پایه های نظری توسعه یافتگی

عمده مشکل توسعه نیافتگی در ایران در افکار ما نیست , بلکه در شخصیت پرورش نیافتهء ما است مشکل ما چگونگی تبدیل فکر به عمل است مشکل ما ناتوانی در ساختن سیستم است در جامعه ای که افراد این قدر نسبت به یکدیگر دافعه دارند نمیتوان سیستم اجتماعی ساخت دو پایهء متدولوژیک تمدن غرب , ساماندهی و تشکل از یک طرف و ظرفیت نقد پذیری افراد از طرف دیگر است

● پیش گفتار

"عمده مشکل توسعه نیافتگی در ایران در افکار ما نیست ، بلکه در شخصیت پرورش نیافتهء ما است . " مشکل ما چگونگی تبدیل فکر به عمل است . مشکل ما ناتوانی در ساختن سیستم است . در جامعه ای که افراد این قدر نسبت به یکدیگر دافعه دارند نمیتوان سیستم اجتماعی ساخت . دو پایهء متدولوژیک تمدن غرب ، ساماندهی و تشکل از یک طرف و ظرفیت نقد پذیری افراد از طرف دیگر است . ما در هردو ضعف داریم . طبعا این ضعف ها قابل اصلاحند ، مشروط بر اینکه برای اصلاح آنها جایی باز نماییم . خلقیات غیر مدنی ما ذاتی نیستند ، بلکه نتیجهء ساختارهای سیاسی ، اجتماعی ، افتصادی و حتی فرهنگی انباشتهء تاریخ ایران است . اگر ساختارهای منتهی به تحول و جاذبه های معاشرتی و همکاری بین مردم ایجاد نشود ، همچنان در برپایی ساختارهایی که به توسعهء اقتصادی ، اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی منجر شود ناکام خواهیم ماند . بنا بر این ضروری است هرچه سریعتر در طرح افکار منطقی ، در شخصیت خود تحولی اساسی ایجاد نماییم .

● تعاریف توسعه

مفهوم " توسعه" یکی از پیچیده ترین مفاهیم مسائل مطالعات سیاستهای تطبیقی و جامعه شناسی توسعه است .

"توسعه یک پدیدهء عینی افتصادی – اجتماعی است ولی بر خلاف رشد ، امری پیچیده و چند بعدی است و به سادگی نمی توان آنرا با شاخص های کمی مانند درآمد سرانه ، افزایش پس انداز ، سرمایه گذاری و انتقال تکنولوزی پیشرفته اندازه گیری کرد ."

"توسعه" فرایندی است که طی آن مبانی علمی و فنی تولید از وضعیت سنتی به وضعیت مدرن متحول می شود .

"توسعه" فرایند بهبود بخشیدن به کیفیت زندگی افراد جامعه است .

● نظریهء انسجام درونی

در این بخش از پژوهش سعی بر آن شده است که نظریهء انسجام درونی بعنوان چارچوبی برای فهم مسائل کشورهای در حال توسعه به کار گرفته شود. در این راستا است که به نگرش داخلی و توسعه یافتگی پرداخته شده . بدین معنا که : اولویت عوامل داخلی اساس توسعه یافتگی به لحاظ محیطی است . یعنی اگر کشوری خواهان "توسعه" است ، باید بیشتر به امور داخلی خود توجه نموده و آنرا سامان دهد و در این مورد به نخبگان فکری و ابزاری توجه نشان داده و از آنها بعنوان موازنه ای برای انسجام درونی جامعه و همچنین دولت استفاده نماید .

● اصول ثابت توسعه

هدف از این بخش پژوهش ارائهء اصول و زمینه های ثابتی است که هر جامعهء علاقمند به توسعهء اقتصادی ، و یاهرنوع توسعهء دیگری با هر نوع نگرشی ، نیازمند شناخت و اجرای کیفی و جدی آنها است . برخی از این اصول که در زیرمی آید ماهیتا غیر اقتصادی است و در فضای فرهنگی و میدان سیاسی جوامع وجوددارد . به عبارت دیگر ، این اصول در محیط بیرونی و چارچوب های اقتصادی با بافت فرهنگی و بافت سیاسی در فعالیت ها و جهت گیری های اقتصادی تاثیر می گذارد و بعضا تعیین کننده است :

▪ "اصل فراگیری : یعنی توسعهء کامل بدون توسعهء تمامی ساختارها ممکن نیست .

▪ نظام قانونی : برابر و مسئول بودن افراد یک جامعه در مقابل قانون در سایهء وجود یک سیستم قانونی مستحکم ، با ثبات و مستقل ."

▪ توجه به علم : نهادی شدن علم در یک جامعه موجب گسترش استدلال ، مطالعه ، تحقیق ، اندیشه و روحیهء علمی می شود که این امر به نوبهء خود موجب خواهد شد که نظر تخصصی بر اظهار نظر سلیقه ای مقدم گردد .

در پایان این بخش از پزوهش توجه به نکتهء زیر ضروری به نظر می رسد :بحث در بارهء " اصول ثابت توسعه بحثی مجرد و مستقل نیست . این مفهوم بطور طبیعی و سنتی ، متغیر های اقتصادی را به ذهن می آورد . اما ماهیت ها وضرورت های جوامع امروزی جهت پیشبرد اهداف عمومی ، یک دید سیستمی و مجموعه ای را می طلبد که بیشتر از آنکه بر متغیرهای اقتصادی تاکید کند ، بر روی مجموعهء عوامل فرهنگی و اجتماعی صحه گذاشته و آنها را در فرایند توسعه مفید تر می داند .

● نخبگان و توسعه یافتگی

در این بخش از پژوهش سعی شده است تا نقش نخبگان فکری در فرایند رسیدن به توسعه یافتگی شرح داده شود . بدین صورت که نقش آنان را پر اهمیت دانسته و بعنوان رکن لاینفک در توسعه یافتن جامعه معرفی میشوند . در این زمینه ، از نقش برنامه ریزی برای توسعه به وسیلهء نخبگان در کشورهایی چون مالزی ، کرهء جنوبی ، چین ، و...باید نام برد و دلیل موفقیت آنان را نیز نظرات فکری در حل مسائل توسعه دانست .و بالاخره اینکه باید میان نخبگان فکری (برنامه ریزان و تئوریسین ها) و نخبگان ابزاری (صاحبان قدرت سیاسی و افتصادی ) اتحادی صورت گیرد تا از این طریق جامعه به توسعه برسد .

● اصول ثابت توسعهء سیاسی

"از آنجا که توسعهء سیاسی محل تقارن منافع یک گروه یا گروههایی از یک سو و مصالح و منافع عمومی از سوی دیگر است ، مشکل ترین شکل حرکت به سوی عقلایی شدن رفتارها و برخوردهای یک جامعه می باشد . " بهمین دلیل ، در میان اصول شاخص های توسعهء سیاسی ، صحبت از آموزش عمومی ، هویت عمومی ، منافع جمعی ، شخصیت فردی و تکیه بر توانایی ها و لیاقت ها به میان می آید . در مسیر توسعهء سیاسی ، یک جامعه باید بر پایهء دور اندیشی زحماتی را متحمل شود ؛ ساختارهایی را بنا کند و طبعا خود را با دقت و ظرافت تربیت کند و از صافی های متعدد بگذراند تا بطور نسبی به سرمنزل مقصود برسد و آیندهء امید بخش و خوبی برای خود فراهم سازد . بنا بر این تربیت ، ابزارهای تربیتی و پرورشی و الگوهای فکری و رفتاری در کنار شکل های اجتماعی پویا و عقلایی ، لوازم مشترک جوامعی هستند که علاقمند به توسعهء سیاسی می باشند .

● نتیجه گیری

اصولا پیشرفت در هر جامعه ای مانند موفقیت یک فرد تابع انسجام انرژی آن جامعه یا فرد است . تا هنگامی که عناصر مختلف سیاسی ، افتصادی و بخصوص فرهنگی جامعه ای از انسجام و منطق درونی برخوردار نباشد ، نمی توان مجموعهء آن جامعه را در مسیر پیشرفت توسعه یافتگی سوق داد . به عبارت دیگر ، پیشرفت در هر کاری مستلزم نظم فکری می باشد و توسعه بدست نمی آید مگر اینکه اسباب و ابزارهای آن فراهم شود . اگر بخواهیم در این زمینه فرمولی ارائه دهیم ، این فرمول به شکل زیر خواهد بود :

رشد و توسعه همراه با تشکل احتماعی = علم و خرد + علاقهء فطری به تکامل و پیشرفت

همجنان که در طول این پژوهش بارها تکرار شده ، رکن لاینفک توسعه یافتگی "آموزش " و "تربیت" است .نکته ای را که نهایتا باید در نظر داشت این است که تا وقتی که تغییری در خود ایجاد نکنیم ، نمیتوانیم به هدف برسیم .

رفعت بصیری

فهرست منابع و مآخذ

۱- جرفی ، عبدالامیر ، سمینار مسائل جهان سوم (جزوهء کارشناسی ارشد ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز) ، ۱۳۷۶

۲- سریع القلم ، محمود ، عقلانیت و آیندهء توسعه یافتگی ایران ، دانشگاه شهید بهشتی ، تهران ، مرکز پژوهشهای علمی و مطالعات استراتژیک خاور میانه ، چاپ دوم ، ۱۳۸۱

۳- شیر اوژن ، مهدی ، توسعهء سیاسی ( جزوهء کارشناسی ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز ) ، ۱۳۸۵

۴- عظیمی ، حسین ، مدارهای توسعه نیافتگی در اقتصاد ایران ، تهران ، نشر نی ، ۱۳۷۴

۵- دین فرهنگ و توسعه ، کتاب توسعه ، نشر توسعه ، شمارهء ۴

۶- هنته ، بیورن ، تئوری توسعه و سه جهان ، ترجمهء احمد موثقی ، تهران ، نشرقومس ، چاپ اول ، ۱۳۸۱

۷- Jean , Nelson, “The Politics of Economic Transformation “ , in World Politics , No. ۳ , Vol. ۴۵ , April ۱۹۹۳