شنبه, ۱۳ بهمن, ۱۴۰۳ / 1 February, 2025
هماهنگی برهان نظم با حوادث طبیعی چگونه است
وجود سیل، زلزله، طوفان و مسایلی از این قبیل چگونه با برهان نظم هماهنگی و سازگاری دارد؟
در رابطه با بررسی این موضوع ابتدا باید دید که «نظم جهان» در چه معناهایی به کار رفته است، و موارد ذکربالا با معانی به کار رفته در تکلم چه نسبتی دارد.
● عمده‌ترین تقسیمات نظم:
۱) نظم زیبایی شناختی (Aesthetic order)
منظور از نظم زیبایی شناختی یا استحسانی آن است که جهان دارای آرایش زیبا و دلپذیر است. به گونه‌ای که هربیننده‌ای از مشاهده نگارستان دلگشای طبیعت به وجد و نشاط آمده و از دیدن آن لذت می‌برد.
اگر از نظم جهان چنین معنایی را در نظر بگیریم، داوری پیرامون رابطه سیل، زلزله و ... با آن تا حدی ذوقی و غیردقیق خواهد بود، زیرا زیبایی و نازیبایی یک یا چند پدیده نه موضوع تحقیق فلسفی است و نه علمی. زیبایی مقوله‌ای‌کیفی است، نه کمی، و از همین رو قابل سنجش و اندازه‌گیری دقیق نمی‌باشد. بنابراین چه بسا کسی به سلیقه خویش‌پدیده‌ای را زیبا و اعجاب‌انگیز بخواند و در وصف آن نغمه‌ای شاعرانه بسراید، ولی دیگری همان پدیده را زشت ونازیبا قلمداد کند. به عبارت دیگر نگاه استحسانی به پدیده‌های جهان تحت تأثیر عواطف آدمی و نحوه مواجهه او بارخدادهای طبیعی است.
نکته دیگری که در این رابطه باید در نظر داشت این است که زشت یا زیبا خواندن یک پدیده در نگاه انفرادی، بانگاه جمعی و کل گرایانه تفاوت می‌یابد. چه بسا پدیده‌ای به اعتبار فردی نازیبا بنماید، ولی در ضمن یک مجموعه‌کاملاً زیبا و موجه باشد. به عنوان مثال خط ناصاف با نظر استقلالی فروتر از خط صاف قلمداد می‌شود، در ابروی‌آدمی خط کمانی زیباتر می‌نماید به قول سعدی: ابروی کج ار راست بدی کج بودی.
و به قول همو:جهان چون چشم و خط و خال و ابروست‌که هر چیزش به جای خویش نیکوست
۲) نظم علّی (Causal order)
نظم علّی و معلولی یعنی قاعده علّیت که بر همهٔ پدیده‌ها سایه افکنده است. و هیچ رخدادی از دایره آن خارج‌نیست. بر اساس این قاعده
اولاً: هیچ پدیده‌ای تصادفی و بدون استناد به علت پدید نمی‌آید.
ثانیاً با وجود علت تامه‌یک چیز، وجود معلول ضروری و حتمی است.
ثالثاً: هر پدیده‌ای از راه عمل ویژه‌ای تحقق‌پذیر است.
از این روپیدایش هر معلولی از هر علتی را نمی‌توان انتظار داشت. بنابراین آن چه در جهان هستی رخ می‌دهد، همه سامانمند ودر پرتو نظام ضروری و مرتب علی و معلولی است. بر اساس این نگرش حوادثی چون سیل، زلزله، و... همان اندازه‌سامان‌مند و ضروری است که گردش شب و روز و رویش گیاهان و ...
۳) نظم غایت شناختی (Teleological order)
نظم غایت شناختی (هدف شناختی) به این معنا است که پدیده‌های جهان به گونه‌ای سامان یافته که به سوی‌هدفی از پیش تعیین شده روان است و غایتی مشخص را تعقیب و از همین رو بر وجود صانع و ناظمی شاعر و حکیم‌دلالت می‌کند. آن چه غالباً تحت عنوان برهان نظم (Argument from design) مطرح است همین معناست.
برای بررسی نسبت پدیده‌هایی چون سیل، زلزله و ... با نظم هدف شناختی توجه به چند نکته لازم است:
الف) پدیده‌های جهان دو گونه‌اند:
۱) پدیده‌های نظاموار و غایت‌مندی که هدف‌مندی آنها کاملاً آشکار و روشن‌است.
۲) پدیده‌هایی که هدف از آنها مشکوک و نامعلوم است، مانند سیل، زلزله و ... .
