ویژگی های مدیریت مدارس آلمان

با دیدی واقع بینانه بر عملکرد آموزشی و پرورشی سایر کشورها می توان یک تطبیق علمی پژوهشی برنظام آموزش و پرورش خود بیا فکنیم و نقاط قوت و ضعف خود را با دیدی وسیع و نگرشی عمیق بررسی نماییم لذا در این گزارش تحقیقاتی, ویژگیهای مدیریت مدارس در کشور آلمان مورد بررسی قرار گرفته است

امروزه بسیاری از متفکران و متخصصان تعلیم و تربیت که طرفدار برداشت و دید نو در زمینهِ اصلاحات آموزشی هستند، براین باورند که برنامه‌ریزی اصلاحات برای تجدیدنظر اساسی در عملکرد گذشته و کنونی نظام‌های تعلیم و تربیت هرکشور، باید در پرتو بررسی پیشینهِ تاریخی تحولات آموزش و پرورش و تحلیل وضعیت کنونی نظام آموزشی و همچنین بررسی عملکرد آموزشی سایر کشورها و ممالک دنیا، صورت پذیرد، در این صورت می‌توان با دیدی نو و جامع، عواملی را که موجب رکود فعالیتهای فرهنگی و علمی و شکل‌گیری دشواریهای کنونی نظام آموزشی شده است، شناسایی کرد.

با دیدی واقع‌بینانه بر عملکرد آموزشی و پرورشی سایر کشورها می‌توان یک تطبیق علمی - پژوهشی برنظام آموزش و پرورش خود بیا فکنیم و نقاط قوت و ضعف خود را با دیدی وسیع و نگرشی عمیق بررسی نماییم لذا در این گزارش تحقیقاتی، ویژگیهای مدیریت مدارس در کشور آلمان مورد بررسی قرار گرفته است.

امروزه، <خودگردانی مدارس> به عنوان راهی برای حل و فصل رضایتبخش امور آموزشی، در آلمان قبل از هرکشور دیگری مورد توجه دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت است.

مدیران مدارس آلمان از اختیارات وسیعی در ادارهِ امور آموزشی و اداری برخوردارند و تمامی نهادها، که به نحوی در تحقق اهداف تربیتی مؤثرند، در مدیریت و اداره امور آموزش و پرورش چه به طور مستقیم و چه غیرمستقیم مشارکت دارند.

مدیران مدارس آلمان که به رکتور معروفند، سرپرست معلمان هستند. آنان براساس پیشنهاد شورای مدرسه و با حکم رئیس اداره مدارس ایالت تعیین می‌شوند و این وظایف را برعهده دارند:

۱) مسئول برنامه‌ریزی تحصیلی و عرضه‌کننده برنامهِ کار برای هر یک از معلمان.

۲) نظارت بر فعالیتهای تحصیلی در هر یک از کلاسها، براساس برنامه تعیین شده.

۳) نظارت بر حضور و غیاب دانش‌آموزان و اجرای مقررات و ضوابط قانونی در امور آموزشی، بهداشتی و حوادث.

۴) مسئول تهیه تجهیزات و امکانات آموزشی و تأمین نیازمندیهای مالی مدرسه و نیز تصمیم‌گیری در زمینهِ تخصیص اعتبارات برای خرید ابزار و وسایل آموزشی.

در آلمان، در غیاب مدیر مدرسه، وظایف وی را معاونش برعهده می‌گیرد. همچنین در مدارس آلمان شوراهایی به نام <شورای مدرسه>، <شورای معلمان>، <انجمن والدین> و <انجمن دانش‌آموزان> مدیر را در حل و فصل امور یاری می‌دهند.

● شورای مدرسه:

این شورا در راس کمیته‌های مشورتی و تصمیم‌گیری مدارس قرار دارد. اعضای آن متشکل از مدیر مدرسه، نماینده شورای دانش‌آموزان، نماینده معلمان و مشاور و مسئول امور هدایت تحصیلی دانش‌آموزان است.

