فرهنگسازی لازمه موفقیت پروژه های خدمات شهری

فرهنگ سازی و بستر سازی از ضروریات مهم و اصلی هر پروژه ای جهت انجام و استفاده توسط شهروندان میباشد

با توجه به افزوده شدن جمعیت شهرتهران در چهل سال گذشته و به تبع آن افزوده شدن وسیله نقلیه شخصی و بروز ترافیک و ...که این امر منجر به پیچیده ترشدن روابط شهری گردیده است ، با توجه به این گسترش ناموزون ، شهر به شدت نیازمند رویکردهای فرهنگی و به عبارت دیگر فرهنگ سازی است .فرهنگ سازی عبارتست از توسعه رفتارهای مثبت ، پرهیز از خشونت ، توجه به حقوق دیگران ، توجه به بهداشت روانی و سلامت عمومی مراعات قوانین شهروندی توجه به مسائل شهری از قبیل ترافیک ، حمل و نقل ،تبلیغات شهری و هزاران هزار موضوع دیگر میباشد که در حوزه فرهنگ عمومی و شهری قرار دارند و بی توجهی به هر یک از این موارد میتواند آثار زیانباری را بر توسعه شهری بر جای گذارد به جرات می توان گفت که خسارات زیادی بر شهر گذاشته است .

همه مدیران و مسئولان شهر از مصرف بی رویه بنزین و آلودگی هوا و .. گله می کنند و مردم نیز از ترافیک بسیار سنگین شهر . واقعا چاره چیست مسلما در کوتاه مدت استفاده از دوچرخه بهترین راه حل میباشد ولی چرا تاکنون طرحهای دوچرخه سواری در شهر با شکست مواجه شده است پروژه هایی با هزینه های زیادی انجام گردیده است ولی به سرانجام نرسیده است مسلما مهمترین عامل شکست این پروژه ها ، ضعف در فرهنگ دوچرخه سواری و نبود فرهنگ مناسب ترافیک میباشد .

استفاده از دوچرخه بعنوان وسیله حمل و نقل روزمره نیاز به رشد و توسعه فرهنگ دوچرخه در بین افراد جامعه دارد که وظیفه این رشد و بستر سازی و ایجاد فرهنگ استفاده از دوچرخه به عهده یک ارگان یا سازمان خاصی نیست بلکه نیاز است تمامی عوامل فکری و اجرایی همت کنند و در انجام این رسالت مهم ایفای وظیفه نمایند . توسعه فرهنگ دوچرخه سواری به لحاظ کمک به رفع مسائل ترافیکی ، زیست محیطی و توسعه همگانی استفاده از دوچرخه اهمیت ویژه ای در تامین سلامتی فرد و اجتماع دارد که نیازمند همکاری همه جانبه ارگانهای مسئول شهر میباشد .

در کشورهایی مثل چین ، هند ، هلند ، مالزی ، فرانسه و دهها کشور دیگر دوچرخه یکی از وسایل نقلیه کاربردی در جابجایی و حمل و نقل شهری میباشد . در این کشورها افراد با توجه به وجود مسیرهای ایمن و وضع قوانین و مقررات خاص حمایتی از دوچرخه سواران و احساس مسئولیت نسبت به شهر و شهروندان از دوچرخه استفاده مینمایند در این کشورها به ندرت موتور سیکلت در شهر دیده می شود که این امر باعث عدم و جود ترافیک ، عدم تخصیص بودجه و به بار آوردن هزینه های بسیار زیاد ناشی از احداث بزرگراه و پروژه های شهری ، ایجاد شهری سالم و عاری از هر گونه آلودگی و ترافیک گردیده است .که در ادامه مقاله تجربیات کشورها ذکر میگردد .

حال در شهر تهران چطور ، متاسفانه همه چیز در حد حرف است در همه طرحهای قبلی دوچرخه سواری مثل طرح مسیر بلوار کشاورز و خیابان کارگر که عمدتا جهت دانشجویان طراحی گردیده بود و .....و در سالهای اخیر طرح دوچرخه همگانی در منطقه ۸ شهرداری تهران که بعنوان منطقه . پایلوت انتخاب گردیده است ضعف اصلی ضعف فرهنک سازی و آموزش و آگاهی میباشد .

هیچ قانون و مقررات حمایتی جهت حمایت از دوچرخه سواران وضع نشده است ، فرهنگ مناسب یعنی عدم تجاوز به مسیر دوچرخه سواران ، فرهنگ مناسب یعنی آگاهی به شهروندان از مزایای استفاده از دوچرخه و .....در طرح اخیر دوچرخه خوشبختانه ساز و کار و سخت افزار کار به خوبی انجام شده است و مسیرها و حتی دوچرخه ها و شرایط تحویل و تحول در حد استاندارد میباشد ولی بعلت ضعف فرهنگی در مقوله ترافیک و عدم یکپارچه بودن مدیریت و تصمیم گیری طرحهای دوچرخه سواری در شهر با شکست مواجه خواهند شد .

● مقدمه

شهر ، موجودی زنده است و رفتار و کنش های شهروندان به آن معنا و جهت می دهد. از سویی ، شهر زمانی برای زندگی ، مناسب و آباد می شود که ساکنانش آن را دوست بدارند و شرط این دوستی ، تعامل عملی مدیریت شهری و شهروندان است. به سخنی دیگر برخورداری از شهری توسعه یافته و بسامان ، منوط به پیوند مدیریت شهری و شهروندان می باشد.مقوله مدیریت شهری تمام ارکان و اصول شهر و شهرنشینی را شامل می شود که یکی از این اصول بحث ترافیک و حمل و نقل در معابر شهری میباشد که یکی از مهمترین بحثهای مدیریت شهری محسوب می گردد . زیرا هدف از اداره و مدیریت شهری ایجاد فضا و محیطی امن و آرام و بدور از استرس و هیاهو برای شهروندان میباشد و عدم توجه به موضوع حمل و نقل شهری عملا عدم توجه به آسایش و ایمنی شهروندان میباشد .

زیرا شهروندان خواهان برخورداری از فضاهایی امن ،راحت و در دسترس برای تردد و رفت و آمد میباشند که این میسر نمی گردد مگر با برخورداری شهروندان از معابری راحت ، قابل استفاده و ایمن . مسلما تمامی موارد فوق انجام نمی گردد مگر با فرهنگ سازی و ایجاد فرهنگ مناسب ترافیکی در شهر زیرا فرهنگ شاخص جامعه محسوب میگردد و خصوصیات و رفتار احساسی ، فکری و غیر مادی شهروندان و تمایل آنان را شامل میشود فرهنگ درون مایه هر گروه ،سازمان ، گردهمایی و جامعه است .

اندیشمندان برای روشن ساختن معنی و مفهوم فرهنگ تا امروز صدها تعریف گوناگون عرضه کرده اند. و هر رده از تعاریف یاد شده در تعریف فرهنگ ،بر پدیده های اجتماعی خاصی تکیه میکند. یکی از تعاریف جامعه شناسانه چنین است : فرهنگ یعنی مجموع ارزشها و نهادها ،به طور ساده . ارزش هر امر یا مطلب در خور توجه گروه و نهاد پاسخ به یک نیاز جمعی تلقی می گردد .پس کنش غیر قابل کتمانی میان خود ارزشها و نهادها وجود دارد . و بین این ارزشها و نهاد ها در جامعه یک همسازی و همنوایی وجود دارد که جامعه و بویژه فرهنگ محصول این همسازی است.یکی از بهترین نمایه های توسعه فرهنگی ، ظهور و ازدیاد نهادها و سازمانهای اجتماعی است که هرچه بیشتر شود خود موجب پیدایی نهاد های واسطه یا میانجی میگردند. هرچه تعداد و حجم فعالیت سازمانهایی که جریانات فرهنگی به مفهوم اخص را راه انداخته ،پاسداری کرده و اعتلا میبخشد بیشتر شود ،نشانگر سلامت جامعه تواند بود . چراکه فرهنگ به مفهوم اخص در حکم نرم افزار اجتماع است

● فرهنگ نرم افزار جامعه

اگر بپذیریم که جامعه از دو بخش نرم افزار و سخت افزار تشکیل شده است ،بی گمان فرهنگ همان نرم افزار سازنده حامعه می باشد. مانند سنت ها ، اخلاق و قوانین و اندیشه ها و مناسک وآداب و رسوم ودر کل روشها و شیوه های زندگی که در یک جامعه جریان دارد .بدون اینها نه جامعه ای می تواند بوجود آید و نمی تواند به حیات خود ادامه دهد . فرهنگ ساز و کاری است، کم و بیش منسجم. مشتمل بر اجزای مادی و غیر مادی که در یکی از سه بخش شناختی، هنجاری و مادی قرار گرفته اند و با درجات آزادی مختلف بر یکدیگر تاثیر می گذارند تا در نهایت تعادل فرد، جامعه و محیط برقرار شود. آمار و استانداردها قادر به ترسیم دقیق شرایط فرهنگی یک گروه و یا جامعه انسانی نیستند، زیرا صرف داشتن اطلاعات در زمینه فرهنگ کافی نیست و عمل کردن به هنجارها و شناخت همراه با عمل که از آن به عنوان فرهیختگی فرهنگی یاد می شود، می تواند به عنوان ملاک و معیار فرهنگ یک گروه و یا جامعه مورد استناد قرار گیرد.

به عنوان مثال چنان چه فردی مطالعات بسیاری در زمینه فرهنگ داشته یاشد اما فرهنگ ترافیک را رعایت نکند (به هنگام عبور ازعرض خیابان به چراغ عابر پیاده اهمیت ندهد و یا از محل خط کشی عابر پیاده استفاده ننماید) آن گاه می توانیم چنین نتیجه بگیریم که فرهنگ ترافیک در فرد مورد نظر درونی و نهادینه نشده است. بسیاری از علمای مدیریت فرهنگ را عبارت از آداب، رسوم، عقاید و باورهای مشترک یک جامعه تعریف کرده اند. حال این فرهنگ (و اجزایش) می تواند در یک نهاد بزرگ مثل شهر با طیف وسیعی از جوامع مختلف، چه تاثیری می تواند داشته باشد بعدا مشخص می گردد .

فرهنگ سازی در مقوله دوچرخه یعنی ارائه آموزش و اگاهی به شهروندان و شناسایی و تعیین مزایا و محاسن استفاده از دوچرخه ، فرهنگ سازی یعنی ایجاد ویژگی خاص جهت استفاده از دوچرخه توسط شهروندان و این ویژگی یعنی ایجاد بستری مناسب با ساز و کار و تجهیزات مناسب و سودمند .

سرعت احداث شبکه بزرگراهی و طرحهای تعریض خیابانها در شهر خیلی خوب است ولی بسیار فاصله است با سرعت تولید و سرازیر نمودن خودرو به داخل شهر تهران و سایر عوامل دیگر .راه حل چیست ؟ چه درمانی می تواند وضعیت بیمار حمل و نقل شهر را درمان نماید مسلما جهت درمان سریع و کم هزینه و .... چاره کار استفاده از دوچرخه میباشد . دوچرخه وسیله ایست کم حجم ، تقریبا بدون هزینه ، راحت و .....ولی کسی و فرد عاقلی با وضعیت فعلی فرهنگ حمل و نقل و ترافیک شهر جرات استفاده از دوچرخه را ندارد .

