وقتی موسیقی به خانه ها رفت

به بهانه سالروز تولد مجید وفادار و درگذشت داریوش رفیعی

تاریخ موسیقی ایران در قرن اخیر به دلیل ورود تئوری‌های غربی توسط موسیقی نظام و حضور افرادی چون موسیو لومر توانست از محافل خصوصی و مجامع محدود سر به درآورد و به مدد تجدد به اشکال مختلف بروز کند.

در سال‌های آغازین سده چهاردهم هجری شمسی جمعی از موسیقیدانان با موسیقی فرنگی آشنا شدند و همین آشنایی سبب شد آنها بتوانند ضمن حفظ کامل موازین موسیقی ایرانی وارد محدوده بزرگ‌تری از محافل خصوصی شوند و به تدریج میان مردم راه پیدا کنند.

در این مسیر خواننده‌ای چون حبیب‌الله بدیع‌‌زاده و آهنگسازی چون مجید وفادار آثاری را تصنیف کردند که به مذاق اجتماع خوش آمد و خیلی زود کمپانی‌های صفحه‌پرکنی سر و کله‌شان در ایران پیدا شد. بی‌شک مجید وفادار در سده اخیر یکی از تاثیرگذارترین نغمه‌سازانی بوده است که توانست نقش بسیاری درمردمی‌تر شدن موسیقی ایرانی ایفا کند.

امروز سالروز تولد داریوش رفیعی خواننده جوانمرگ‌ دهه‌های ۲۰ و ۳۰ و فردا سالروز تولد مجید وفادار آهنگساز خلاق همان سال‌هاست. این نزدیکی و تقارن بهانه‌ای شد تا اشاره‌ای شود به برخی آثار این دو هنرمند برجسته.

وفادار در سال ۱۲۹۱ در تهران متولد شد و پس از گذراندن مراحل تحصیل نزد رضا محجوبی به تدریج وارد جامعه موسیقی شد. به جرأت می‌توان گفت بنام‌ترین تصنیف‌های موسیقی ایرانی بین سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۳۵ را وی ساخت که برخی از آنها عبارتند از «مرا ببوس» با صدای گل‌نراقی، «گلنار» با صدای داریوش رفیعی، «زهره» با صدای داریوش رفیعی و «شمع شبانه» با صدای داریوش رفیعی.

به وضوح می‌بینید که همکاری جالبی میان وفادار و داریوش رفیعی وجود دارد. سوای بحث روحیه، زمانه و اخلاق حرفه‌ای در سال‌های دور باید به ساختار موسیقی این آثار توجه داشت و متوجه بود که ردپایی از یک تفکر جدید (به نسبت آن سال‌ها) در این تصانیف به چشم می‌خورد.

داریوش رفیعی سال ۱۳۰۶ در شهر بم و در خانواده‌ای متمول متولد شد و در ۳ بهمن ماه ۱۳۳۷ یعنی در سی‌ویک سالگی درگذشت.

در واقع ۱۵ سال اختلاف سنی میان مجید وفادار به عنوان آهنگساز و داریوش رفیعی به عنوان خواننده می‌توانست حاصل خوبی داشته باشد که همین‌طور هم شد. در واقع بروز نوعی تفکر جدید جمعی در موسیقی آن سال‌ها و اعلام موجودیت رادیو از سوی دیگر سبب شد که طیفی از موزیسین‌های ایرانی با وجود تربیت در مکتب ردیف موسیقی ایران، آثاری خلق کنند که مردم در آنها بیشتر شریک باشند.

در این موج صداهایی مانند صدای داریوش رفیعی و کوروس سرهنگ‌زاده و آهنگ‌هایی نظیر آهنگ‌های گرگین‌زاده، وفادار، شاپوری و خالدی توانست عطش مردم را فرو نشاند.

نکته حائز اهمیت در آثار این دوران توجه آهنگسازان به ارکسترهای بزرگ ـ البته استفاده از سازهای غربی نظیر زهی‌ها و بادی‌ها است.

همین امر سبب می‌شود که متناسب با سال‌های تجدد و گرایش‌های تجددطلبانه استفاده از بافت جدید صوتی در موسیقی ایرانی پاسخگوی خواسته‌های عموم مردم باشد. سه دهه نخست سده اخیر حیثیت آهنگسازی و خوانندگی سال‌هایی بودند که بسیاری از تصانیف ضمن برخورداری از حال و هوایی جدید، ریشه در فرهنگ موسیقایی گذشته داشت.

در چنین احوالی ظهور مجید وفادار و داریوش رفیعی باعث خلق آثاری ماندگار شد که تا به امروز زمزمه می‌شود و با گذشت چیزی نزدیک به نیم قرن از خلق آثاری مانند «زهره» و «گلنار» (با صدای داریوش رفیعی) همچنان در سبد موسیقی خانواده‌ها جا داشته باشد.