دوزخ چه مکانی است

درباره دوزخ شاید زیاد شنیده باشی, اما از اوصافش چقدر خبر داری

درباره دوزخ شاید زیاد شنیده باشی، اما از اوصافش چقدر خبر داری؟ سری به آیات قرآن بزن تا در یابی دوزخی که تو را از آن پرهیز داده اند، چگونه است؟ ...

دوزخ، اسمی برای آتش برافروخته شده خداوند است که با آن، مستحقان را کیفر می دهد؛ چنان که به معنای مکانی است که خداوند، کافران، دشمنان خدا و ستمگران را در آن عذاب می کند.(۱)

دوزخ دارای ظرفیت بسیار بالا و اشتهای بی حد و اندازه و سیری ناپذیر است: «یَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتََلأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزیدٍ؛ (به خاطر بیاورید) روزی را که به جهنّم می‏ گوییم: آیا پر شده ‏ای؟ و او می ‏گوید: آیا افزون بر این هم هست؟».(۲)

وقتی آن را می آورند: «وَ جی‏ءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ یَوْمَئِذٍ یَتَذَکَّرُ اْلإِنْسانُ وَ أَنّی لَهُ الذِّکْری»(۳)، همه کسانی را که از حق و حقیقت اعراض کرده اند، از کافران و مشرکان و فاسقان و منافقان به سوی خود فرا می خواند: «کَلاّ إِنَّها لَظی * نَزّاعَةً لِلشَّوی * تَدْعُوا مَنْ أَدْبَرَ وَ تَوَلّی.»(۴)

آیات قرآن کریم همگی بیانگر آن است که، دوزخ از نوعی ادراک و احساس برخوردار است؛ افزون بر اینکه به پرسش های خداوند نیز پاسخ می دهد: «یَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتََلأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزیدٍ»(۵) و برای دریافت هر چه بیشتر دوزخیان، درخواست خود را مطرح می سازد و با خداوند به تکلم می پردازد.

● پدیده ای بسیار بزرگ به نام دوزخ

دوزخ بسیار بزرگ است. قرآن از آن به یکی از دو پدیده بزرگ در کنار بهشت یاد می کند: «وَ ما أَدْراکَ ما سَقَرُ * لا تُبْقی وَ لا تَذَرُ * لَوّاحَةٌ لِلْبَشَرِ * عَلَیْها تِسْعَةَ عَشَرَ * وَ ما جَعَلْنا أَصْحابَ النّارِ إِلاّ مَلائِکَةً وَ ما جَعَلْنا عِدَّتَهُمْ إِلاّ فِتْنَةً لِلَّذینَ کَفَرُوا لِیَسْتَیْقِنَ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ وَ یَزْدادَ الَّذینَ آمَنُوا إیمانًا وَ لا یَرْتابَ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ لِیَقُولَ الَّذینَ فی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْکافِرُونَ ما ذا أَرادَ اللّهُ بِهذا مَثَلاً کَذلِکَ یُضِلُّ اللّهُ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدی مَنْ یَشاءُ وَ ما یَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّکَ إِلاّ هُوَ وَ ما هِیَ إِلاّ ذِکْری لِلْبَشَرِ * کَلاّ وَ الْقَمَرِ * وَ اللَّیْلِ إِذْ أَدْبَرَ * وَ الصُّبْحِ إِذا أَسْفَرَ * إِنَّها َلإِحْدَی الْکُبَر؛ و تو نمی ‏دانی «سقر» چیست. (آتشی است که) نه چیزی را باقی می‏ گذارد و نه چیزی را رها می ‏سازد. پوست تن را بکلّی دگرگون می ‏کند. نوزده نفر (از فرشتگان عذاب) بر آن گمارده شده ‏اند. مأموران دوزخ را فقط فرشتگان(عذاب) قرار دادیم و تعداد آنها را جز برای آزمایش کافران معیّن نکردیم تا اهل کتاب [یهود و نصاری] یقین پیدا کنند و بر ایمان مؤمنان بیفزاید، و اهل کتاب و مؤمنان (در حقّانیّت این کتاب آسمانی) تردید به خود راه ندهند، و بیماردلان و کافران بگویند: خدا از این توصیف چه منظوری دارد؟! (آری) این گونه خداوند هر کس را بخواهد، گمراه می ‏سازد و هر کس را بخواهد، هدایت می ‏کند و لشکریان پروردگارت را جز او کسی نمی ‏داند، و این جز هشدار و تذکّری برای انسان ها نیست؛ اینچنین نیست که آنها تصوّر می ‏کنند، سوگند به ماه و به شب، هنگامی که (دامن برچیند و) پشت کند، و به صبح هنگامی که چهره بگشاید، که آن (حوادث هولناک قیامت) از مسائل مهم است».(۶)

