یک ماه عبادت یک سال بندگی

چگونه فضایل ماه مبارک رمضان را در طول سال تداوم بخشیم

از زبان پدربزرگها و مادربزرگها زیاد شنیده ایم که وقتی ۷-۶ ساله بودند، بزرگترهایشان آنها را در زمستان پای حوض می فرستادند تا قبل از اذان صبح، یخ حوض را بشکنند و در آن هوای سرد وضو بگیرند و نیت روزه کنند یا در تابستان داغ با صدای شلیک توپ از خر پشته پایین می آمدند و پس از خوردن سحری آماده رفتن مسجد می شدند. از آن طرف هم صبح اول وقت به مکتب می رفتند و قرآن می آموختند.

همه از بچگی شاگرد مکتب خانه می شدند و در کنار تلاوت قرآن درس اخلاق می آموختند و این آموزشها فقط محدود به ماه رمضان نبود، بلکه این روند در تمام طول سال نیز ادامه داشت آن زمان مثل امروز نبود که عبادات و راز و نیاز، دستگیری از یتیمان و نیازمندان، صله رحم، جلسات قرآن و خوی و خصلتهای معنوی دیگر فقط در یک ماه رمضان خلاصه شود و عده ای بعد از پایان این ماه مبارک قرآن را ببوسند و لب طاقچه بگذارند و با تمام فضایل و معنویات این ماه پرفیض وداع کنند.

تنها چند روز دیگر تا پایان این ماه ضیافت الهی فرصت باقی است، هنوز وقت هست تا در این ساعت ها و لحظه های پیش رو از خواب غفلت بیدار شویم. چگونگی بهره مندی از فرصت باقیمانده در روزهای پایانی ماه مبارک رمضان برای کسب فضایل، راههای حفظ معنویات کسب شده در ماه خودسازی تا پایان سال و راهکارهای گسترش فرهنگ رمضان، همچنین وداع با این ماه ضیافت الهی نیز مهمترین محورهای مورد بحث ما در دو شماره گزارش پیش روست.

● رمضان، فرصتی گران بها

صدای اذان از گلدسته های مسجد بلند شده است. چند پسر جوان در ایستگاه افطاری آسمانی کنار مسجدامام موسی بن جعفر«ع» در فلکه دوم صادقیه با عجله و بدون ذکر دعای اللهم لک صمنا و علی رزقک افطرنا، با چند دانه خرما و یک لیوان چای روزه خود را افطار می کنند و ضمن خوش و بش وارد مسجد می شوند و آستین ها را برای گرفتن وضو بالا می زنند. با گفتن طاعات و عبادات قبول سر صحبت را با یکی از آنها باز می کنم. نظرش را در مورد ادامه نماز جماعت و حضور جوانان در مساجد برای بعد از ماه رمضان یعنی در تمام طول سال جویا می شوم. با تک سرفه ای سینه اش را صاف می کند و می گوید: «والا حقیقتش، در ماه رمضان وقت و فضا مناسب تر است اما بعد از این یک ماه مشغله زیاد می شود و این کار نمی تواند همیشگی باشد.»

وقتی به او می گویم، انتظار شما از مسئولان ذیربط برای گسترش فرهنگ رمضان در جامعه چه می باشد، می گوید: «اینکه فقط در یک ماه از سال تمام کانالهای تلویزیون مرتبا برنامه های قرآنی، درس اخلاق و مسابقات دینی پخش می کنند و یا تلاوت روزی یک جزء از قرآن کریم را نشان می دهند، اما در ماه های دیگر خبری از این مسائل نباشد شاید مناسب نباشد چون این آموزشها در صورت تکرار مثمرثمر است، این آموزشها باید در تمام طول سال ادامه داشته باشد تا به عنوان یک فرهنگ درآید و در من جوان اثرگذار باشد.»

نماز جماعت تمام شده است و برای ادامه گفت وگو با روزه داران وارد سالن خانمها می شوم. در گوشه ای از مسجد، خانم میانسالی مشغول قرائت قرآن است، صبر می کنم تا قرآنش را ختم کند. با طرح این موضوع که چند روز دیگر به پایان ماه مبارک باقی نمانده، صحبت را آغاز می کنم و رشته کلام را به دست او می دهم تا نظرش را در مورد وداع با ماه رمضان مطرح کند. قرآن را می بوسد و کنار دستش می گذارد خود را اکرم. ش معرفی می کند و با ذکر نام و یاد خدا می گوید: «دخترم! خداحافظی با ماه رمضان مثل خداحافظی از زیارت خانه خدا یا حرم مطهر معصومین«ع» است. ما وقتی به زیارت می رویم هرگز خداحافظی نمی کنیم، بلکه در زیارتنامه از خداوند می خواهیم توفیق دوباره زیارت را به ما عطا کند و به نظرم خداحافظی از ماه رمضان یعنی کنار گذاشتن عبادت.

ما باید هر روزمان خدایی و تمام کارهایمان برای رضای خدا باشد و اگر اینطور فکر کنیم و هرگز لحظه ای از یاد خداوند غافل نباشیم، سراغ گناه نمی رویم و همیشه رمضانی باقی می مانیم.» مقنعه سفید روی سرش را که قاب گرد صورتش را پوشانده با دست جابه جا می کند و در ادامه می گوید: «اینکه عده ای فقط در یک ماه رمضان قرآن می خوانند، عبادت می کنند و کارهای خیر انجام می دهند، به نظرم این ماه را بخوبی نشناخته اند و به نظرم برای استفاده از این ماه پرفیض هنوز وقت داریم. در یک هفته باقیمانده هم می توان با توبه به درگاه پروردگار، مشمول رحمت الهی شد. ما نباید از رحمت خداوند غافل باشیم چون خدا آنقدر بخشنده است که همیشه درهای رحمتش را به سوی ما بندگان خطاکار می گشاید.»

● جبران مافات در کمتر از یک هفته

شبهای قدر، شبهای شیدایی، شبهای نزول قرآن و آمرزش و مغفرت را پشت سر گذاشته ایم و تنها چند روز دیگر تا پایان ماه توبه و استغفار و ماه رحمت و مهربانی بیشتر وقت نداریم. آیا در این فرصت باقیمانده می توان جبران مافات و فرصت های از دست رفته را کرد؟

حجت الاسلام والمسلمین محمد جواد مروجی طبسی عضو هیئت علمی بعثه مقام معظم رهبری و مدرس حوزه و دانشگاه در گفت وگو با گزارشگر کیهان در پاسخ به سؤال فوق این طور می گوید: «بدون شک روایات متعددی درخصوص بیداری انسان از خواب غفلت داریم. و در ادعیه ماه مبارک هم می گوییم خدایا ما را از خواب غفلت بیدار کن. و این بیداری با ذکر نام و یاد خدا در دل و زبان و یادآوری نعمات پروردگار حاصل می گردد.»

حجت الاسلام مروجی طبسی با اشاره به این مسئله که چنانچه انسانی هفته اول، دوم و سوم ماه مبارک رمضان را پشت سر گذاشته باشد و در هفته چهارم به خود آید از خواب غفلت و فراموشی بیدار شود، چون هنوز در ماه مبارک است مشمول رحمت پروردگار قرار می گیرد و می تواند عقب ماندگی های خود را جبران کند، اما چنانچه فرد این فرصت را هم از دست دهد آن زمان واویلا دارد.» این مدرس حوزه و دانشگاه با استناد به روایات پیامبر اکرم«ص» در این خصوص می گوید: «هر کس رمضان از او بگذرد، شب های قدر و احیا را هم پشت سر گذاشته باشد و امرزیده نشده باشد، جزو اشقیا است و او شقی و بدبخت است.»

از حجت الاسلام مروجی طبسی سؤال می کنم چگونه می توان فضائل کسب شده در ماه مبارک رمضان را تا رمضان سال آینده اندوخته کرد و از این پس انداز استفاده نمود، در پاسخم می گوید: «اگر کسی بعد از ماه رمضان مستحبات و واجبات را کنار بگذارد، معلوم می شود که این ماه مبارک را به خوبی درک نکرده است، انسان باید از این ماه صیام طوری استفاده کند که بتواند از آنچه از فضایل کسب کرده در ماه های بعد و تا ماه رمضان سال آینده از آن استفاده کند.»

وی رمضان را شارژ روحی انسان برای یک سال می داند و می گوید: «این شارژ باید آنقدر قوی باشد که خوراک یک سال انسان را تأمین نماید. انسان باید لذت نماز شب، تلاوت قرآن، کمک به نیازمندان و دستگیری از مستمندان را نه تنها در رمضان که در تمام سال درک کند و این امر به شناخت واقعی انسان از این ماه برمی گردد.»

