اندوه پس از زایمان

نشانه ها اغلب چند روز پس از زایمان و به طور متوسط دو تا سه هفته پس از آن و حداکثر تا دو ماه پس از زایمان ظاهر می شود

اندوه پس از زایمان، وضعیتی طبیعی است که در ۵۰ درصد زنان پس از تولد نوزاد روی می‌دهد.

تنها چند روز ادامه می‌یابد و خود به خود برطرف می‌شود. نشانه‌های آن عبارتست از گریه، احساس خستگی، اضطراب و تحریک‌پذیری (عصبانیت) که به فاصله کمی پس از تولد کودک آغاز می‌گردد و در عرض یک هفته از شدت آن کاسته می‌شود. این وضعیت نیازی به مداخله پزشکی ندارد و با توجه و محبت و حمایت از سوی همسر و بستگان زن سیر آن بدون هیچ عارضه‌ای سپری می‌شود.

آنچه اهمیت زیاد دارد و به عنوان یکی از فوریت‌های روانپزشکی محسوب می‌گردد «روانپریشی پس از زایمان» است که نیازمند تشخیص و درمان سریع می‌باشد. روانپریشی پس از زایمان مشخص می‌شود با افسردگی، هذیان‌ها، افکاری درباره صدمه زدن به کودک یا به خود. فکر خودکشی یا فکر کشتن نوزاد باید به دقت مورد توجه قرار گیرد و ارزیابی شود زیرا برخی مادران این عقاید را به مرحله عمل درمی‌آورند.

میزان بروز روانپریشی پس از زایمان به‌طور نسبی بالاست، یعنی یک مورد در هر ۱۰۰۰ تولد. در ۵۰ درصد زنان مبتلا، سابقه خانوادگی اختلالات خلقی (انواع افسردگی، انواع اختلال شیدایی ـ افسردگی) وجود دارد. خیلی جالب است بدانیم موارد نادری که پدران هم به این عارضه دچار شده‌اند گزارش گردیده است. در این موارد نادر، شوهر ممکن است احساس کند توسط کودک جانشین شده است و امکان دارد برای جلب توجه و عشق مادر به طور ناخودآگاه دست به رقابت بزند.

روانپریشی پس از زایمان بیش از هر وضعیت دیگری با اختلال خلقی دوقطبی (شیدایی ـ‌ افسردگی) ارتباط دارد. معمولا دو سوم بیماران در عرض یک سال پس از زایمان دچار حمله دومی از اختلال می‌شوند.

گاهی نیز تشخیص واقعی بیمار اختلال اسکیزوافکتیو و گاهی نیز اختلال هذیانی است. فرآیند زایمان را می‌توان به عنوان یک استرس غیراختصاصی در نظر گرفت که باعث آشکار شدن زمینه بیماری اصلی می‌شود که تا آن زمان نهفته بوده است.

نشانه‌ها اغلب چند روز پس از زایمان و به طور متوسط دو تا سه هفته پس از آن و حداکثر تا دو ماه پس از زایمان ظاهر می‌شود. اولین نشانه‌ها خستگی، بیخوابی و بیقراری است و ممکن است دوره‌هایی از نوسان هیجانی (گریه همراه با افسردگی، پرخاشگری و خشم) داشته باشد. سپس بدگمانی، گیجی و منگی، گسسته‌گویی و اظهارات نامربوط، توجهات وسواسی درباره سلامت و آسایش کودک جلب نظر می‌کند. در ۵۰ درصد موارد هذیان (افکار نادرست و بیمارگونه) و در ۲۵ درصد موارد توهم (ادراک بدون وجود محرک حسی، برای مثال شنیدن صداهایی که در اصل وجود ندارد) موجود است. بیمار ممکن است از ناتوانی در ایستادن یا راه رفتن شکایت کند. بیمار ممکن است احساساتی از این قبیل داشته باشد که نمی‌خواهد از کودک مراقبت کند، یا کودک را دوست ندارد گاهی افکاری در جهت آسیب رساندن به کودک یا به خود پیدا می‌کند. از جمله هذیان‌های بیمار عقایدی است همچون مرگ یا نقص کودک، انکار کردن زایمان، انکار کردن ازدواج، شکنجه شدن . گاهی بیمار دچار این هذیان می‌شود که اعمال او تحت تاثیر نیروهایی خارج از وجود او صورت می‌پذیرد (از طریق امواج رادیویی، جادوگری، تله‌پاتی و غیره) شایع‌ترین توهمات شنیدن صداهایی است که به بیمار می‌گوید کودک خود را بکشد.

روانپریشی پس از زایمان را باید از وضعیت‌های پزشکی دیگری که مرتبط با رویدادهای پس از زایمان است افتراق داد. از جمله عفونت، مسمومیت دارویی با داروهایی که ممکن است در حین زایمان به کار رود، از دست دادن خون، کم کاری تیروئید، نشانگان کوشینگ نیز می‌تواند علائم مشابهی ایجاد کند.

کاهش ناگهانی مقادیر استروژن و پروژسترون بلافاصله پس از زایمان ممکن است نقشی در روانپریشی پس از زایمان داشته باشد. همان‌گونه که در آغاز تاکید شد این وضعیت با «اندوه پس از زایمان» که در ۵۰ درصد زنان دیده می‌شود کاملا متفاوت است.

بیمار ممکن است برای خود یا کودک خطرناک باشد. در یک بررسی ۵ درصد بیماران مرتکب خودکشی شدند و ۴ درصد نوزاد خود را کشتند. با توجه به آنکه اختلالات خلقی در مجموع جنبه دوره‌ای دارند، اغلب بیماران یک تا دو سال پس از زایمان دچار حمله دیگری از بیماری می‌شوند. بارداری‌های بعدی با افزایش خطر یک حمله دیگر ارتباط دارد. در خانواده این بیماران، میزان رواپریشی پس از زایمان به میزانی چشمگیر بالاتر از کل جمعیت است.

روانپریشی پس از زایمان نیاز به درمان فوری دارد و ممکن است انتقال مادر به بخش روانپزشکی ضروری باشد. داروهای متعادل‌کننده خلق (مانند لیتیوم)، داروهای ضد افسردگی و داروهای ضد روانپریشی پایه‌های درمان را تشکیل می‌دهد. در صورت تمایل مادر به دیدن فرزند باید این اجازه را داد اما مراقبت کامل ضروری است.

مادر نباید به فرزند خود شیر بدهد و باید از روش‌های جایگزین مانند شیرخشک استفاده شود. پس از دوره حاد بیماری، روان درمانی برای حل تعارض‌های روانی توصیه می‌شود. انطباق خوب پیش از بیماری و حمایت توسط اعضای خانواده منجر به نتیجه مطلوب‌تر می‌شود.

دکتر فربد فدایی

روانپزشک