بحران جهانی حمل و نقل هوایی

امروزه حمل و نقل را به عنوان یكی از پایه های اساسی توسعه متوازن و پایدار كشورها می دانند چرا كه شبكه های حمل و نقل با مولفه های مهمی چون اقتصاد, امنیت و عدالت ارتباط تنگاتنگ پیدا كرده است با مروری به فرآیند توسعه اقتصادی و اجتماعی كشورها, همبستگی مستقیم بین توسعه حمل و نقل و دستیابی به نرخ رشد اقتصادی بالاتر به وضوح به چشم می خورد

امروزه حمل و نقل را به عنوان یكی از پایه های اساسی توسعه متوازن و پایدار كشورها می دانند چرا كه شبكه های حمل و نقل با مولفه های مهمی چون اقتصاد، امنیت و عدالت ارتباط تنگاتنگ پیدا كرده است. با مروری به فرآیند توسعه اقتصادی و اجتماعی كشورها، همبستگی مستقیم بین توسعه حمل و نقل و دستیابی به نرخ رشد اقتصادی بالاتر به وضوح به چشم می خورد. به عبارتی با افزایش ارزش افزوده بخش حمل و نقل افزایش تولید ناخالص داخلی را مشاهده می كنیم و این همان دلیلی است كه توسعه اقتصادی را به توسعه بخش حمل و نقل وابسته می دانند و از آن به عنوان فعالیت های زیربنایی رشد و تحول اقتصادی یاد می نمایند. در اهمیت نظام حمل و نقل كارآمد همین بس كه آن را به نیروی محركه یا موتور توسعه تعبیر می نمایند و كارآمدی و توانمندی آن را زمینه ساز توسعه پایدار و عدالت محور می دانند.عملكرد و سودمندی صنعت حمل و نقل هوایی نسبت به سایر روش های حمل و نقل شاید فراتر از ارایه خدمات جابجایی و نقل و انتقال باشد؛ چرا كه حمل و نقل هوایی شیوه زندگی اقتصادی، نگرش های اجتماعی و فرهنگی ما را متأثر كرده و در شكل دهی وضعیت تاریخی، سیاسی جوامع تأثیرگذار می باشد. حمل و نقل هوایی به همان اندازه كه تغییرات اقتصادی ایجاد می كند، باعث به وجود آمدن تغییرات جامعه شناختی نیز می شود.با این مقدمه خالی از لطف نخواهد بود كه به بررسی عملكرد جهانی صنعت حمل و نقل هوایی در شرایط فعلی و انتظارات فعالان این صنعت از دولت ها بپردازیم.