به او می گویم به نظر شما چرا عده ای لذت این ماه را فقط در همین سی روز درک کرده و بعد از ماه رمضان همه چیز را فراموش می کنند و حتی تا جایی پیش می روند که نمازشان را هم ترک می کنند. در پاسخ می گوید: «چنین افرادی دچار فریفتگی دنیا می شوند و خود را از خیرات پروردگار محروم می کنند. همچنین این عده چنان در مادیات و امور روزمره غرق می شوند که نسبت به دستورات پروردگار بی اعتنا و کم توجه می شوند. و به نظرم مسئولان ذیربط باید در گسترش فرهنگ رمضان در تمام طول سال بیشتر تلاش کنند و مرتبا کمک به همنوع، دستگیری از نیازمندان، صله رحم، تلاوت قرآن و ثواب آن و حضور در مساجد و توصیه به نماز جماعت را در برنامه ها و دستور کار خود قرار دهند.»

● صد شکر که این آمد و صد حیف که آن رفت

یکی از ضرب المثل ها، تشبیه برخی از افراد به گاو شیردهی است که یک من شیر را با یک لگدپرانی از بین می برد.

حجت الاسلام محمد عبد پناهی استاد حوزه و دانشگاه در گفت وگو با گزارشگر کیهان با اشاره به اینکه در فرهنگ قرآنی از عمل فوق، به احباط تعبیر می شود می گوید: «احباط از ماده حبط و در اصل به معنای فاسد کردن و هدر دادن است ولی در اصطلاح فرهنگ قرآنی، احباط، انجام عمل به گونه ای است که برخلاف وجه استحقاق ثواب باشد و برخی گفته اند که احباط به آن است که شخص بر اثر اعمال نیکی، مستحق ثواب شده ولی ثواب اعمالش بر اثر اعمال ناپسند دیگرش از بین می رود.»

این استاد حوزه و دانشگاه با تأکید بر این مسئله که ماه رمضان، ماه خودسازی و تقرب به خداست، اضافه می کند: «این دوره کوتاه که هر ساله تکرار می شود، شرایط مناسبی برای مردمان فراهم می آورد تا بتوانند با اعمال عبادی متعدد و پرهیز از بسیاری گناهان و انجام بسیاری از کارهای نیک و صالح، به خدا تقرب جویند و در مسیر تقوا و خودسازی گام بردارند چرا که براساس برخی از روایات شیاطین در این ماه در غل و زنجیر هستند و نمی توانند وسوسه کنند و مردمان را به گمراهی دعوت و تشویق نمایند.»

وقتی از این استاد درخصوص وداع عده ای با ماه رمضان سؤال می کنم چنین می گوید: «در این یک ماه حتی کسانی که پای بند به احکام دینی نیستند به سوی خدا و دین می آیند و اعمال نیک و خیر بسیاری را انجام می دهند ولی گویی با پایان ماه رمضان یک وداع واقعی با همه این کارهای نیک انجام می گیرد و قرآن بوسیده و روی تاقچه قرار می گیرد و احسان و انفاق و گذشت از یاد می رود و حتی برخی نمازهای روزانه را ترک می کنند، گویی که تنها در این زمان برایشان واجب بوده است.»

وی در توضیح بیشتری اینطور می گوید: «رفتاری از این دست در حقیقت همان مفهوم احباطی است که خداوند در آیات قرآنی از جمله در آیه ۳۳ سوره محمد(ص) از آن پرهیز داده و در آیه ۵۳ سوره مائده و ۶۹ سوره توبه آن را مایه خسران و زیانکاری شخص می داند.»

حجت الاسلام عبدپناهی خاطرنشان می کند: «زیانکار کسی است که از سرمایه زیان کند نه از سودش، بنابراین کسی که با وداع رمضان با همه خوبی ها و عبادتها و نیکی ها خداحافظی می کند، مانند شاگردی است که در طول سال تحصیلی درس خوانده ولی در امتحان شرکت نمی کند و همه آنچه را آموخته است در مقام عمل به کناری می گذارد و یک عمر زحمات خویش را به هدر می دهد.» از وی می پرسم چه عواملی باعث می شود فرد پس از ماه رمضان این اعمال را کنار بگذارد، در پاسخ با استناد به آیات قرآن کریم می گوید: «در قرآن برای این رفتار زشت و نادرست، عواملی چند بیان شده است که از جمله می توان به «دنیاطلبی» اشاره کرد.

خداوند در آیات ۱۵ و ۱۶ سوره هود تبیین می کند که چگونه عامل دنیاطلبی در اشخاص، آنها را به سوی زیانکاری می کشاند و همه اندوخته های خویش را تباه می کند.» وی در توضیح بیشتری اضافه می کند: «شخص پس از ماه رمضان چنان خود را سرگرم دنیا می کند که از خدا و کارهای نیک و خیری که انجام داده غافل می شود. چنین غفلتی بسیار سخت و تأثیر منفی زیادی به جا می گذارد و شبیه این فرد را می بایست در ورزشکاری جست که در یک دوره سخت تمرینی شرکت کرده و آمادگی برای رقابت در میدان ها و عرصه های ورزشی را یافته ولی پس از پایان دوره سخت تمرین به یکباره ورزش را کنار می گذارد و زمینه برای انواع بیماری ها را در خود فراهم می آورد، زیرا ترک ناگهانی و یکباره ورزش و تمرین، موجب بسیاری از آفات در تن و روان آدمی است.»

حجت الاسلام عبدپناهی اضافه می کند: «می بایست همواره هوشیار و بیدار باشیم که این دوره تمرین رمضان را با ادامه همان روند به سال دیگر بکشانیم و عید فطر و وداع با رمضان را به جشن واقعی تبدیل کنیم که هر روز ما بهتر از دیروز باشد.»

● رمضان یکی از اسماء الهی

این ماه با این عظمت رو به پایان است، اگر کسی به ذات ماه رمضان پی برده باشد جدا شدن از آن برایش سخت است. و اولیای الهی با نزدیک شدن زمان هجران، گویا به سخت ترین مصیبت دچار می شدند.

مریم فلاحتی نژاد نویسنده و محقق مسائل دینی در گفت وگو با گزارشگر کیهان با ذکر حدیثی از پیامبراکرم«ص» که می فرمایند، رمضان یکی از نامهای خدای متعال است و بدین سبب رمضان نامیده شده است که گناهان را می سوزاند، در توضیحاتی درخصوص وداع با ماه رمضان می گوید: «امام سجاد«ع» یکی از بزرگوارانی است که ناله سوزانش در وداع با ماه مبارک رمضان مشهود است، چون روزهای پایانی ماه می شد، غصه امام زیاد می گشت، غمش جانکاه می شد، قرار از کفش می رفت و با ندایی سوزناک می گفت: «ما با آن ماه مانند عزیزی که فراقش بر ما گران است و رفتنش ما را غمگین و گرفتار وحشت تنهایی کند، وداع می کنیم، ... و بدین خاطر می گوییم بدرود ای بزرگترین ماه خدا و ای عید اولیای خدا...» و ما نیز به پیروی از امام سجاد«ع» با این ماه با عظمت و شریف وداع می کنیم و می گوییم: خدایا! تازه داشتیم با ماه رمضان انس می گرفتیم، با سحرهایش با روزه هایش، با تلاوت قرآنش، با ذکرها و گریه های نیمه شبش، با نمازهای اول وقتش با اسرارش، پس ای خدای مهربان ما را جزو آمرزیدگان این ماه رحمت قرار داده و توفیق ادامه این اعمال را از ما مگیر.»

خانم فلاحتی نژاد در ادامه می گوید: «سفره این نعمت دارد جمع می شود، رمضان دارد تمام می شود، چاره ای جز وداع نداریم، اما خدایا کمکمان کن تا با عشق رمضان و روزه هایش، عبادتهایش و سحرخیزی هایش و دعاهایش هم زمان مأنوس باشیم.»

از این محقق می پرسم برای اینکه ماه رمضان به عنوان یک سرمایه معنوی برای همیشه باقی بماند چه باید بکنیم که در توضیحاتی می گوید: «باید همان اعمالی را که در این ماه انجام می دادیم، تداوم بخشیم، با رمضان وداع می کنیم، اما با اعمال آن هرگز خداحافظی نمی کنیم، قصد استمرار عمل و ادامه اعمال ماه رمضان را داریم، گاهی روزه می گیریم، تلاوت قرآن داریم، دعاها را می خوانیم، نافله ها را ادامه می دهیم و به نماز اول وقت و جماعت بها می دهیم و همه این استمرار برای تبدیل آن حالات معنوی به صفات و ملکات ماندگار و همیشگی است. به گونه ای که این آثار جزو وجود و شخصیت ما شود و همواره رفتارهای ما را تحت تأثیر قرار دهد و همواره رمضانی باقی بمانیم.»