به طوری که بزرگی دوزخ فراتر از بیان و ادراک آدمی است و به عبارتی از نوعی فراگیری و احاطه شگفت برخوردار است که همه دوزخیان را که شمار آنان چند برابر بهشتیان است، دربرمی گیرد.

این آب، مایع چرکینی است که یا از پوست های دوزخیان جاری می شود و یا از چرک و خون جاری شده از زنان زناکار می باشد این نوشیدنی که گنداب بسیار سردی است، در درون آتش دوزخ باعث می شود که عذاب دوزخیان تشدید شودآشامیدنی های دوزخی قرآن برای اینکه آدمی را از عذاب دوزخ پرهیز دهد و از نزدیکی به عوامل ورودی آن باز دارد، به تصویر و ترسیم آشامیدنی های دوزخی پرداخته است.

یکی از این نوشیدنی های دوزخی آب های داغ و جوشان است: «أُولئِکَ الَّذینَ أُبْسِلُوا بِما کَسَبُوا لَهُمْ شَرابٌ مِنْ حَمیمٍ» (۷) که از خصوصیات این آب جوشان این است که همانند مس گداخته شده می باشد: «وَ إِنْ یَسْتَغیثُوا یُغاثُوا بِماءٍ کَالْمُهْلِ یَشْوِی الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرابُ»(۸) که بر اثر نوشیدن آن، اندرون دوزخیان متلاشی می شود: «وَ لَهُمْ فیها مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ وَ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ کَمَنْ هُوَ خالِدٌ فِی النّارِ وَ سُقُوا ماءً حَمیمًا فَقَطَّعَ أَمْعاءَهُمْ».(۹)

این آب، مایع چرکینی است که یا از پوست های دوزخیان جاری می شود: «جَهَنَّمَ یَصْلَوْنَها فَبِئْسَ الْمِهادُ * هذا فَلْیَذُوقُوهُ حَمیمٌ وَ غَسّاقٌ»(۱۰) و یا از چرک و خون جاری شده از زنان زناکار می باشد: «مِنْ وَرائِهِ جَهَنَّمُ وَ یُسْقی مِنْ ماءٍ صَدیدٍ». (۱۱)

این نوشیدنی که گنداب بسیار سردی است، در درون آتش دوزخ باعث می شود که عذاب دوزخیان تشدید شود: «هذا ما تُوعَدُونَ لِیَوْمِ الْحِسابِ * إِنَّ هذا لَرِزْقُنا ما لَهُ مِنْ نَفادٍ * هذا وَ إِنَّ لِلطّاغینَ لَشَرَّ مَآبٍ * جَهَنَّمَ یَصْلَوْنَها فَبِئْسَ الْمِهادُ * هذا فَلْیَذُوقُوهُ حَمیمٌ وَ غَسّاقٌ.»(۱۲)

● آتشگیره های دوزخی

برخی از دوزخیان از این ویژگی برخوردارند که در حکم آتشگیره به شمار می آیند. از آتشگیره های دوزخی می توان به هفت شخص و طائفه اشاره کرد که عبارتند از:

▪ آل فرعون و تکذیب کنندگان وحی و آیات الهی: «إِنَّ الَّذینَ کَفَرُوا لَنْ تُغْنِیَ عَنْهُمْ أَمْوالُهُمْ وَ لا أَوْلادُهُمْ مِنَ اللّهِ شَیْئًا وَ أُولئِکَ هُمْ وَقُودُ النّارِ * کَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ کَذَّبُوا بِآیاتِنا فَأَخَذَهُمُ اللّهُ بِذُنُوبِهِمْ وَ اللّهُ شَدیدُ الْعِقابِ»؛ «ثروت ها و فرزندانِ کسانی که کافر شدند، نمی‏ تواند آنان را از (عذابِ) خداوند باز دارد؛ (و از کیفر، رهایی بخشد.) و آنان خود، آتشگیره دوزخند. (عادت آنان در انکار و تحریفِ حقایق) همچون عادتِ آل فرعون و کسانی است که پیش از آنها بودند؛ آیات ما را تکذیب کردند و خداوند آنها را به (کیفر) گناهانشان گرفت؛ و خداوند شدید العقاب است.»(۱۳)

▪ جنیان ستمگر: « قُلْ أُوحِیَ إِلَیَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ فَقالُوا إِنّا سَمِعْنا قُرْآنًا عَجَبًا * یَهْدی إِلَی الرُّشْدِ فَآمَنّا بِهِ وَ لَنْ نُشْرِکَ بِرَبِّنا أَحَدًا ...»؛ «بگو: به من وحی شده است که جمعی از جنّ به سخنانم گوش فراداده‏ اند، سپس گفته‏اند: «ما قرآن عجیبی شنیده‏ایم ... که به راه راست هدایت می ‏کند، پس ما به آن ایمان آورده ‏ایم و هرگز کسی را شریک پروردگارمان قرار نمی‏ دهیم! و اینکه بلند است مقام با عظمت پروردگار ما، و او هرگز برای خود همسر و فرزندی انتخاب نکرده است و این که سفیه ما (ابلیس) درباره خداوند سخنان ناروا می‏ گفت! و این که ما گمان می‏کردیم که انس و جنّ هرگز بر خدا دروغ نمی ‏بندند! و این که مردانی از بشر به مردانی از جنّ پناه می ‏بردند، و آنها سبب افزایش گمراهی و طغیانشان می ‏شدند ... و اینکه ما یقین داریم هرگز نمی‏توانیم بر اراده خداوند در زمین غالب شویم و نمی ‏توانیم از (پنجه قدرت) او بگریزیم! و اینکه ما هنگامی که هدایت قرآن را شنیدیم به آن ایمان آوردیم؛ و هر کس به پروردگارش ایمان بیاورد، نه از نقصان می ‏ترسد و نه از ظلم! و اینکه گروهی از ما مسلمان و گروهی ظالمند؛ هر کس اسلام را اختیار کند راه راست را برگزیده است، و امّا ظالمان آتشگیره و هیزم دوزخند.»(۱۴)

سنگ ها و کافران: (به نظر می رسد که این سنگ ها توصیفی از انسان هایی باشد که سنگ و یا همانند آن شده اند) «فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ لَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النّارَ الَّتی وَقُودُهَا النّاسُ وَ الْحِجارَةُ أُعِدَّتْ لِلْکافِرینَ.»(۱۵)

مشرکان و معبودهای دروغین و باطلی که مشرکان آنها را به عنوان بت، ستایش و پرستش می کردند: «إِنَّکُمْ وَ ما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ أَنْتُمْ لَها وارِدُونَ».(۱۶)

پی نوشت ها:

۱. راغب اصفهانی، مفردات، ص ۲۰۹.

۲. ق: ۳۰.

۳. فجر: ۲۳.

۴. معارج: ۱۵ ـ ۱۷.

۵. ق: ۳۰.

۶. مدثر:۲۷ ـ ۳۵.

۷. انعام: ۷۰.

۸. کهف: ۲۹.

۹. محمد: ۱۵.

۱۰. ص: ۵۷ـ۵۶.

۱۱. ابراهیم: ۱۶.

۱۲. ص: ۵۷ـ۵۳.

۱۳. آل عمران: ۱۰و ۱۱.

۱۴. جن: ۱۵ ـ ۱.

۱۵. بقره: ۲۴.

۱۶. انبیا: ۹۸.

زهرا رضاییان