تیر و کمان

تیر و کمان در زمره نخستین اسلحه حمله ایرانی بود و در همه دوره‌هیا تاریخ ایران باستان ایرانیان در به کار بردن تیر و کمان زیردستی داشته‌اند. ظاهراً کمان را به شانهٔ چپ می‌آویختند …

تیر و کمان در زمره نخستین اسلحه حمله ایرانی بود و در همه دوره‌هیا تاریخ ایران باستان ایرانیان در به کار بردن تیر و کمان زیردستی داشته‌اند. ظاهراً کمان را به شانهٔ چپ می‌آویختند و بازو را از درون آن بیرون می‌آوردند. در میان و دو انتهای کمان انحنائی بود. تیرها از نی بود که سر آنها خدنگ فلزی نصب می‌شده و در ته آنها پر بوده است ترکیب و ساخت خدنگ‌ها یکسان نبود.

برای جنگ از دور تیر و کمان به کار می‌رفت، کمان را از چوب خیزران و چوب‌های قابل ارتجاع می‌ساختند.

چنین به‌نظر می‌رسد که تیر و کمان دیرتر زا زوبین پران اختراع شده باشد ولی در اصل و منشأ آن هنوز رازی پوشیده مانده و هیچ معلوم نیست که تیر و کمان تکامل یافته چه آلت و ابزاری بوده است. ظاهراً دنیای قدیم تیر و کمان را اختراع و در نخستین تمدن‌های آمریکا وارد این قاره گردید. اما هیچ‌گاه تیر و کمان در استرالیا راه نیافت. در سراسر نواحی آسیای جنوب شرقی و جزایر اقیانوس آرام به کار می‌رفته و معمول بوده است.

ساختمان تیر و کمان خوب، مستلزم مهارت و ممارست بسیار است و محققاً انواع نخستین و ابتدائی آن بی‌خاصیت و کم اثر بوده است مگر آن‌که بگوئیم کمانداران آن عصر مانند بوشمن‌ها و پیگمی‌های آفریقائی کنونی پیکان‌های خود را زهرآلود می‌ساختند تا با نفوذ زهر در بدن دشمن یا شکار آن را از پا درآورند. با این حال تیر و کمان راه ترقی و تکامل پیمود تا جائی که تا قبل از پیدایش تفنگ و تپانچه خود تیر و کمان کارگرترین سلاح بود. البته تیر و کمان به اندازه نخستین سلاح آتشین برد و قدرت و نفوذ نداشت اما در عوض کماندار می‌توانست تا فاصله حدود ۵۰۰ متر تیراندازی و در هر دقیقه متجاوز از ده تیر خدنگ بیندازد در حالی‌که سلاح آتشین در آغاز پیدایش نمی‌توانست به این آسانی و تندی مورد استفاده قرار گیرد.

با روی کار امدن سازمان‌های لشکری و سربازگیری استعمال تیر و کمان به کلی در اروپا منسوخ شد و سلاح آتشی جای آن را گرفت زیرا فرا گرفتن سلاح آتشین در مدتی کوتاه صورت می‌گرفت در حالی که فرا گرفتن و مهارت یافتن در تیر و کمان به سال‌ها تمرین و تمرین دائمی نیاز داشت.

کمان‌ها بر دو نوع عمده بود: کمان‌های ساده که از یک قطعه چوب قابل ارتجاع ساخته می‌شد و کمان‌های مرکب که از به هم چسباندن یا جفت و جور کردن چند جسم محکم و قابل ارتجاع به وجود می‌آمد. کمان‌های ساده برای مناطق مرطوب مناسب‌تر است. کمان‌های بلند و قدیمی انگلیسی و کمان‌های سرخپوستان شرق آمریکا از این نوع بود. کمان‌های مرکب ظاهراً در نواحی شمالی آسیا به‌وجود آمد و رواج یافت و علت این بوده است که در آن نقاط چوب کمان‌های خوب به ندرت پیدا می‌شد. بعدها کمان‌هائی از قشرهای متناوب شاخ و چوب ساخته شد که مانند ورقه‌ەای فلزی فنرواگون بر روی هم قرار گرفته و روی آن با پوستی مستحکم پوشیده می‌شد. امتیاز کمان‌های بزرگ فوق در این بود که می‌توانستند آنها را برای حمل کردن بر روی اسب کوچکتر بسازند بدون آنکه از قدرت برد آنها کاسته شود. کمان مرکب سلاح عمده بیابانگردان ساکن استپ‌های آسیا شد و عامل عمده فتوحات مکرر قبایلی چون هون‌ها، ترک‌ها و مغول‌ها در اروپا و آسیا گردید. مطابق مدار مضبوط دوررس‌ترین تیری که تاکنون پرتاب شده مسافتی بیش از ۸۰۰ پا را طی گرده از یک کمان مرکب ترکی که به همین سبک ساخته شده بود رها گردید.