برخاستن از سفره ضیافت الله برای عارفان دلداده حق سخت و ناگوار است، همانطور که جدایی عاشق از معشوق سخت و جانکاه است و وداع با یار محبوب و خداحافظی با نجواهای دلنشین سحری بسی دشوارتر. از همین رو سالکان و عارفان درگاه حضرت دوست و مومنان واقعی همواره و در طول سال با تلاوت آیه های قرآنی، اقامه نمازهای شب و دلجویی از مستمندان و... به درسهای آموخته یک ماهه جامه عمل می پوشانند و یک ماه عبادت را برای یک سال بندگی انجام می دهند و دریغ از زمانی که این فرصت بگذرد و هیچ ره توشه ای نیندوخته باشیم؛ اما هنوز چند روز دیگر فرصت داریم، بیاییم این زمان کوتاه پیش رو را مغتنم شماریم و قدر لحظات نابش را بدانیم و برای وداع با ماه رمضان آماده شویم.

پیامبر اعظم«ص» چگونگی وداع با ماه رمضان را چنین بیان می کند: «جابربن عبدالله انصاری نقل می کند که در جمعه ماه رمضان بر رسول خدا وارد شدم، هنگامی که چشم او بر من افتاد فرمود: ای جابر این جمعه آخرماه رمضان است، پس با او وداع کن و بگو خدایا این رمضان را آخرین روز ما قرار مده و چنانچه قرار دادی، پس ما را مورد رحمت خود قرار بده و ما را محروم مساز و هرکس این را بگوید به یکی از دو امر نیکو (احدی الحسنیین) نائل می شود یا آنکه عمر پیدا می کند و ماه رمضان بعدی را درک می نماید یا آنکه مورد بخشش و رحمت خدا قرار می گیرد.»

● وداع با ماه رمضان

حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۸۴ درباره وداع با ماه مبارک رمضان در خطبه های نماز عید سعید فطر می فرمایند: «امام سجاد«ع» در دعای وداع ماه رمضان آن چنان از فراق این ماه می نالد که بارها و بارها بر ماه رمضان درود می فرستد: «السلام علیک، در دعای وداع به معنای بدرود و به معنای خداحافظی کردن با ماه رمضان عزیز و با این روزها و شبهای نورانی است. خداحافظی با این قطعه بهشتی از زمان عمر ما و از طول دوران سال، یعنی ماه رمضان است. عزیزان من! این ذخیره تقوا را که در ماه رمضان بدست آوردیم... باید حفظ کنیم، این محصول بسیار ارزشمندی است.»

به اعتقاد کارشناسان مسائل مذهبی ماه مبارک رمضان یک حقیقت و باطنی دارد که این حقیقت در قیامت ظهور می کند. امام سجاد«ع» رمضان را عید اولیاء می داند و اینکه امام «ع» با ضجه و ناراحتی زیاد با این ماه وداع می کند، حقیقت این ماه عزیز را درک کرده است. این وداع برای کسی است که با ماه مبارک رمضان مأنوس بوده و این ماه مبارک دوست او می باشد و الا، آنکه با این ماه نبوده او وداعی ندارد. انسان از دوستش و یا با کسی که مدتی مأنوس بوده خداحافظی می کند، آنکه اصلاً نمی داند چه وقت ماه رمضان آمد و چه وقت سپری شد، چرا آمد و چرا سپری شد، او وداعی ندارد.

● فرصتهای باز رفته برنمی گردد

زندگی به سرعت درگذر است و انسان توجه ندارد که چه سرمایه ای را از دست می دهد، گاهی که موفق می شود گذشته های خود را مرور کند می بیند که روزگاری از او گذشته نیروهایی صرف کرده و تلاشهایی انجام داده ولی چیزی به دست نیاورده است. اکرم غلامی استادیار دانشگاه شاهرود در گفت وگو با گزارشگر کیهان با اشاره به گذر ایام و فرصتهای از دست رفته می گوید: «در طول سال پیوسته بدنبال بدست آوردن فرصتی هستیم تا درباره زندگی خود و آغاز و انجام آن بیندیشیم، مسیری را انتخاب کنیم که زندگی ابدی را برای ما رقم می زند، اما کمتر چنین فرصتی بدست می آوریم.»

خانم غلامی با تأکید بر این مسئله که بهترین اوقاتی که می توان برای این منظور از آن استفاده کرد ماه رمضان است، اضافه می کند: «همواره به خودوعده می دهیم تا ماه رمضان فرا رسد و بهتر از سایر اوقات به عبادت بپردازیم، از دنیا و دنیاپرستی تا حدی چشم بپوشیم و به سوی خدا برویم و بیندیشیم که کیستیم، از کجا آمده ایم، به کجا می رویم و در این سرا چه باید بکنیم. سرانجام انتظار پایان می پذیرد و ماه رمضان از راه می رسد و باز هم غفلت می کنیم و در این میان شیطان می کوشد تا چون گذشته، انسان نتواند از این اوقات شریف و لحظات گرانبها استفاده کند و به توفیقات الهی دست یابد.»

وی اضافه می کند: «همه جا دست پیدا و پنهان شیطان درکار است تا انگیزه انسان به اغراض نفسانی و دنیوی آلوده شود و دعا، مناجات و عبادت بنده با سنگینی و کسالت توأم گردد و حال راز و نیاز از او سلب شود، در این کشمکش و تضاد بین عوامل الهی و عوامل نفسانی و شیطانی انسان باید از خدا توفیق بخواهد و فرصتهای پیش آمده را مغتنم شمارد و عبادات و دعا را به اوقات دیگر موکول نکند، باید تلاش نماید هر قدر که ممکن است گامی مثبت در مسیر تکامل خود بردارد و به خدا نزدیک شود.»

به خانم غلامی می گویم اما در روایات داریم شیطان در ماه رمضان در غل و زنجیر است و نمی تواند انسانها را فریب دهد که درتوضیحاتی می گوید: «البته کاملاً درست است، اما افراد سست اراده و دنیاپرستی هستند که به شدت تحت تأثیر مادیات قرار گرفته و از هواهای نفسانی پیروی می کنند، این عده اسیر و بازیچه دست شیاطین می شوند.»

● فرصت اندک را دریابیم

حال که ماه مبارک رمضان رو به پایان است و شبهای قدر را هم پشت سرگذاشته ایم و تنها فرصت اندکی تا پایان ماه توبه و استغفار در پیش رو داریم چگونه می توانیم از این وقت اندک بهره کافی ببریم؟ دکتر عطاءالله رفیعی عضو هیئت علمی دانشگاه در پاسخ به سوال فوق به گزارشگر کیهان اینطور می گوید: «انسان براساس حکمت الهی و کتب آسمانی می تواند به مقصود مطلوب برسد، خداوند برای بهترین بندگان و مخلوقات خود یعنی انسان، دستورالعمل جامع و فهرستی از آنها در اختیارش قرار داده تا توسط آنها بتواند اعمال و عقاید خود را اصلاح کند که روزه یکی از آن اعمال است.»

دکتر رفیعی می گوید: «روزه راهی برای تربیت انسان و تمرین بندگی است و با توجه به اینکه زمانهای خوب از دست رفتنی و مکانهای خوب جداشدنی هستند، لذا باید از هر فرصتی ولو اندک برای جمع کردن ره توشه دنیا و آخرت استفاده کنیم.»

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه رمضان ظرفی برای تمرین بندگی است، می گوید: «اگر کسی زمان بیست و پنج روز ماه صیام و شبهای قدر را از دست داده باشد ضرر کرده و وقت کمتری برای بهره برداری دارد، اما همیشه برای جبران وقت داریم و با توجه به اینکه ما انسانها همیشه وقتی در یک دوره زمانی قرار می گیریم، قدر روزهای اول را نمی دانیم و هرچه به روزهای پایانی دوره نزدیکتر می شویم، قویتر عمل می کنیم و در برخی موارد هم دیده شده که این تغییر حالات رفتار آدمی در روزهای پایانی کاری کارستان می کند و چون انسان برای تحول بنیادین فقط به یک لحظه زمان نیاز دارد می تواند در همین روزها و فرصتهای پیش رو جبران از دست رفته ها را بنماید.»

● وقتی عقاید ملکه می شود و اعمال ماندگار

اگر عقاید کسب شده در ماه رمضان ملکه ذهن و اعمال آن ماندگار باشد، عبادات و رفتارها تعمیق می یابد و مستحکم می شود و چنانچه توفیق بندگی را بعد از ماه مبارک از دست بدهیم قطعاً متضرر خواهیم شد. براستی چه عواملی باعث می شود که برخی از بندگان عبادات و راز و نیاز دیگر فضائل را محدود به همین یک ماه رمضان می دانند و با پایان یافتن ماه مبارک رمضان با تمام آنها وداع می کنند؟

حجت الاسلام والمسلمین احمد مبلغی رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم در پاسخ به این سؤال در گفت وگو با گزارشگر کیهان می گوید: «نقش پذیری ماه رمضان به تمام طول سال برمی گردد و فقط مختص یک ماه نیست از همین رو نزول قرآن در ماه رمضان صورت گرفته تا برای همه زمانها و در تمام عرصه های مختلف بشری قابل استفاده باشد. همچنین ماه رمضان دربرگیرنده شبهای قدر است، شبهایی که سرنوشت انسان رقم می خورد، سرنوشتی که فقط به یک ماه محدود نمی شود، بلکه سرنوشت یک عمر رقم می خورد. از طرف دیگر اصولاً ماه رمضان به دلیل اینکه ماه گشایش رحمت است، انسان باید از این فرصت استفاده نماید تا از این تجربه جدید و گشایش نهایت بهره برداری را کند.»

حجت الاسلام مبلغی با اشاره به اینکه رمضان باب ورود به تجربه جدید است که این تجربه در تمام عرصه ها و در تمام طول سال باید تحقق یابد، می گوید: «رمضان دربرگیرنده برخی از برنامه هایی از سنخ افعالی، مثل تلاوت قرآن است و بخشی دیگر از برنامه ها از سنخ تحول معنوی و درونی و بخشی هم از نوع خدماتی و کمک به بندگان است که این مجموعه یک نوع تربیت و تحول را در ما بوجود می آورد، حال اینکه چرا این تحول بعد از ماه رمضان پایان می یابد، نشان دهنده این است که آن تحول واقعی در فرد صورت نگرفته است و فرد بعد از پایان ماه مبارک دوباره به حالت قبل برمی گردد.»

وی به ارائه راهکارهایی برای حل این مشکل می پردازد و می گوید: «شناخت فرهنگ روزه و روزه داری، ادامه برنامه های دینی و مذهبی از سوی مسئولان فرهنگی در صدا و سیما و رسانه ها و ایجاد فضای مناسب رمضانی در جامعه نیز می تواند در گسترش فرهنگ رمضانی و حفظ معنویات کسب شده مؤثر باشد و فرد را دچار تحول واقعی کند که این کار نیازمند یک خیزش همگانی است ضمن اینکه اگر چنانچه روزه کسی با کارهای خیر پیوندی نداشته باشد، آن روزه تأثیر واقعی خود را نخواهد داشت، لذا فرهنگ سازی در این زمینه بسیار مؤثر است.»

● عبادت فصلی نیست

هیچگاه عبادات فصلی نمی شود و فقط محدود به یک زمان خاص نیست.

حجت الاسلام محمدمهدی دشتی مسئول مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین در قم به گزارشگر کیهان در توضیحات بیشتری در مورد مطلب فوق با اشاره به این آیه از قرآن کریم که خداوند می فرماید: ای کسانیکه ایمان آورده اید، ایمان کامل و راسخی داشته باشید، می گوید: «با دقت در این آیه متوجه می شویم مشکل از دینداری عده ای از مردم است و به عدم شناخت آنها از احکام و دستورات دینی برمی گردد و تا زمانیکه نگاه ها عوض نشود این وضعیت ادامه دارد، وقتی جوان ما بداند داروی تمام دردهایش را می تواند در دین و دینداری پیدا کند، وقتی مردم آگاه باشند که بسیاری از مشکلات روحی، روانی، خانوادگی و مشکلات اقتصادی و اجتماعی خود را می توانند با تلاوت و تدبر در آیات الهی حل نمایند، قطعاً لحظه ای درنگ نمی کنند و به ریسمان الهی چنگ می زنند و متوسل می شوند.و این توسل و دعا و راز و نیاز هرگز مقطعی و فصلی نخواهد بود و به صورت نیاز و درس خودسازی و بندگی درمی آید.»

وقتی از مسئول موسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین در مورد چگونگی ماندگاری و استمرار فضائل کسب شده در ماه رمضان و نقش مسئولان فرهنگی در کمک به این تداوم سؤال می کنم، در پاسخ خاطرنشان می کند: «هرچه شناخت و درک افراد به دستورات دینی بیشتر باشد و در عمل به این دستورات ثابت قدم تر باشند قطعا این عبادت ها و راز و نیازها در تمام طول سال تداوم می یابد. ضمن این که مسئولان ذیربط هم در این میان نقش کلیدی برعهده دارند.»

