دولتی ، موضوع ماده۷ طرح تكریم و جلب رضایت ارباب رجوع در نظام اداری كشور، مصوبه۱۸۵۴۰/۰۱۳ ط مورخه۱۰/۲/۱۳۸۱.

۶ . مرادی ، نور الله. مرجع شناسی : شناخت و كتاب‌های مرجع . تهران : فرهنگ معاصر ،۱۳۷۳ .

تالیف : حاجیه خبازكار فومنی

كارشناس كتابدار كتابخانه دانشكده ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه گیلان.

---