حال تئاتر ایران خوب است

نگاهی به نمایش های روی صحنه

حال تئاتر ایران خوب است. این البته خبر خوبی است، اما بیش‌تر از آن عجیب می‌نماید. دیگر تکرار مکررات است اگر از رنجی که اهالی تئاتر در این سال‌ها و به خصوص در سال جاری کشیده‌اند، بگوییم. این‌که تنها مرکز تئاتری‌شان درسال جاری، تعطیل بود و فقط جشنواره‌های رنگ و وارنگی برگزار شد که انگار هیچ وقت قرار نیست دردی از تئاتر ایرانی دوا کنند.

از این حرف‌ها اما باید گذشت، چرا که تئاتر امروز در وضعیت خوبی به سر می‌برد. این را می‌توان از سیل مخاطبانی که با وجود سرمای فراوان هر روز ساعت‌ها مقابل گیشه تئاتر شهر و تالار وحدت می‌ایستند، دریافت. البته آن‌ها حق دارند، کسی چه می‌داند، بخت بار دیگر کی یاری‌شان خواهد کرد تا بتوانند شاهد نمایشی از «حمید سمندریان» باشند و یا «بهرام بیضایی».

شاید به همین خاطر است که هنوز چند روزی از اجرای نمایش «ملاقات با بانوی سالخورده» نگذشته، قریب به ۰۰۰ر۳ نفر از این نمایش دیدن کرده‌اند و با توجه به چند روز تعطیلی این اتفاق خوبی قلمداد می‌شود. این نمایش که پس از سال‌ها دوری حمید سمندریان در عرصه کارگردانی تئاتر به روی صحنه رفته است، با استقبال قابل توجه علاقه‌مندان به تئاتر مواجه شده است و این اتفاق قابل پیش‌بینی‌ای محسوب می‌شود. به خصوص آن‌که «سمندریان» استاد بلامنازع به اجرا بردن آثار «دورنمات» و القای طنز تلخی است که در آثار او وجود دارد. به این‌ها البته باید متن خوب این نمایشنامه‌نویس را نیز اضافه کرد که آن را در ردیف بهترین آثار نمایشی تاریخ درام‌نویسی دنیا قرار داده است.

«نمایشنامه «بانوی سالخورده» تا اندازه‌ای به لحاظ کیفی کم نظیر و اصولی نوشته شده که هر بازیگری را ترغیب می‌کند که مشتاقانه یکی از نقش‌های آن را ایفا کند.»

این‌ها را پیام دهکردی بازیگر نقش اصلی این نمایش می‌گوید. او البته به این نکته نیز اشاره دارد که حضور «سمندریان» به عنوان یکی از مفاخر تئاتر ایران برای قبول بازی در این نقش برایش از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است: «حضور در این نمایش برای من یک فرصت مغتنم برای کنکاش مجدد بود‌. بنابراین پیشنهاد استاد سمندریان را مشتاقانه پذیرفتم‌.»

«سمندریان» اما پس از سال‌ها حضورش در صحنه تئاتر بار دیگر به مشکلاتی اشاره کرد که در این مدت تئاتر ایران با آن روبه رو بوده است: «تئاتر یک ضرورت است اما کسی متوجه این نکته مهم نیست، باید از تئاتر ایران حمایت شود، و اگرنه با مشکلات فراوانی در این زمینه رو به رو هستیم که متولیان تئاتر باید برای آن فکری بکنند.»

او البته به نکته دیگری نیز اشاره کرد، این‌که وضعیت نامناسب سالن اصلی تئاتر شهر، مشکلاتی را برایشان به وجود آورده و نتوانسته است، نمایش را در روزهای اول اجرا به نحوی که می‌خواسته، به اجرا درآورد.

این اما تمام اتفاقی نیست که در صحنه تئاتر ایران در حال وقوع است، چند متر آن طرف‌تر از سالن اصلی تئاتر شهر، در تالار وحدت تهران نیز نمایشی از «بهرام بیضایی» به روی صحنه است. «افرا» که از ۱۲ دی‌ماه به روی صحنه رفته است، از همان روزهای اول با خیل هوادارانی روبه رو شد که پس از آنکه فیلمساز محبوبشان، سال‌ها نتوانسته فیلمی ‌بسازد، نمایشش را روی صحنه ببینند. در همان روزهای نخست و با وجود بارش برف بلیت تمام روزهای هفته اول به فروش رسید و در تمامی‌روزهای اجرا سالن ۷۰۰ نفری تالار وحدت مملو از تماشاگر بوده است، یعنی تا پایان دی حدود ۹۰۰۰ تماشاگر به دیدن این نمایش رفته‌اند.

بهرام بیضایی پس از انقلاب از «مرگ یزدگرد» تا «افرا یا روز می‌گذرد»، در مجموع شش نمایش را به صحنه برده است که این تعداد اثر با توجه به توانمندی‌های او در زمینه کارگردانی و نگارش نمایشنامه‌ها، خبر از حضور کمرنگش در صحنه می‌دهد و حالا افرا جدیدترین اثری است که او روی صحنه برده است. در این نمایش ۱۰ راوی داریم که هر یک بخشی از حقایق مرتبط با زندگی خود و افرا را بیان می‌کنند.

به روی صحنه رفتن نمایشی از بهرام بیضایی سبب شد تا بسیاری از بازیگرانی که سال‌ها از این عرصه دور بودند، حضوری دوباره در این نمایش داشته باشند که از جمله آنان می‌توان به مرضیه برومند اشاره کرد. آخرین تجربه‌ بازیگری مرضیه برومند در عرصه‌ تئاتر به سال ۱۳۵۹ و نمایش «الدوز، کلاغ‌ها و عروسک سخنگو»ی رضا بابک برمی‌گردد. پس از آن هم در چند شب اجرای نمایش «یک جفت کفش برای زهرا»ی بهرام شاه‌محمدی به جای خواهرش بازی می‌کند و سال ۶۴ نیز در نمایش عروسکی «مهمان ناخوانده» نصرت کریمی، با صدا و عروسک‌گردانی حضور دارد.

او در این‌باره گفته است: «در این فاصله‌ ۲۷ساله پیشنهادات مختلفی برای بازی از سوی کارگردانان تئاتری داشته‌ام اما به‌دلیل آن‌که حوصله‌ تئاتر را از جهت تمرین و اجرای هر روزه آن نداشته‌ام، ترجیح دادم این پیشنهادات را نپذیرم. فضای تئاتر برای من خیلی تکراری می‌شود و تنوع زیادی ندارد. این فضا و حضور چندماهه در آن، مرا به یاد نابسامانی‌های این حوزه هم می‌اندازد که برایم خیلی خوشایند نیست؛ بنابراین خیلی اتفاقی برای نمایش «افرا»ی بهرام بیضایی انتخاب شدم.»

اما کارگردانان جوان نیز از فضای کنونی تئاتر سهم برده‌اند. اگر چه «کوروش نریمانی» موفق نشد، نمایش «شب‌های آوینیون» خود را به روی صحنه ببرد، اما «نادر برهانی مرند» با نمایش «مرغابی وحشی» در تالار چهارسوی تهران همچنان با استقبال بسیاری روبه روست و تاکنون قریب به هزار و اندی از این نمایش دیدن کرده‌اند.

سمابابایی