در نظام آموزش آلمان، شورای مدرسه نهادی شناخته شده است که زمینه را برای همکاری میان مدیر، معلمان، شاگردان و والدین فراهم می‌سازد. وظایف این شوراها در ایالت‌های آلمان متفاوت است؛ امّا مهمترین آنها عبارت است از:

▪ تدوین مقررات و ضوابط انضباطی در مدرسه، تعیین تدریس در کلاسهای درس، مشخص کردن ساعت استراحت میان ساعات تشکیل کلاس، تعیین میزان تکالیف برای دانش‌آموزان و میزان ساعات تشکیل کلاس‌ برای تدریس هر درس در برنامه هفتگی مدرسه.

▪ مهیا کردن وسایل رفت و آمد دانش‌آموزان و امکانات آموزشی و بهداشتی.

▪ تصویب و تأیید برنامه‌ بازدیدها و گردشهای علمی و نیز تهیه امکانات اجرایی برای این برنامه‌ها.

▪ تعیین کتابهای درسی که شورای معلمان از میان کتابهای درسی مورد تأیید وزارت آموزش و پرورش ایالت انتخاب کرده است. همچنین تعیین کمیت و کیفیت ارزشیابی تحصیلی دانش‌آموزان و رتبه‌ بندی آن.

در برخی از ایالتها، شورای مدرسه در زمینه اصلاح یا تغییر تشکیلات و سازمان مدرسه، تجهیز وسایل و امکانات آموزشی مدرسه، بازسازی و نوسازی ساختمان مدرسه، حل و فصل اختلافهای میان والدین و اولیای مدرسه در زمینه دشواریها و مشکلات تحصیلی دانش‌آموزان،‌ برگزاری مراسم ویژه (جشن فارغ‌التحصیلی) و جمع‌آوری کمک‌های نقدی نقش فعالی ایفا می‌نماید.

● شورای معلمان‌

این شورا که متشکل از معلمان یا نماینده هر یک از معلمان پایه‌های تحصیلی یا بخش‌های آموزشی مدرسه است، مدیر را در حل و فصل رضایت‌بخش مسائل مدرسه یاری می‌دهد. وظایف این شورا عبارت است از:

▪ انتخاب کتابهای درسی برای هریک از پایه‌های تحصیلی از میان کتابهای درسی مورد تأیید وزارت آموزش و پرورش ایالت و طراحی ساعات مدرسه (برنامه کلاس).

▪ بررسی اختلاف نظر والدین با معلمان در زمینه امور تحصیلی و پرورشی دانش‌آموزان.

▪ تصمیم‌گیری دربارهِ انتقال دانش‌آموزان به مدرسه‌ای دیگر یا تغییر کلاس آنها.

▪ تهیهِ طرح پیشنهادی برنامه مدرسه و عرضهِ آن به شورای مدرسه برای تصویب.

▪ تصمیم‌گیری دربارهِ روش آموزش و برنامه تحصیلی دانش‌آموزان با توجه به آزادی عمل معلمان در روش تدریس.

▪ ارائه پیشنهاد در زمینهِ تعیین معیارهای ارزیابی کار معلمان و ارزشیابی تحصیلی دانش‌آموزان. معمولاً مدیر مدرسه، به عنوان رئیس شورا، تصمیمات این شورا را به مرحلهِ اجرا می‌گذارد.

● انجمن والدین‌

این انجمن با گروهی از اولیای دانش‌آموزان هر مدرسه تشکیل می‌شود و به حکم <قانون مدارس آلمان> دارای این اختیارات است:

▪ تشکیل جلسات، مطلع ساختن والدین دانش‌آموزان از جدیدترین تصمیماتی که درجلسات عمومی مدرسه اتخاذ شده است و منعکس کردن نظریات آنان به شورای مدرسه.

▪ همکاری با مدیریت مدرسه، معلمان و شورای دانش‌آموزان (انجمن دانش‌آموزان) در امور تربیتی.

▪ حمایت از منافع و تقاضاهای شورای مدرسه در منطقه‌ای که مدرسه در آن قرار گرفته است.

▪ شرکت در شورای مدرسه و شورای معلمان با برخورداری از حق را‡ی.

▪ حمایت از خواستهای والدین در امور تحصیلی فرزندانشان.

▪ اظهارنظر دربارهِ شرایط پذیرش دانش‌آموزان، طراحی برنامه درسی، اهداف تربیتی، ارزشیابی کارایی دانش‌آموزان و ضوابط ارتقا از پایه‌ای به پایهِ بالاتر و ارزشیابی مدرک تحصیلی.

