فرصتی برای تشکیل حیات

اهمیت اقیانوس های کهن زهره

آیا اقیانوس های کهن روی زهره به قدر کافی دوام یافتند تا حیات احتمالی در آنها پدید آید؟ پاسخ شاید در کانی سختی به نام ترمولیت نهفته باشد که ماموریت های روباتی آینده در سیاره همسایه می توانند آن را بیابند و بررسی کنند. سطح زهره در حال حاضر به قدری خشک و داغ است که سرب را ذوب می کند. اما شواهدی وجود دارد که نشان می دهد این سیاره در گذشته پیش از آنکه اثر گلخانه یی عنان گسیخته احتمالاً تمام اقیانوس های سیاره را بخار کند، بسیار سردتر و مرطوب تر بوده است. در واقع تحقیق پیشین نشان داد که تشکیل ابرها می توانسته این اثر گلخانه یی را کند کند و امکان دوام اقیانوس ها را به مدت دو میلیارد سال یا بیشتر فراهم سازد. «دیوید گرینسپون» دانشمند سیاره یی از موزه علم و طبیعت دنور در کلرادو می گوید؛ «زهره در نیمی از عمرش یک سیاره زیست پذیر با اقیانوس های آب مایع بوده است.» به گفته او در چنین شرایطی، قطعات بزرگ سنگی که در نتیجه برخورد سیارک یا شهاب سنگ جدا شده بودند، می توانستند ارگانیسم های زنده را بین زمین و زهره انتقال دهند.

● ساعت شیمیایی

به نظر می رسد اکثر سطح این سیاره از گدازه پوشیده شده است که پیشینه های تاریخ زهره را پنهان می کند و تعیین اینکه اقیانوس ها احتمالاً چه مدت دوام آورده اند را دشوار می سازد. مدت دوام اقیانوس ها عامل مهمی است که تعیین می کند آیا حیات در آنجا پدید آمده است یا خیر، اما «گرینسپون» و همکارش «مارک بولاک» دانشمند سیاره یی از موسسه پژوهشی سوت وست در کلرادو عقیده دارند دلیلی برای امیدواری وجود دارد. یک کانی سخت و حاوی آب به نام ترمولیت می تواند کلیدی برای گشودن رازهای گذشته زهره باشد. آزمایش های «ناتاشا جانسون» از مرکز پروازهای فضایی گودارد ناسا در مریلند و «بروس فًگلی» از دانشگاه واشنگتن در میسوری پیش از این نشان دادند که ترمولیت، که در حضور آب شکل می گیرد، به قدر کافی سخت است که می تواند روی سطح زهره تا امروز هم دوام بیاورد. به باور «گرینسپون» و «بولاک» ترمولیت را می توان به عنوان نوعی ساعت شیمیایی به کار برد. از آنجا که محققان می دانند چه مدت طول می کشد تا ترمولیت در دماهای شدید روی زهره به دیگر کانی ها تجزیه شود، می توان از فراوانی ترمولیت برای تعیین اینکه چه مدت پیش از این سنگ های حاوی این ماده شکل گرفته اند و بنابراین آب تا چه مدت پیش بر سطح زهره وجود داشته است، استفاده کرد.

● زمین مرتفع

به گفته «گرینسپون» سطح نشین های روباتی آینده ممکن است به دنبال ترمولیت بگردند. هرچند روبات ها روی سطح سوزان و داغ چندان دوام نمی آورند، اما برای اندازه گیری آن با استفاده از ابزارهای مدرن چند ساعت هم کافی است. به باور او هرچند چنین ماموریتی در آینده نزدیک بعید است اما در ۱۰ تا ۲۰ سال آینده بسیار محتمل است. «الن استوفان» از یونیورسیتی کالج لندن می گوید به رغم جریان های گدازه یی که اکثر سطح را پوشانده اند، نسبت به دورنمایی برای یافتن شواهدی از یک زهره کهن تر و مرطوب تر خوش بین است. به گفته او «ما حداقل از نظر موضعی و منطقه یی، محلی را می شناسیم که تکه های قدیمی تر زمین از میان دشت های آتشفشانی بیرون زده است. شاید یکدفعه زهره از جایی که فکر می کردیم حیات هرگز شانس پاگرفتن در آن را ندارد، به بازیگری واقعی در داستان حیات در منظومه شمسی ما و تکامل سیارات زیست پذیر تبدیل شود.» «گرینسپون» می گوید احتمال وجود اقیانوس های ماندگار روی زهره به خصوص در پرتو تحقیقات اخیر اهمیت دارد که نشان می دهند مریخ در گذشته آن گونه که برخی دانشمندان می گفتند احتمالاً گرم و مرطوب نبوده است.

● گرم و مرطوب

به گفته «گرینسپون»، «اگر این موضوع حقیقت داشته باشد، آن گاه زمین و زهره دو جرم گرم و مرطوب در سرآغاز منظومه شمسی بوده اند و زهره هم به اندازه زمین به عنوان مکان مناسبی برای تشکیل حیات بود. شاید زهره همتای نزدیک تری به زمین ابتدایی باشد.» اگر اقیانوس های زهره به اندازه کافی دوام آورده باشند، آن گاه حتی شاید اشکال پیچیده تر حیات هم پدید آمده اند. «اگر در مقیاس زمانی، یک بازه دو میلیارد ساله را در نظر بگیریم، می توان تصور کرد تکامل پیچیده تری هم رخ داده باشد؛ نه تنها یک منشاء حیات که فرصتی برای گسترش تکاملی جالب توجه.»

NewScientist, Oct.۲۰۰۷

دیوید شیگا

ترجمه؛ الهیار امیری