استفاده از دوچرخه برابر است با مرگ . پس راه حل چیست ؟ راه حل عبارتست از فرهنگ سازی و از آن مهمتر ایجاد بستر و شرایط امکان استفاده از دوچرخه در شهر و این میسر نمی گردد مگر با وحدت همه جانبه کلیه عوامل اجرایی حمل و نقل و ترافیک . ارائه آموزشهای لازم و توسعه و ترویج فرهنگ استفاده از دوچرخه ، ایجاد بستر مناسب جهت استفاده عمومی از دوچرخه . بستر مناسب یعنی ایجاد مسیر امن دوچرخه در اکثر نقاط شهر ، بستر مناسب یعنی استفاده از دوچرخه ای مناسب و سازگار با شرایط شهر تهران از نظر پستی و بلندی و جغرافیایی و دهها مورد دیگر . دوچرخه در کشورهای دیگر یک وسیله نقلیه عمومی مطمئن ،پاک و بدون هزینه میباشد .

ارتقاء و غنی سازی فرهنگ استفاده از دوچرخه ، عوارض و خسارتهای جسمانی ، روحی ، روانی و اقتصادی و مسائل تردد و حمل و نقل و آلودگی هوا را تا حد زیادی کاهش می دهد و همه شهروندان را در رسیدن به شهری سالم با هوایی پاک و آسمانی آبی یاری می نماید. در کشورهای دیگر جهت حل مشکل ترافیک با فرهنگ سازی و از همه مهمتر ایجاد بستر مناسب جهت استفاده از دوچرخه ، فرهنگ استفاده از دوچرخه ایجاد گردیده و شهروندان در حمل و نقل شهری از این وسیله نقلیه استفاده مینمایند .

این فرهنگ سازی شامل ارائه آموزش و آگاهی ، ایجاد بستر و ساز و کار مناسب انجام کار و ایجاد قوانین و مقررات حمایتی و تشویقی از دوچرخه و دوچرخه سواران میباشد . کارشناسان ترافیک بر این باورند که حدود ۴۰ درصد از مشکلات ترافیک ناشی از عدم آشنایی شهروندان با فرهنگ رفت و آمد در شهر است. سه عامل «انسان، راه، وسیله نقلیه» از عوامل تأثیرگذار بر ترافیک هستند و در این زمینه میبایست در کشور و جامعه کار کرد و خلاصه اینکه تا بستر و شرایط مناسب دوچرخه سواری و فرهنگ آن پیاده نگردد بدون اغراق تمام پروژه های دوچرخه سواری با شکست مواجه خواهند شد .

● تجربیات دیگر کشورها

کشورهای اروپایی در ارتباط با بحث دوچرخه سواری و اشاعه فرهنگ دوچرخه سواری موفق بوده اند و با توجه به اختلاف یسیار زیاد این کشورها با کشور ما از نظر جمعیتی ، احترام به قوانین و مقررات و حتی پستی و بلندی از نظر جغرافیایی از مقایسه خود داری نموده و به ذکر امار و اطلاعات میپردازیم و وضعیت دوچرخه سواری در شهر پکن که از جهاتی مشابه با شهر تهران میباشد ذکر میگردد .

در کشور هلند برای جمعیت ۱۶ میلیونی کشور ۱۳ میلیون دوچرخه وجود دارد .و علاوه بر کشور گل به کشور دوچرخه شهرت یافته است . در کشورهایی مثل چین ، هند ، مالزی ، هلند ، دانمارک و اکثر کشورها به ندرت با موتور سیکلت در حمل و نقل شهری برخورد می نماییم ، کشور چین به عنوان پر جمعیت‌ترین کشور دنیا برای حمل‌ونقل مسافر تا حد بسیار زیادی به دوچرخه تکیه دارد. چین را می‌توان «امپراطوری دوچرخه» نامید. این کشور دارای بیشترین تعداد دوچرخه در دنیاست. نخستین دوچرخه‌هایی که در چین مورد استفاده قرار گرفت، در سال ۱۸۹۶ به شانگهای وارد شده است. در سال ۱۹۲۰ اولین سری دوچرخه توسط چین با قطعات وارداتی تولید شد. مالکیت یک دوچرخه برای هر سه نفر در سال ۱۹۸۰ به یک دوچرخه برای هر دو نفر در سال ۱۹۹۰ افزایش یافت. در این کشور تعداد دوچرخه با وسعت شهر نسبت مستقیم دارد، یعنی هر چه شهر بزرگتر باشد تعداد دوچرخه نیز بیشتر است. همچنین در مناطق هموار بیشتر از مناطق ناهموار دوچرخه وجود دارد. در شهرهای بزرگ مانند پکن، تیان‌جین و نانینگ، ۷۰ درصد از سفرهای شهروندان با دوچرخه انجام می‌گیرد.

در چین راندن دوچرخه تا محل کار برای اکثر شهروندان ۲۰-۱۵ دقیقه و در بعضی مواقع بین یک ساعت یا یک ساعت و نیم یا حتی بیشتر طول می‌کشد. متوسط طول سفر با دوچرخه ۴ کیلومتر بوده و متوسط سرعت دوچرخه پانزده تا بیست کیلومتر در ساعت است. در کشور هند آلودگی هوا و مشکلات زندگی مدرن و پشت میزنشینی باعث شده است که بسیاری از مردم هند به دوچرخه سواری علاقه مند شوند و سعی کنند که با دوچرخه تردد کنند.. اگرچه ثروتمندان به داشتن اتومبیل‌های گران قیمت و بزرگ و چندگانه گرایش دارند، اما بسیاری از مردم طبقه متوسط هند با دوچرخه احساس آرامش دارند و مشکلی با آن ندارند. گاه حتی افراد ثروتمند را هم می‌شود پشت یک دوچرخه دید. افرادی که لپ تاپ‌های پیشرفته و کیف‌های گران قیمت خود را پشت دوچرخه‌ها می گذارند و با آن سر کار می‌روند. این افراد در محل کار خود قبل از شروع کار استحمام می‌کنند و لباس‌های تمیز و اتو کشیده می‌پوشند و بعد کار را شروع می‌کنند

.کشور هلند : ۱۳میلیون دوچرخه در کشور ۱۶ میلیونی هلند ، هلند که در اروپای واقع است به گل‌های زیبا، دریاچه‌های زیاد و وفور دوچرخه معروف است.دریاچه‌های زیاد این کشور به علت این واقعیت جغرافیایی است که بخش اعظم خاک این کشور زیر سطح دریا واقع شده است.

هلندی‌ها ترجیح می‌دهند در حمل و نقل روزانه خود از دوچرخه استفاده کنند، هرچند که وسائل دیگر حمل و نقل مثل اتوبوس در همه جا در دسترس است. در هلند با جمعیت ۱۶ میلیون نفری ۱۳ میلیون دستگاه دوچرخه وجود دارد.در کشور هلند وجود مسیر‌های دوچرخه سواری بسیار حائز اهمیت است، به طوریکه در بعضی قسمت‌ها که جاده کم عرض می‌شود، نه تنها این مسیرها از بین نمی‌روند بلکه فضای مربوط به عبور ماشین‌ها باریکتر می‌شوند. مردم این کشور به خاطر مسطح بودن زمین از دوچرخه برای رفت و آمد استفاده می‌کنند. هر هلندی بدون شک یک و یا دو دوچرخه دارد. و بستر مناسب استفاده از دوچرخه در این کشور فراهم میباشد .خلاصه اینکه :دوچرخه در بسیاری از کلانشهرهای دنیا درصد قابل توجهی از سفرهای روزانه را به خود اختصاص می‌دهد به عنوان مثال: «گرونینگن» Groningen در هلند ۵۰ درصد، «داکا» در «بنگلادش» ۴۰ درصد، «ارلانگن»Erlandgen در آلمان ۲۶ درصد، «ادنس» Odense در دانمارک ۲۵ درصد، «توکیو»Tokyo در ژاپن ۲۵ درصد، «مسکو» Moskow در روسیه ۲۴ درصد، «دهلی» Dehli در هند ۲۲ درصد، «کپنهاک» Copenhagen در دانمارک ۲۰ درصد، «بازل» Basel در سوئیس ۲۰ درصد، و «هانوفر» Hannover در آلمان: ۱۴ درصد. در شهر پاریس و مخصوصا در تابستان ۷۰ درصد مردم و گردشگران جهت حرکت در شهر از طرح دوچرخه رایگان استفاده مینمایند . مسلما وضعیت اقلیمی و جمعیتی شهر تهران با شهرهای اروپا زیاد متفاوت میباشد ولی وضعیت شهر پکن از نظر جمعیت ، آلودگی و ...تشابه زیادی با شهر تهران دارد لذا در این بخش وضعیت دوچرخه سواری در شهر پکن تشریح میگردد .

پکن با ۱۶۸۰۸ کیلومترمربع وسعت و ۱۵میلیون‌نفر جمعیت، یکی از ۴کلانشهر بزرگ جهان محسوب می‌شود. پکن را بیجینگ نیز می‌گویند. بیجینگ به معنای پایتخت شمالی، شهری است مدرن و البته بسیار گسترده. این گستردگی همراه با جمعیت ۱۵میلیون نفری، پکن را با معضل جدی ترافیک مواجه ساخته است. مدیریت شهری پکن طی سال‌های اخیر کوشیده است با ایجاد بزرگراه‌ها و توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی بار ترافیکی این شهر را کاهش دهد. احداث ۵ کمربندی، ۹بزرگراه و ۱۱شریان در دل شهری که از آن با عنوان ۱۱بزرگراه محلی نیز یاد می‌شود از جمله تلاش‌هایی است که تاکنون به ثمر رسیده است. با این همه هنوز بزرگترین معضل پکن ترافیک سنگین است. چینی‌ها دیر زمانی است که دریافته‌اند استفاده از دوچرخه می‌تواند آلودگی هوای پایتخت شمالی را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. البته استفاده از دوچرخه در چین پیشینه‌ای طولانی دارد. با این حال، گرچه در روزگارانی نه چندان دور، چینی‌ها اعم از پیر وجوان با خاطری آسوده در خیابان‌ها و معابر پکن سوار بر دوچرخه در رفت و آمد بودند اما امروزه سهم عمده‌ای از خیابان‌ها را خودروها اشغال کرده‌اند.

به عبارت دیگر، خودروها که روز به روز به تعداد آنها افزوده می‌شود جایی برای عبور و مرور آسان برای دوچرخه سواران نگذاشته‌اند. آمارها نشان می‌دهد که روزانه ۵/۳ میلیون خودرو در معابر این کلانشهر در تردد هستند. اگر ۲۱هزار اتوبوس و ۶۶۰۰ تاکسی را هم به این تعداد اضافی کنیم می‌بینید که چه حجم وحشتناکی از خودرو در معابر این کلانشهر در رفت و آمد هستند. این حجم خودرو از یک سو، مجالی برای آمد و شد بدون دغدغه دوچرخه‌سواران باقی نمی‌گذارد و از سوی دیگر، دود ناشی از عبور و مرور آنها دوچرخه‌سواران را به شدت آزار می‌دهد، تا آنجا که در بسیاری از معابر اصلی به ویژه در چهارراه‌ها، شهروندانی که بیماری ریوی یا قلبی دارند دچار تنگی نفس می‌شوند.نکته جالب آنکه، رانندگان اتوبوس‌ها به محض توقف، موتور را خاموش می‌کنند و بدین‌ترتیب سهم قابل توجهی از آلایندگی را کاهش می‌دهند. این راهکاری است که نه تنها در کشور ما به آن توجهی نشده و نمی‌شود که اغلب دیده می‌شود اتوبوس‌های درون شهری بی‌آنکه کسی به آنها هشدار دهد، اتوبوس‌ها را در ایستگاه‌ها با موتور روشن رها می‌کنند؛ همچنان که‌ در توقفگاه‌ها این مسئله رعایت نمی‌شود.

● چینی‌ها هم از کوره در می‌روند

ترافیک سنگین به شدت روی اعصاب رانندگان اثر منفی می‌گذارد، تا آنجا که کمتر راننده‌ای را می‌بینید که در ساعات اوج ترافیک با آسودگی خیال،‌ بی‌آنکه دچار تیک عصبی شود یا حرص بخورد پشت فرمان نشسته باشد. گفته می‌شود رانندگان چینی هم باوجود مقید بودن به آداب و رعایت ادب که زبانزد است گاه در ترافیک، صبر‌شان لبریز می‌شود، قوانین را زیر پا می‌گذراند و به مسیرهای ویژه دوچرخه رو تجاوز می‌کنند. بنابراین، این تنها رانندگان تهرانی نیستند که در غیاب ماموران راهنمایی و رانندگی پس از پاییدن چهارراه و مطمئن بودن از اینکه جریمه نمی‌شوند، به راحتی به خطوط عابر تجاوز می‌کنند، بلکه چینی‌ها هم دست کمی از ما ایرانی‌ها ندارند.

● تجربه‌ای که در تهران شکل نگرفت

کمتر خیابانی را در پکن می‌توان یافت که در آن مسیری برای عبور و مرور دوچرخه طراحی نشده باشد، به طوری که گاه مسیر ویژه دوچرخه‌سواران با یک خط از مسیر خودروها جدا شده است.

این طراحی نشان می‌دهد که مدیریت شهری پکن تلاش می‌کند تا شهروندان را به استفاده از دوچرخه ترغیب کند. حتی برای گردشگران هم امکان استفاده از دوچرخه فراهم است، به طوری که هر گردشگری می‌تواند با پرداخت هزینه‌ای اندک، دوچرخه‌ای کرایه کند و با آن از مکان‌های دیدنی بازدید کند. این تجربه بسیاری از گردشگران است که از پکن بازدید کرده‌اند. آنها به کسانی که قصد دارند از چین بازدید کنند توصیه می‌کنند برای صرفه‌جویی در وقت و هزینه دوچرخه‌ای کرایه کنند، نقشه شهر و راه‌های اماکن دیدنی را با خود بردارند و در شهر راه بیفتند. آنها می‌گویند با این شیوه، خیلی بیشتر از آنچه تصور می‌کنید می‌توانید مکان‌های دیدنی شهر را ببینید.

● مترو کارگشا نیست

پکن در حال حاضر ۴خط مترو دارد که طول آن ۱۱۴ کیلومتر است. روزانه نزدیک به ۲میلیون شهروند چینی با این خطوط جابه‌جا می‌شوند. اما باتوجه به کارساز نبودن این خطوط، چینی‌ها تصمیم گرفته‌اند طولانی‌ترین خط متروی جهان را در پایتخت خود احداث کنند. این خط که قرار است تا سال ۲۰۱۵ میلادی به بهره‌برداری برسد هزینه‌ای بالغ بر ۱۰میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار دارد.

● ۴۰میلیارد دلار برای بهبود کیفیت هوا

اگر به پکن سفر کنید، آنچه در این شهر بیش از هر چیز توجه شما را به خود جلب می‌کند، عبور و مرور بسیاری از مردم در شهر با دوچرخه است. هنوز در پکن مسیرهای ویژه دوچرخه به چشم می‌خورد که دوچرخه‌سواران از جوان تا کهنسال با فراغ بال در آنها رفت و آمد می‌کنند و به کارهای روزمره خود می‌رسند. دوچرخه از سالیان دور با زندگی مردم پکن گره خورده است. در این شهر ۷ میلیون دوچرخه وجود دارد؛ در مدت حدود ۳ سال تعداد خودروهای شهر پکن دو برابر شده است. اکنون در پایتخت چین بیش از ۳/۳ میلیون دستگاه خودرو در حرکت هستند.این تعداد خودرو به اضافه کارخانه‌های دودزای فراوان در اطراف شهر، هوای شهر را بشدت آلوده کرده است. در چنین وضعی، کسانی که از دوچرخه استفاده می‌کنند، نمی‌توانند زمان زیادی رکاب بزنند، زیرا هوای آلوده به دستگاه تنفسی آنها آسیب می‌رساند. مساله دیگر تعرض خودروها به خطوط دوچرخه است. در‌این‌باره سخت‌گیری می‌شود.

اما وقتی ترافیک شهر سنگین است، رانندگان خودروها، از قوانین تخطی می‌کنند و خیلی‌هایشان وارد مسیر دوچرخه‌ می‌شوند که تنها با یک خط از مسیر خودروها جدا شده است.با این وجود هر چند دوچرخه‌سواری در شهر مثل یک یا دو دهه پیش نیست و وضعیت برای دوچرخه‌سواران پکنی روز به روز دشوارتر می‌شود ، اما در پکن، هنوز دوچرخه‌سوارها امتیازاتی دارند. خیلی از آنها از چراغ قرمز عبور می‌کنند، بی‌آن که کسی به آنها اعتراضی کند. گردشگرانی که به پکن می‌روند، راحت می‌توانند دوچرخه کرایه کنند و در شهر گشت بزنند. پیدا کردن یک دوچرخه کوهستان ۱۵ یا ۲۱ دنده کار دشواری نیست.

● تردد با دوچرخه، ارزان، راحت‌

با افزایش شمار خودروها در پکن، حالا دیگر رفت و آمد به کندی صورت می‌‌گیرد. خودروها مدت‌ها پشت چراغ قرمز می‌مانند و رانندگان به این وضع عادت کرده‌اند. راننده باید در یک خیابان تا پایان آن یا تقاطع بعدی برود و بعد تغییر مسیر دهد.اما دوچرخه‌ها از هر نظر آزادند. کسانی که از دوچرخه به عنوان وسیله نقلیه استفاده می‌کنند، توجهی به آلودگی هوای شهر ندارند. فقط به این فکر هستند که راحت‌تر و زودتر به مقصد برسند. آنها در میانه راه، از دوچرخه پیاده می‌شوند و در همان خیابان دور می‌زنند. هر جا که دلشان بخواهد می‌ایستند و به گردش می‌پردازند، یا این که دوچرخه را بیرون فروشگاهی پارک می‌کنند و به خرید می‌پردازند. دوچرخه‌های شهر پکن، اغلب نو و پیشرفته نیستند. خیلی‌ها بویژه افراد مسن، از دوچرخه‌های قدیمی خود استفاده می‌کنند. اگر در شهر پکن دوچرخه‌ای را با عمر ۲۰ یا حتی ۳۰ سال دیدید که مورد استفاده قرار می‌گیرد، تعجب نکنید.

● گردش در شهر با دوچرخه‌

برای این که پکن را خوب گردش کنید، بهترین وسیله برایتان دوچرخه است. شهر پکن فراز و نشیب زیادی ندارد و تقریبا سطح صافی دارد. بنابراین دوچرخه‌سواری در آن آسان است. وقتی دوچرخه‌‌ای کرایه کنید و نقشه شهر و جاهای دیدنی‌اش را داشته باشید، با کمترین هزینه و صرفه‌جویی در وقت همه جای پکن را خواهید دید.

ترافیک شهر پکن واقعا سنگین و آزاردهنده است. بنابراین در شهر دوچرخه‌ها، به دوچرخه روی آورید. از آنجا که پکن شهر خیلی بزرگی است، با پای پیاده نمی‌توانید از قسمت‌های مختلف آن دیدن کنید یا به سفر خارج از شهر بروید.

در پکن استفاده از مترو زیاد راهگشا نیست، زیرا همه جا به مترو دسترسی ندارید. استفاده از وسایل نقلیه عمومی نیز چندان منطقی نیست. چون این وسایل خیلی کند حرکت می‌کنند و در ایستگاه‌های زیادی معطل می‌شوند. تاکسی هم در پکن خیلی گران است. پس دوچرخه می‌ماند که ارزان‌ترین و سریع‌ترین وسیله نقلیه در این شهر است.

● تعرض به مسیر دوچرخه‌ها

مسیرهای ویژه دوچرخه در پکن، آنقدر پهن هستند که خودرو‌ها هم می‌توانند در آنها به راه خود ادامه دهند، اگر خودرو‌ها به حریم دوچرخه‌ها تجاوز نکنند، دوچرخه‌سواران هر قدر هم که زیاد باشند، به آسانی تردد خواهند کرد. اما در شهری که در ماه هزاران خودرو به خیابان‌هایش اضافه می‌شود، دوچرخه‌ها پیوسته در تنگناهای جدیدی قرار می‌گیرند. در پکن، دیدن یک خودرو که در مسیر دوچرخه پارک شده، کاملا عادی است. برخی از رانندگان در مسیر دوچرخه چند دقیقه‌ای پارک می‌کنند و به پیاده‌رو می‌روند تا از تلفن عمومی استفاده کنند. مسیر دوچرخه، همچنین مکانی مناسب برای اتوبوس‌ها و تاکسی‌هاست که راحت توقف کنند و به سوار و پیاده‌ کردن مسافران بپردازند. علاوه بر اینها، دوچرخه‌های موتوردار و موتورسیکلت‌ها نیز از مسیر دوچرخه استفاده می‌کنند. همه این تجاوزها به حریم مسیرهای دوچرخه سبب شده که در این مسیرهای آرام گاهی هرج و مرج ببینیم.

● دوچرخه‌سواری خانوادگی‌

بسیاری از خانواده‌های پکنی برای گردش و خرید در شهر و تماشای آثار تاریخی در روزهای تعطیل از دوچرخه استفاده می‌کنند. در روزهای تعطیل حتی خانواده‌های چند نفره با دو یا چند دوچرخه به جاهایی مثل کاخ تابستانی ، میدان تیانان‌من و شهر ممنوعه می‌روند و ضمن تماشای این اماکن تاریخی در کنار دوچرخه‌هایشان عکس یادگاری می‌‌گیرند.

دوچرخه‌هایی که پکنی‌ها استفاده می‌کنند، با دوچرخه‌های غربی‌ها تفاوت زیادی دارد. زین این دوچرخه‌ها کوتاه‌تر و پهن‌تر است. تنه فلزی محکم و فرمان ساده‌ای دارند.

جلوی فرمان بعضی‌هایشان هم سبدی قرار دارد که دوچرخه‌سواران وسایلی را که می‌خرند، در آن قرار می‌دهند. این دوچرخه‌ها برای رفت و آمد در شهر و خرید ساخته شده‌اند و مناسب دوچرخه‌سواری ورزشی و قهرمانی نیستند؛ اما برای سلامت مردم مفیدند.