وجود چنین حوادثی ناقض برهان نظم نتواند بود، زیرا در هیچ یک از این امور قطع به ناهدف‌مندی وجود ندارد. به‌عبارت دیگر گروه سومی در میان پدیده‌های جهان به نام «رخدادهای نامنظم» یا «بدون غایت» را نمی‌توان ادعا کرد، واگر چنین حوادث را «نامنظم» می‌خوانند تعبیری مسامحی و یا ادعایی بدون دلیل است، زیرا بی‌نظمی و ناهدف‌مندی‌آن‌ها هرگز ثابت نشده است. برهان نظم در صورتی آسیب می‌بیند که یا وجود غایت و هماهنگی در موجودات انکارشود، یا نظم موجود به ناظم و مدبری فراتر از آن که بر خلاف موجودات طبیعی وامکانی غایت بالذات بوده و یا آن که‌از علم و آگاهی برخوردار می‌باشد، استناد پیدا نکند.
ب) به فرض ثابت شود که برخی از پدیده‌های طبیعی نامنظم و غیر هدف‌مندند باز اصل برهان نظم را در اثبات‌وجود صانع حکیم نقض نمی‌کند. زیرا با وجود پدیده‌های نامنظم وجود فی الجمله نظم در جهان قابل انکار نیست، وقطعاً وجود چنین نظمی بر پدیده آورندهٔ آگاه و حکیم دلالت دارد، لیکن وجود پدیده‌های نامنظم (بنا بر فرض) درتشخیص پاره‌ای از صفات، مانند دایرهٔ قدرت آفریننده تأثیرگذار است.
از این رو گفته شده است: کسانی که بر برهان نظم از حجت شرور اشکال نموده‌اند گمان می‌رود به محدودهٔ برهان‌نظم و آن چه از آن انتظار می‌رود توجه نکرده‌اند.
ج) در تبیین چیستی و چرایی شرور تحقیقات ژرفی به عمل آمده و نتایج دقیقی به دست آمده است بررسی آن‌هادر این مختصر نمی‌گنجد، لیکن به برخی از آنها اشاره می‌شود:
۱) برخی از شرور عدمی و از نسخ نیستی هستند، مانند جهل، نقص و ... بنابراین سخن از چرائی وجود آن‌هانارواست. البته می‌توان پرسید که چرا خداوند آن نیستی‌ها را به هستی مبدل نکرده است. پاسخ اجمالی آن است که ازنظر فلسفی علت هست نشدن آنها نقصان در قابلیت آن‌هاست.
۲) برخی از شرور فی نفسها از خیراتند، شریتشان از آن روست که منشأ عدم در اشیای دیگر می‌شوند. بنابراین‌شریت در وجود اضافی آن‌هاست، یعنی نسبت به موجودات دیگر شر به حساب می‌آیند. در حالی که آن چه متعلق‌جعل و خلق و ایجاد قرار می‌گیرد صرفاً وجود حقیقی و فی نفسه است. بنابراین شرور یا اساساً مجعول نیستند، و یامجعول بالتبع و بالفرضند.
۳) جهان یک واحد تجزیه ناپذیر است که حذف برخی از اجزای آن مستلزم حذف کل است. و تصور حفظ برخی‌از اجزای جهان و حذف دیگری توهمی بیش نیست.
۴) شرور لازم لاینفک برخی از خیرات است.
۵) چه بسا آن چه در نگاه انفرادی نامطلوب می‌نماید، به عنوان جزئی از کل عالم کاملاً روا و مطلوب بنماید.
۶) شرور و زشتی‌ها معنابخش زیبایی‌ها و خیرات است و بدون آنها خیر و زیبایی معنا ندارد.
۷) شرور منبع خیرات و مصائب مادر خوشبختی هاست. سختی‌ها و بلاها دارای آثار سازنده تربیتی و کمال بخش‌جان آدمی است.
منابع
شهید مطهری، عدل الهی، توحید.
علامه طباطبایی، شهید مطهری، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج ۵.
جی. ال. مکی، خدا، آزادی و شر، ترجمه سعیدی‌مهر.
احمد دیلمی، طبیعت و حکمت؛ پژوهشی در برهان نظم.
کامیل فلاماریون، خدا در طبیعت، ترجمه خسرو وارسته.
جعفر سبحانی، خدا و نظام آفرینش، مسائل جدید علم کلام، ج ۱.
مایکل پترسون و دیگران، عقل و اعتقاد دینی.
حمیدرضا شاکرین
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست