هفته ای برای زردها

به مناسبت هفته اطلاع رسانی هپاتیت

ناقلان هپاتیتB در جامعه‌ایرانی حدود ۳ درصدند و بر این اساس حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار تا ۲ میلیون نفر در کشور به ویروس هپاتیتB مبتلا هستند. همچنین ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار نفر نیز به هپاتیتC دچارند. ۵ درصد افراد مبتلا به هپاتیت B ، هپاتیتD هم دارند که همراهی این دو ویروس در بدن یک فرد، شدت این بیماری را تشدید می‌کند. بسیاری هپاتیت را بلای قرن می‌دانند نه‌ ایدز. هزینه‌های درمان این بیماری بسیار سنگین است و با این همه هزینه امید به بهبود هم در همه موارد وجود ندارد. از آن مهم‌تر این‌که می‌توان از این بیماری جلوگیری کرد و از طرف دیگر تنها غفلتی کوچک می‌تواند فرد را گرفتار هپاتیت کند. به همین دلیل و برای آموزش و پیشگیری از این بیماری هفته نخست آبان، هفته اطلاع رسانی هپاتیت نام گرفته است.

هپاتیت یکی از مشکلات عمده سلامت در جهان است. هپاتیت که در میان مردم به یرقان و زردی مشهور است با التهاب و تورم کبد همراه است. هپاتیت ویروسی است که بر اثر ویروس‌های مختلفی ایجاد و منجر به تورم و گاهی از بین رفتن کبد می‌شود. براساس آخرین برآوردهای سازمان بهداشت جهانی حدود ۴۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان حامل ویروس هپاتیتB هستند. از این‌رو هپاتیتB پس از بیماری‌های سل و مالاریا شایع‌ترین بیماری عفونی و مسری است. سالانه حدود ۵۰ میلیون نفر به تعداد این افراد آلوده در دنیا افزوده می‌شود. همچنین حدود‌ ‌۲۰۰ میلیون نفر به ویروس هپاتیتC آلوده‌اند. در ‌۱۰۲ کشور دنیا واکسیناسیون هپاتیتB انجام می‌شود که در بیش از ‌۷۵ درصد موارد مانع از بروز ابتلای جدید در کشور می‌شود. تعداد کل مبتلایان به ویروس هپاتیتC در دنیا ۱۷۰ میلیون نفر است و با توجه به ‌این که رفتارهای خطرساز و اعتیاد تزریقی در دنیا روند رو به رشدی دارد، تعداد مبتلایان به این نوع هپاتیت نیز در حال افزایش است. در حال حاضر سه‌چهارم مردم دنیا در نواحی با شیوع بالای آلودگی هپاتیتB زندگی می‌کنند. حدود یک میلیون نفر در سال به سبب عوارض حاد عفونت هپاتیتB و همچنین عوارض مزمن نظیر سیروز و بدخیمی‌های کبدی می‌میرند.

● هپاتیت در انواع مختلف

هپاتیت تاکنون در ۵ نوع A تاE شناخته شده است.در هپاتیت نوعA ویروس از طریق دستگاه گوارش فرد را آلوده می‌کند. حداکثر شیوع این بیماری بین سنین ۱۵ تا ۳۰ است. این ویروس براحتی در جامعه منتشر می‌شود. محتمل‌ترین راه سرایت راه مدفوعی دهانی از طریق تماس فردی است.

ویروس عامل هپاتیتB از طریق مایعات بدن، خون، مقاربت و در ماه‌های آخر حاملگی از مادر به جنین منتقل می‌شود. هپاتیتB در ۵ تا ۱۰ درصد مبتلایان تبدیل به حالت مزمن شده و گاهی منجر به سرطان کبد می‌شود. هپاتیتB در مردان شایع‌تر از زنان است. بیماری هپاتیتB در افرادی مانند بیماران تالاسمی ‌و هموفیلی‌ها که به صورت مداوم خون و فرآورده‌های خونی دریافت می‌کنند، شایع‌تر است. بد نیست بدانید میزان سرایت ویروس هپاتیت B ، صد برابر ایذر است.