▪ نظارت بر اجرای مناسب فعالیتهای تحصیلی دانش‌آموزان، کمک به مدیریت و معلمان مدرسه در اجرای گردشهای علمی و بازدیدهای خارج از مدرسه و تشکیل کلاسهای جبرانی.

البته انجمن والدین می‌تواند در مدرسه جلسه عمومی تشکیل دهد و تمامی والدین دانش‌آموزان را دعوت کند.

انجمن والدین، نمایندگان خود را برای شورای والدین منطقه و استان کاندید می‌نماید.

این شورا نماینده والدین در سطح منطقه یا استان است.

● انجمن دانش‌آموزان‌

در قانون جدید مدارس آلمان، که از اول آگوست ۱۹۹۷ به مرحلهِ اجرا درآمد، برای والدین و دانش‌آموزان در امر تصمیم‌گیری مشترک و سازندهِ امور مدرسه حقوق گسترده‌ای در نظر گرفته شده است.

قوانین آموزش و پرورش ایالتها هرکدام به حق مشارکت دانش‌آموزان از طریق نمایندگان خویش در انجمن دانش‌آموزان در سطح مدرسه و انجمن دانش‌آموزان در سطح منطقه و استان تأکید ورزیده‌اند.

این انجمن‌ها نه تنها از حقوق دانش‌آموزان در کانونهای آموزشی دفاع می‌کنند، بلکه با شرکت نمایندگانشان در شورای مدرسه، شورای تربیتی منطقه و استان در اتخاذ تصمیمات تربیتی منطبق با چارچوب وظایف هریک از دانش‌آموزان، مشارکت فعال دارند.

جلسه عمومی انجمن دانش‌آموزان در سال دو بار برپا می‌شود.

این جلسات برای تبادل نظر و گفت و شنود دربارهِ مسائل دانش‌آموزان است و تمامی نمایندگان دانش‌آموزان از هر مدرسه و در هر مقطع تحصیلی در آن شرکت می‌کنند.

این جلسات با صدور قطعنامه‌ای دربردارندهِ نظریات دانش‌آموزان در راستای حل و فصل مسائل آموزش و پرورش مناطق و استان کار خود را به پایان می‌رساند.

سپس مفاد این قطعنامه برای تصمیم‌گیری به اطلاع مقامهای محلی آموزش و پرورش می‌رسد.

در آلمان امکان برقراری ارتباط میان دستگاه مرکزی آموزش و پرورش و مقامهای محلی، از وزیر آموزش و پرورش ایالتی گرفته تا مدیریت و شوراهای تربیتی درسطح استان، شهر، ناحیه، مدرسه و سرانجام انجمن دانش‌آموزان وجود دارد که بسیار گسترده است. به‌طور معمول، روابط میان این نهادها، آگاهانه، منظم، مستحکم و صمیمانه است و مشکلات تربیتی از طریق جلسات خصوصی و رسمی حل و فصل می‌شود.

لیدا کاکیا

کارشناس ارشد تعلیم و تربیت تطبیقی‌

فهرست منابع و مأخذ

۱- آقازاده، احمد، مسائل آموزش و پرورش ایران، تهران: سمت، .۱۳۸۳

۲- آقازاده، احمد، آموزش و پرورش تطبیقی، تهران: دانشگاه پیام‌نور، .۱۳۷۳

۳- آقازاده، احمد، آموزش و پرورش تطبیقی، تهران: سمت، .۱۳۸۲

۴ -آقازاده، احمد، مسائل جهانی آموزش و پرورش؛ ترجمهِ احمد آقازاده، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ سوم، .۱۳۷۸

۵ -راسخ، شاپور، تعلیم و تربیت در جهان امروز، تهران: انتشارات امیرکبیر، .۱۳۴۷

۶ -توما، ژان، مسائل جهانی آموزش و پرورش، ترجمهِ احمد آقازاده، .۱۳۶۶

۷- Hompt,John;participation in Education, mun chem.: kul,TUS ۱۹۹۸, P.P ۲۵-۳۰

۸- Baddeley, A.D & G. Hitch;”working memory”, The Psychology of memory; Vol-II,۱۹۷۴

waiter,M-Lifton; Education for tomorrow; Newyork: Wiley Ine., ۱۹۷۷