● وضع و ایجاد قوانین حمایتی از دوچرخه سواران

با توجه به ضرورت ترویج فرهنگ دوچرخه سواری در شهر پکن ، از ابتدای سال ۲۰۱۰ میلادی مدیران شهر پکن قوانین و مقررات حمایتی بسیار مناسب و سازنده ای برای دوچرخه سواران فراهم نمودئد . اگر خودرو و موتور سواری به حریم دوچرخه ن هیچ محدودیتی میتوانند به کل شهر تردد نمایند در حالیکه خودروها و موتور سیکلت ها با محدودیت مواجه میباشند و .... که تمام این موارد باعث ترویج و گسترش استفاده از دوچرخه منجر گردیده و فرهنگ عمومی و مناسب استفاده از دوچرخه ایجاد گردیده است . در روزهای تعطیل حتی خانواده‌های چند نفره با دو یا چند دوچرخه به جاهایی مثل کاخ تابستانی ، میدان تیانان‌من و شهر ممنوعه می‌روند و ضمن تماشای این اماکن تاریخی در کنار دوچرخه‌هایشان عکس یادگاری می‌‌گیرند. دوچرخه‌هایی که پکنی‌ها استفاده می‌کنند، با دوچرخه‌های غربی‌ها تفاوت زیادی دارد. زین این دوچرخه‌ها کوتاه‌تر و پهن‌تر است. تنه فلزی محکم و فرمان ساده‌ای دارند.جلوی فرمان بعضی‌هایشان هم سبدی قرار دارد که دوچرخه‌سواران وسایلی را که می‌خرند، در آن قرار می‌دهند. این دوچرخه‌ها برای رفت و آمد در شهر و خرید ساخته شده‌اند

● دور زدن ترافیک با دوچرخه

کلان شهر تهران در حال حاضر به پارکینگی از خودرو تبدیل شده است و به جرات میتوان گفت که جهت پارک خودرو در کوچه های شهر نیز جا نیست . سیل عظیم خودروها و موتور سیکلتها که روزانه توسط شرکتهای خودروسازی تولید و روانه شهر میگردد جولانگاه خیابانها شده است و ...با توجه به موارد فوق تقریبا دو سه سالی می‌شود که زمزمه‌های استفاده از دوچرخه در حمل و نقل عمومی شهر تهران به گوش می‌رسد البته قدم‌هایی هم برداشته شد اما به نظر می رسد تا فراگیر شدن این وسیله در شهر راه زیادی باقی است. سال ۸۹ سال گسترش دوچرخه‌سواری و فرهنگ استفاده از این وسیله نقلیه پاک در تهران است.

این را سیدجعفر تشکری هاشمی، معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران گفته است. شهردار تهران نیز زمستان سال گذشته در افتتاح یکی از پروژه‌های شهری گفت: از امروز رسما دوچرخه را یکی از سیستم‌های حمل‌ونقل شهری اعلام می‌کنیم، این فرهنگ که مردم در شهر تهران از دوچرخه به‌جای خودروی شخصی استفاده کنند باید ترویج شود..که در این ارتباط طرح دوچرخه همگانی مطرح گردید و شهرداری منطقه ۸ نیز بعنوان منطقه پایلوت انتخاب گردید و هزینه های زیادی جهت بستر سازی و تهیه ساز و کار طرح انجام گردید و طرحی مناسب و استانداردی نیز به اجرا درآمد که در نهایت طرح با استقبال نسبی مواجه شد ولی این طرح گسترش نیافت .

با بررسی بیشتر مهمترین عامل و ضعف این پروژه عدم بستر سازی و فرهنگ سازی و ترویج استفاده از دوچرخه در بین شهروندان میباشد ..موضوع فرهنگ و فرهنگسازی به قدری مهم میباشد که به آن علم و مهندسی فرهنگ اطلاق گردیده است و جهت فرهنگ سازی میبایست برنامه ریزی نمود .برنامه ریزی فرهنگی نیازمند یک ترکیب آگاهانه از عوامل عقلی و شناختی و بسترسازی هیجانی و احساسی میباشد دو فرآیند ذهنی در ارتباط با موضوع تبلیغات و مهندسی فرهنگی می تواند مورد بررسی قرار گیرد؛ نخست ذهن عقلی که منظور از آن ذهنی است که فرایند یادگیری آن به وسیله استدلال و برهان و زمینه های شناختی مبتنی بر قیاس شکل می گیرد و دوم ذهن احساسی و تجربی که در مهندسی فرهنگی بسیار موردتوجه قرار می گیرد. جهت فرهنگ سازی و ترویج اجرا و پیاده نمودن طرح دوچرخه سواری همگانی چند عامل مهم میبایست که در کنار هم میبایست انجام گردد :

الف) بستر سازی

بستر سازی یعنی ایجاد ابزار و ساز و کار انجام کار ، بستر سازی یعنی ایجاد شرایط و زمینه های انجام و اجرای یک کار ، بستر سازی یعنی وضع قوانین و مقررات حمایتی جهت اجرای طرح حال در طرح دوچرخه همگانی بستر سازی به دو بخش سخت افزار و نرم افزار تقسیم میگردد سخت افزار یعنی طراحی و اجرای مسیرهای ویژه دوچرخه ، نصب علائم و تابلوهای ویژه دوچرخه سواری ، تهیه و تامین دوچرخه مناسب جهت استفاده شهروندان و ایجاد ساز و کار تحویل و تحول دریافت و استفاده از دوچرخه نرم افزار یعنی طراحی و تامین شرایط لازم جهت استفاده کنندگان از دوچرخه شامل : برقراری قوانین و مقررات حمایتی به منظور امنیت حرکت دوچرخه سواران در شهر ، ارائه اگاهیها و آموزشهای لازم به شهروندان در ارتباط با مزایای طرح دوچرخه سواری ، ایجاد محدودیتهای ترافیکی و رفت و آمدی جهت وسائل نقلیه شخصی و مخصوصا موتور سیکلت ، استفاده از دوچرخه های مناسب و راحت و .......