هپاتیت نوعC از راه‌های خون، فرآورده‌های خونی آلوده، تزریقات و ابزار آلوده و همچنین از مادر به جنین سرایت می‌کند. بیماری هپاتیتC برخلاف هپاتیتB بین ۸۰تا ۱۰۰درصد موارد به سوی مزمن شدن پیش می‌رود و تا زمانی که کبد را از بین ببرد، ادامه می‌یابد و به فرد بیمار حتما باید کبد پیوند زده شود. هپاتیتC در بین گروه‌های خاص مانند هموفیلی‌ها، تالاسمی‌ها و معتادان تزریقی شیوع بیشتری دارد. براساس آمار موجود ۴۰ تا ۵۰ درصد مبتلایان به هپاتیتC معتاد تزریقی هستند. تعدادی از بیماران هموفیلی بیماران تالاسمی ‌(که قبل از سال ۷۵ خون گرفته‌اند) و بیماران دیالیزی نیز به ‌این بیماری مبتلا هستند. خالکوبی، استفاده از سرنگ مشترک در جمعیت روستایی و محیط‌های بسته نظیر سربازخانه‌ها و خوابگاه‌های دانشجویی از رفتارهای پرخطر در افزایش شیوع هپاتیتC محسوب می‌شوند.

ویروس هپاتیتD برای همانند سازی خود از ویروس هپاتیتB و امکانات سلول میزبان استفاده می‌کند. تقریبا ۱۵ میلیون نفر در دنیا آلوده به ویروس هپاتیتD هستند. این ویروس مانند هپاتیتB از طریق مایعات بدن انتشار می‌یابد. هر دو ویروس با یک روش مشترک به سلول میزبان متصل می‌شوند. یک فرد ممکن است به عفونت توام هپاتیتB وD مبتلا شود. هپاتیتD در کودکان و افراد بالغ مبتلا به هپاتیتB ایجاد می‌شود.

هپاتیتE مانند هپاتیتA از طریق روده منتقل می‌شود. تمام راه‌های ممکن انتقال این نوع از ویروس هنوز مشخص نشده، اما راه مدفوعی دهانی یک راه انتقال قطعی است. اپیدمی‌هپاتیتE بیشتر در بزرگسالان روی می‌دهد.

ویروس هپاتیت می‌تواند برای سال‌ها به صورت نهفته در بدن باقی بماند و فرد به‌عنوان «ناقل هپاتیت» شناخته شود. ناقل هپاتیتی به کسانی گفته می‌شود که با وجود ویروس هپاتیت در خونشان بیش از ۶ ماه حال عمومی ‌خوبی داشته باشند و در بررسی آزمایشگاهی اختلال در کار کبد آنان مشاهده نشود. در چنین شرایطی ویروس به صورت مسالمت‌آمیز در داخل بدن وجود دارد، ولی به کبد آسیب نمی‌رساند. در ایران ناقلان هپاتیت B ، ۳ درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند.

هر چند ویروس‌های مختلفی می‌توانند عامل ابتلا به هپاتیت شوند، اما علائم بیماری در انواع مختلف، تفاوت زیادی با یکدیگر ندارند. بیشتر مبتلایان علامت و شکایت مشخصی ندارند. اما در بعضی افراد این علائم به صورت بیماری آنفلوآنزا نمایان می‌شود که عبارتند از: بی‌اشتهایی، تهوع و استفراغ، تب، ضعف، خستگی و درد خفیف شکم. علائمی‌که کمتر دیده می‌شوند شامل ادرار پررنگ و زردی چشم‌ها و پوست است. تنها راه اطمینان از ابتلا به بیماری آزمایش خون است.

● مبارزه با هپاتیت

طی سال‌های اخیر در کشور تشخیص در مراحل اولیه، ‌انجام بررسی‌های آزمایشگاهی، غربالگری و معاینه افراد مثبت همگی به تشخیص زودهنگام هپاتیتB منجر شده، بر این اساس تصور ‌می‌شود که شیوع هپاتیت در کشور رو به افزایش باشد، در حالی که آمارهای کشوری حاکی از روند رو به کاهش هپاتیتB است. طی ۳ سال اخیر وزارت بهداشت مبارزه جدی با هپاتیتC در بیماران خاص (تالاسمی‌ و هموفیلی و همودیالیز) را آغاز کرده است. براین اساس از ۲ سال گذشته در این طرح کشوری، ۱۱۳۵ نفر از بیماران خاص مبتلا به هپاتیت C تحت بهترین درمان‌های دنیا قرار گرفتند که حدود ۶۲۰ نفر از آنها را بیماران تالاسمی ‌تشکیل می‌دادند. ماحصل این امر کاهش ۵۰ درصدی بار بیماری هپاتیتC در بیماران خاص است.

هپاتیت ویروسی است که بر اثر ویروس‌های مختلفی ایجاد و منجر به تورم و گاهی از بین رفتن کبد می‌شودکه در میان مردم به یرقان و زردی مشهور استاگر این موضوع دو سال بعد نیز ادامه یابد می‌توانیم ادعا کنیم ۵۰ درصد دیگر بار این بیماری را در بیماران خاص کاهش داده‌ایم. این امر برای اولین بار در دنیا و با هدف تشخیص بیماران هپاتیتC در همودیالیز، تالاسمی‌ و هموفیلی صورت گرفت.

امسال نیز با مساعدت وزارت بهداشت برای حدود ۷۰۰ تا ۷۵۰ نفر از بیماران خاص مبتلا به هپاتیتC درمان جدی آغاز خواهد شد که از این تعداد حدود ۳۵۰ نفر را بیماران تالاسمی‌ تشکیل می‌دهند. به ‌این منظور مرکزی در نزدیکی داروخانه هلال احمر در نظر گرفته شده است. این مرکز مجهز به امکاناتی است که پس از گرفتن نمونه خون داروها از همان جا تهیه شود. همچنین پزشکان مجرب انتقال خون جذب این مرکز شده‌اند. تمام خدمات این مرکز نیز رایگان است. در این طرح اولویت با بیمارانی است که تاکنون درمان نشده‌اند و همچنین از عارضه‌های کمتری برخوردارند؛ به عنوان مثال دیابت یا مشکلات قلبی ندارند.

در دور قبلی این طرح برخی بیماران بودند که به درمان پاسخ مثبت نداده (۲۰ تا ۳۰ درصد مبتلایان نسبت به درمان مقاوم بوده‌اند) یا بیماری آنها بعد از مدتی مجددا عود کرده است. در طرح کنونی این بیماران نیز فراموش نشده‌اند و درمان در این موارد براساس یک پروتکل درمانی قوی‌تر انجام می‌شود.

در ایران استان‌های سیستان و بلوچستان و گلستان بیشترین میزان شیوع هپاتیت و استان‌های مرکزی نظیر استان تهران کمترین میزان شیوع را دارند. شیوع هپاتیتB نیز در بیماران دیالیزی از۵/۳درصد در ۱۰ سال گذشته به ۴/۲ درصد در وضعیت کنونی رسیده است.

اقدامات مناسب در سال‌های پس از پیروزی انقلاب سبب شده تا میزان شیوع هپاتیتB از بیش از ۵ درصد در سال‌های پیش از انقلاب به کمتر از۱۴/۲درصد در سال‌های اخیر برسد.

● باورهای غلط

زندگی با بیمار مبتلا به هپاتیت یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های‌ اطرافیان بیمار مبتلا به هپاتیت است. متاسفانه وجود باورهای غلط از یک‌سو و بی‌مبالاتی برخی از سوی دیگر، این موضوع را سخت‌تر نیز کرده است. بر خلاف تصور رایج ویروس هپاتیتB بر اثر صحبت کردن، دست دادن، روبوسی کردن یا در اماکنی مانند استخر منتقل نمی‌شود؛ اما از سوی دیگر ویروس این بیماری در خارج از بدن انسان در برابر حرارت، رطوبت و عوامل شیمیایی بسیار مقاوم است.

ویروس هپاتیت در دمای ۲۰ درجه تا ۱۵ سال، در دمای اتاق تا‌۶ ماه و در یک لیوان خشک تا‌۴ هفته زنده می‌ماند؛ اما پس از جوشاندن در‌۱۰۰ درجه سانتی‌گراد به مدت‌ ۵ دقیقه از بین می‌رود. این ویروس با مواد ضدعفونی‌کننده گلوتار آلدئید و کلروفر موفرمالین با غلظت یک در ۴ هزار از بین می‌رود.

اگر در خانواده‌ای، فرد ناقل هپاتیت وجود داشته باشد، امکان انتقال بیماری به سایر افراد خانواده وجود دارد و نحوه انتقال از طریق ورود خون فرد ناقل هپاتیت به مخاط یا خون فرد سالم است. به عنوان مثال با عطسه کردن، ترشحات تنفسی فرد آلوده می‌تواند سبب انتقال بیماری شود و به همین علت هنگام عطسه کردن باید دهان با دستمال پوشانده شود.

زندگی با فرد مبتلا به هپاتیت، مثل زندگی با یک فرد عادی است با این تفاوت که در صورت رعایت نکردن بعضی نکات ساده، امکان انتقال بیماری وجود دارد، اما اگر راه‌های انتقال هپاتیت‌ را بشناسیم و این نکات را رعایت کنیم، می‌توانیم با خیال راحت در کنار افراد بیمار زندگی کنیم. به عنوان مثال وسایل شخصی از قبیل حوله، تیغ، ناخن‌گیر، شانه و مسواک را که احتمال آلوده شدن آنها به خون و فرآورده‌های خونی وجود دارد،‌ باید جدا کنیم. از سوی دیگر اگر بیمار به هپاتیتB مبتلا باشد، افراد خانواده می‌توانند با واکسیناسیون در برابر ‌این نوع هپاتیت مصونیت پیدا کنند.

● هزینه‌های بالا

کسی که به هپاتیت مبتلا می‌شود، علاوه بر مشکلات جسمی‌ و فشار روانی هزینه‌های بالایی را نیز باید متحمل شود. هزینه دارویی هپاتیتB مزمن شده سالانه ۴ تا ۵ میلیون تومان است که گاه چندین سال ادامه می‌یابد. هزینه درمان یک دوره یک‌ساله بیماری هپاتیتC بیش از ۱۲ میلیون تومان برآورد می‌شود. هزینه درمان هر بیمار مبتلا به سیروز کبدی نیز سالانه‌ ۱۰ میلیون تومان است. اگر فرد نیازمند پیوند کبد شود،‌۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون تومانی پیوند کبد در خارج از کشور است که این عمل در کشور با ۵۰ میلیون تومان انجام می‌گیرد.

● پیشگیری

زدن واکسن هپاتیتB نقش موثری در کاهش تعداد مبتلایان به هپاتیتB دارد. در کشور ما نیز از سال ۷۲ به بعد، تمام نوزادان واکسن هپاتیتB دریافت می‌کرده‌اند و متولدان ۶۸ تا ۷۲ نیز از سال گذشته ‌این واکسن را دریافت کرده‌اند.

خوشبختانه تقریبا همه کودکان و نوجوانان زیر‌ ۱۲ سال علیه ‌این بیماری واکسینه هستند و واکسیناسیون نوجوانان سنین بالاتر نیز از سال گذشته آغاز شده که قرار است تا پایان امسال همه‌۱۴ تا ۱۸ ساله‌های کشور علیه‌این بیماری واکسینه شوند. البته‌این جدا از واکسیناسیون گروه‌های پرخطر جامعه مانند کادر پزشکی و خانواده بیماران مبتلا به هپاتیت است.

تاکنون واکسنی برای مقابله با ویروس هپاتیت ساخته نشده اما با رعایت نکات ساده بهداشتی، می‌توان خود را در برابر هپاتیت مصون کرد. استفاده از مواد ضد عفونی‌کننده مانند مایعات سفیدکننده و مواد کلردار برای ۲۰دقیقه یا جوشاندن برای مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه برای شستشوی لباس‌ آغشته به خون آلوده‌شدگان ویروس هپاتیت C ، احتمال انتقال بیماری به فرد سالم را کاهش می‌دهد.

مبتلایان هپاتیت باید زخم و بریدگی‌ پوستی را خودشان پانسمان کنند،‌ خون، پلاسما و اعضای بدن یا بافت خود را به کسی اهدا نکنند و از سرنگ مشترک استفاده نکنند. از ریش تراش، مسواک، لوازم آرایشی و شخصی مشترک هم استفاده نکنند.

علی اخوان بهبهانی