وی در ادامه می گوید: «از نقش رسانه ها، سایت های مختلف اینترنتی، فضاسازی شهرها و تابلوهای تبلیغاتی و مطبوعات نباید غافل شد و این مسئولان فرهنگی هستند که باید خوراک یکساله مردم را تامین نمایند و فضا را همیشه رمضانی نگه دارند و شرایطی را فراهم کنند که دینداری برای مردم آسانتر شود و شور و شوق و نشاط جوانان برای پذیرش مسائل دینی بیشتر شود که یکی از این کارها ارائه مفاهیم دینی در قالب های بسیار جذاب و قابل فهم است که در مجموع همه این مسائل باعث می شود ارتباط جوانان با مسائل دینی قطع نشود.»

● ماه رمضان، ماه وحدت و همدلی

دین تزریقی نیست، بلکه یک امر درونی و ذاتی است. دکتر امان الله قرائی مقدم جامعه شناس و استاد دانشگاه در گفت وگو با گزارشگر کیهان با اشاره به این که بسیاری از عادت ها و رفتارهای خوب مردم در ماه مبارک رمضان مثل صله رحم، دید و بازدید، افطاری دادن، عیادت از بیماران و دستگیری از نیازمندان، یک امر خودجوش و مردمی مثل عزاداری در ماه محرم است، در خصوص تداوم فضائل کسب شده در ماه ضیافت الهی می گوید: «ماه رمضان ماه وحدت و همدلی است و فضای اجتماعی این ماه می طلبد که انسان اینگونه رفتار کند، این که ما بخواهیم مسئولان در تداوم این رفتارها نقش اساسی را برعهده بگیرند، زیاد منطقی به نظر نمی رسد، چون این مسائل به اعتقادات و باورهای دینی خود مردم برمی گردد و همه باید دست به دست هم دهند و تلاش کنند.»

وی می گوید: «وقتی جوان و نوجوان، پیرزن و پیرمرد، همه و از هر قشری در نمازهای صبح ماه رمضان در مساجد حضور گسترده دارند، کسی آنها را وادار به این حضور نکرده است، بلکه مردم خود به این یقین رسیده اند که این ماه را تمرین بندگی کنند، اما این که می بینیم بعد از ماه رمضان این حضور کمرنگ می شود، به مسائل اجتماعی دیگری بستگی دارد و ناشی از کمرنگ شدن اعتقادات مردم نیست.»

دکتر قرائی مقدم می گوید: «در جامعه ای که به شدت رو به رشد است و زمان به سرعت در حالت حرکت و مردم درگیر مسائل کار و زندگی هستند وقت کمتری برای حضور هر روزه در مساجد و یا دید و بازدید هر شبه پیدا می کنند، اما اینطور نیست که این ارتباطات و معنویات به یک باره قطع شود، چون ما همیشه نیازمند خیرات، نذورات، کارهای معنوی و عبادات و راز و نیاز هستیم اما باید تلاش کنیم وقت بیشتری در تمام طول سال برای کارهای خداپسندانه و عمل به دستورات دینی بگذاریم.»

این استاد دانشگاه، آموزش های دینی و معارف اسلامی در سیستم آموزش و پرورش را برای تقویت بنیه دینی و اعتقادی بچه ها بسیار موثر می داند و به نقش تربیتی خانواده ها هم تاکید می کند و می گوید: «زمانی که ما بچه بودیم و ۶ سال بیشتر نداشتیم باید یخ حوض را می شکستیم و صبح زود وضو می گرفتیم و برای نماز اول وقت به مسجد می رفتیم، اما متاسفانه امروزه از این سخت گیری ها در آموزش های دینی اصلا خبری نیست. اگر آموزش های دینی از همان سال های اولیه زندگی و در سنین کودکی در خانه و خانواده آغاز شود و در مدارس و آموزش و پرورش ما پررنگ تر باشد نسل جوان و آینده ساز کشور عمل به دستورات دینی را در تمام طول سال سرلوحه و نصب العین کارهای خود قرار می دهد و ما دیگر دغدغه چگونگی استمرار فضائل کسب شده در یک ماه عبادت تا پایان سال را نخواهیم داشت.»

صدیقه توانا