در طرح دوچرخه همگانی شهرداری منطقه ۸ سخت افزار کار تقریبا به درستی و با موفقیت انجام گردیده ولی نرم افرار کار بسیار مشکل دارد تاکنون هیچ قانون و مقررات حمایتی از این طرح صورت نگرفته و خودروها و موتور سیکلت ها به راحتی به مسیر ویژه دوچرخه تعرض مینمایند و خودروها در این مسیر پارک مینمایند و دهها مورد و مشکل دیگر و این همه بعلت عدم توجه جدی به بحث نرم افزاری طرح میباشد و متاسفانه تا بستر و شرایط مناسب استفاده از دوچرخه در شهر فراهم نگردد طرحهای دوچرخه سواری با موفقیت انجام نخواهند گردید

ب ) همکاری همه نهادها با یکدیگر

در فرهنگ سازی و اشاعه فرهنگ دوچرخه سواری در شهر همه نهادها و ارگانهای مرتبط با طرح دوچرخه سواری میبایست در کنار هم قرار گیرند و این خانواده از کارخانجات دوچرخه سازی تا مسئولین ورزش دوچرخه سواری ، مسئولین شهرداری و پلیس راهور و را شامل میشود .

ج ) ایجاد و وضع قوانین و مقررات حمایتی جهت دوچرخه سواران :

متاسفانه در حال حاضر هیچگونه قوانین و مقررات حمایتی از دوچرخه سواران در شهر وجود ندارد و اگر موردی هم وجود داشته باشد مورد اجرا نمیگردد که لازم است توسط مدیران و مسئولین مربوطه در این ارتباط قوانین و مقررات مورد نیاز تدوین و اجرایی گردد تا دوچرخه سواران با امنیت در شهر تردد نمایند .

د ) همکاری نیوی انتظامی و پلیس راهور

متاسفانه در حال حاضر با توجه به عدم وجود قوانین و مقررات حمایتی و عدم ابلاغ ان به پلیس راهور هیچگونه حمایتی از دوچرخه سواران و حریم آنن و مسیرهای ویژه دوچرخه سواری بعمل نمی آید و خودروها و موتور سیکلتها به راحتی وارد مسیرهای دوچرخه شده و حتی در این مسیرها پارک می نمایند .

● نتیجه گیری و ارائه راه حل و پیشنهاد :

مسلما همانطوریکه گفته شد جهت اجرای طرحهایی که نیاز به فرهنگ سازی میباشد اولین اقدام بستر سازی میباشد و بستر سازی یعنی شناسایی نیازها و خواسته های منطقی استفاده کنندگان از طرح ، بستر سازی یعنی ایجاد شرایط و وضعیت مناسب انجام طرح ، و بستر سازی یعنی ارائه آگاهی و آموزش به شهروندان و آماده نمودن شرایط و موقعیت پذیرش انجام طرح توسط شهروندان و تبدیل شدن آن به فرهنگ عمومی مسلما جهت ترویج و اجرایی نمودن طرح دوچرخه همگانی در شهر تهران میبایست اقدامات زیر صورت پذیرد .

الف ) بررسی موقعیت جغرافیایی شهر تهران و پستی و بلندی آن و طراحی دوچرخه هایی مناسب با شرایط جغرافیایی شهر تهران

ب ) گسترش طرح دوچرخه همگانی در سطح شهر و طراحی مسیرهای دوچرخه در سطح شهر

ج ) استفاده ترکیبی از مترو و اتوبوس تندرو و دوچرخه جهت حمل و نقل شهروندان در مسیرهای طولانی با توجه به مساحت بسیار زیاد شهر تهران به نحوی که خانه های دوچرخه در تمامی ایستگاههای مترو و ایستگاههای مهم اتوبوسهای تندرو طراحی و نصب گردد

د ) ارائه قوانین و مقررات سخت حمایتی از دوچرخه سواران به نوعی که دوچرخه سواران جهت دوچرخه سواری مخصوصا در مسیرهای ویژه احساس امنیت نمایند و هیچ خودرویی به حریم آنها تجاوز ننماید

ه ) استفاده از دوچرخه برقی با توجه به ارتفاع ۶۰۰ متری شمالیترین و جنوبیتریت نقطه شهر از یکدیگر و گسترش دوچرخه های برقی در شهر و جایگزین نمودن این دوچرخه ها با موتور سیکلت

و ) حذف ممنوعیت دوچرخه سواری بانوان و خانمها در شهر با رعایت تمامی موارد و مسائل مربوط به شئونات و ضوابط فرهنگی و دینی زیرا بانوان بیش از ۵۰ درصد جمعیت شهر را تشکیل میدهند .

ز ) ایجاد قوانین تشویقی و حمایتی از دوچرخه سواران جهت ترغیب آنها به استفاده از دوچرخه

ح ) گسترش کارخانجات تولید دوچرخه و حذف تدریجی کارخانجات تولید موتور سیکلت در کشور

ط ) ارائه آمار و اطلاعات دقیق ناشی از وجود ترافیک سنگین در شهر تهران به شهروندان

ی ) ایجاد ممنوعیت و محدودیت تردد وسایل نقلیه در شهر مخصوصا در مواقع اظطراری و تشدید آلودگی

و در نهایت تداوم و مستمر بودن قوانین و مقررات حمایتی وضع شده جهت دوچرخه سواران

۱) رحیم سوزنی

۲) محمد خردمند

۱ - شرکت مشانیر ، سرپرست گروه کنترل پروژه و نماینده کیفیت ، فوق لیسانس مدیریت صنایع دانشگاه [e-mail]

۲ - شهرداری منطقه ۸ تهران: معاون حمل و نقل و ترافیک ، فوق لیسانس مهندسی عمران - دانشگاه علم و صنعت Mkh۲۰۰۴۱۱@yahoo.com

منابع و مراجع :

۱ – اسماعیلی علی گزارش کامل وضعیت دوچرخه سواری در شهر پکن

۲ – معلم حمید فرهنگ و فرهنگ سازی و راههای گسترش آن

۳ – بهادری عباس ف تاریخچه دوچرخه در ایران و جهان

۴ – کارهای انجام شده در سایر کشورها در ارتباط با دوچرخه سواری