علیرغم همه توفیقات در توسعه صنعت حمل و نقل هوایی دنیا كه همواره با بحران ها و مشكلات فراوانی محقق شده است، بحران در صنعت حمل و نقل هوایی همچنان ادامه دارد. هزینه های مربوط به سوخت هواپیماها امسال به ۸۳ میلیارد دلار خواهد رسید كه خود معادل تولید ناخالص ملی كشور توسعه یافته ای چون نیوزیلند می باشد. كارشناسان این مبلغ را ۳۹ میلیارد دلار بیش از هزینه های انجام شده برای تأمین سوخت هواپیماها در سال ۲۰۰۴ می دانند و معتقدند كه این افزایش قیمت سوخت به اقتصادی بودن فعالیت های حمل و نقل هوایی به شدت آسیب می رساند. در سال ۲۰۰۴ صنعت حمل و نقل هوایی زیان ۸/۴ میلیارد دلاری را متحمل گردید كه البته تفاوت زیان تحمیل شده به صنعت در مناطق مختلف قابل توجه است. در آمریكای شمالی شركت ها ۹ میلیارد دلار زیان دیدند، افزایش كارایی ها نیز نتوانست مشكلات ساختاری را حل نماید ،چرا كه هزینه دستمزدها همچنان بالا بوده و رقابت شركت های كم هزینه LOW COST نیز از طرق دیگر موجب كاهش درآمد شركت ها شده است. در اروپا برعكس آمریكا شركت ها به سودی معادل ۴/۱ میلیارد دلار دست یافته اند و ائتلافها و ادغام ها در شركت های هوایی خود عامل بسیار مهمی در مدیریت مناسب ظرفیت عرضه شده در كل صنعت و در نتیجه فروش بیشتر صندلی عرضه شده گردید. در راستای این سیاست بود كه طی روزهای اخیر شركت هواپیمایی لوفت هانزا سهم ۱۱ درصدی خود در شركت هواپیمایی سویس را به ۴۹درصد رسانید. به اعتقاد بسیاری از كارشناسان راه بقای شركت ها در بازار جهانی حمل و نقل هوایی تقویت توانمندی ها و ارتقای بنیه های اقتصادی و فنی و عملیاتی است كه ادغام و ائتلاف یكی از راهكارهای مهم در رسیدن به آن هدف كلی است.در بازار آسیایی ها نیز شركت ها به سودی معادل ۶/۲ میلیارد دلار دست پیدا كردند، رشد مناسب در چین و هزینه پایین نیروی انسانی به عنوان یك مزیت رقابتی عامل مهم این رشد می باشد. در این میان هند نیز به عنوان بزرگترین بازار بعدی برای صنعت مطرح است. شركت های فعال در خاورمیانه نیز به درآمدی حدود ۱۰۰ میلیون دلار دست یافتند. رشد شدید ترافیك به این سودآوری منجر گردید و البته رسیدن ظرفیت عرضه به تقاضا همچنان به عنوان یك چالش باقی است. عقد قراردادهای خرید هواپیماهای جدید از سوی شركت های منطقه به خوبی مبین وجود تقاضاهای جدید است. در آمریكای لاتین عملكرد اقتصادی شركت ها تقریباً نزدیك نقطه سر به سر بود. برخی از شركت های این منطقه سودآور هستند ولی اكثر آنها از دیدگاه فنی و اقتصادی ورشكسته محسوب می شوند. البته نحوه خصوصی سازی غیر اصولی و اشتباه، اوضاع را بدتر می كند. به هر صورت اوضاع به سرعت در حال تغییر است.شركت های آفریقایی حدود ۱۵۰ میلیون دلار زیان داشتند. كارشناسان دلیل اصلی آن را ضعف فنی و عملیاتی شركت های هواپیمایی و در نتیجه از دست رفتن بازار آنها به سمت شركت های غربی می دانند. این منطقه از نقطه نظر ایمنی دارای مشكلات عمده ای می باشد، چرا كه دولت ها در زیرساخت های مورد نیاز حمل و نقل هوایی سرمایه گذاری لازم را انجام نداده اند.به طور كلی ضرر و زیان صنعت حمل و نقل هوایی بین سال های ۲۰۰۱ و ۲۰۰۴ به ۳۶ میلیارد دلار رسید و البته در سال ۲۰۰۵ پیش بینی می شود ۶ میلیارد دلار دیگر نیز به آن اضافه شود. بخش هایی از صنعت حمل و نقل هوایی البته سودآور هستند اما جمع بندی كلی برای صنعت ۴۰۰ میلیارد دلاری حمل و نقل هوایی قابل قبول نمی باشد و بی تردید برای رسیدن به نقطه مطلوب اقدامات و تغییرات فوری یك ضرورت است.

قبل از این كه به راه حل های مشكلات بپردازیم لازم است نگاهی اجمالی به دستاوردهای این صنعت در سال گذشته میلادی داشته باشیم:

از نقطه نظر ایمنی شاید بتوان ادعا نمود كه جهان ایمن ترین سال را در صنعت هوایی پشت سر گذاشته است، چرا كه ۸/۱ میلیارد نفر مسافر به سلامت با بهره گیری از حمل و نقل هوایی به مقاصد خود مسافرت نمودند و متأسفانه ۴۲۸ نفر در اثر سوانح هوایی جان خود را از دست دادند كه معادل تلفات انسانی سال ۱۹۴۵ در بخش هوایی می باشد كه كل جابجایی مسافر در آن سال به تنها ۹ میلیون نفر می رسید و این البته دستاورد بسیار ارزشمند و بزرگی برای صنعت است.

شكی نیست كه باید این رقم نیز به حداقل برسد. در هدف گذاری های صورت پذیرفته از طریق انجمن بین المللی شركت های حمل و نقل هوایی (یاتا) كاهش نرخ سوانح هوایی به میزان ۲۵% تا سال ۲۰۰۶ دیده می شود و این مهم قطعاً از سوی شركت ها و فعالان صنعت دنبال خواهد شد. موضوع ممیزهای ایمنی شركت های هواپیمایی نیز امری است كه به جد از سوی یاتا پیگیری می شود و شاید بتوان گفت این امر به یكی از محورهای تلاش های آن انجمن تبدیل شده و یك استاندارد جهانی برای مدیریت ایمنی شركت های هواپیمایی تلقی می شود. به گزارش یاتا در سال ۲۰۰۴ به تنهایی بیش از یكصد برنامه ممیزی و بازرسی انجام شده است. این امر علاوه بر اقدامات اساسی و بازرسی های مستمری است كه از سوی سازمان های هواپیمایی كشوری دنیا در صنعت اعمال می شود. در جهت حمایت از تلاش های منطقه ای برای افزایش و ارتقای ایمنی، یاتا برنامه مشاركتی وسیعی را پی ریزی كرده است و تلاش می شود تا به كشورهای در حال توسعه از طریق آموزش و ارزیابی های قبل از ممیزی كمك شود. آفریقا در این میان در ردیف اول كمك های فنی قرار گرفته و سایر مناطق نیز در مرتبه های بعدی جای دارند. به هر ترتیب موضوع ایمنی در حمل و نقل هوایی و تأمین بی خطری پروازها به عنوان اصلی ترین و اولین هدف قبل از هر چیزی نصب العین شركت های هواپیمایی و سازمانهای هواپیمایی می باشد.از دیگر دستاوردهای صنعت می توان به تلاش های صورت گرفته در جهت كاهش آلودگی محیط زیست اشاره نمود.

هواپیمای مدرنی ساخته شد كه مصرف آن ۵/۳ لیتر برای ۱۰۰كیلومتر می باشد، تقریباً برابر با مصرف سوخت یك اتومبیل سواری كوچك. ایرباس ۳۸۰ و بوئینگ ۷۸۷ در خصوص مصرف سوخت به دنبال دستیابی به هدف كارایی در مصرف و آن رساندن عدد فوق الذكر به زیر ۳ لیتر می باشند. در سال گذشته در كارا كردن سیستم مصرف سوخت، صنعت به رشد ۴/۳درصدی رسید و این البته در پی بهبود و كوتاه نمودن بیش از ۱۳ مسیر هوایی بین المللی به دست آمده است. این اقدامات سبب شده است تا از وارد شدن ۲ میلیون تن گاز دی اكسید كربن(CO۲) به محیط زیست جلوگیری شود و همین طور یك میلیارد دلار از هزینه ها كاهش پیدا كند. باید یادآور شد اقدامات صنعت حمل و نقل هوایی در حوزه محیط زیست به قبل از پیمان كیوتو برمی گردد و در طول سه دهه گذشته آلودگی های ناشی از عملیات حمل و نقل هوایی كه عمدتاً ناشی از مصرف سوخت می باشد به میزان ۷۰% كاهش پیدا كرده است و در به حداقل رسانیدن آن، دو نهاد بین المللی حمل و نقل هوایی یعنی سازمان جهانی هواپیمایی كشوری(ایكائو) و انجمن بین المللی شركت های هواپیمایی(یاتا) رویكرد مبتنی بر همكاریهای اثربخش دوجانبه ای را پی ریزی كرده اند.طبیعت جهانی بودن صنعت حمل و نقل هوایی مستلزم دستیابی به راه حل های جهانی است. نتیجه آخرین نشست مجمع عمومی سازمان جهانی هواپیمایی كشوری از اهمیت زیادی برخوردار بود. دولتها متعهد شدند تا سال ۲۰۰۷ نسبت به ارائه راه حل های مناسب جهانی در خصوص حفظ محیط زیست و به حداقل رساندن آسیب های ناشی از حمل و نقل هوایی اقدام نمایند.دیگر دستاوردهایی كه اهالی صنعت با صدای بلند آن را اعلام می كنند این است كه حمل و نقل هوایی در طول تاریخ خود همچون سال گذشته در دسترس مردم نبوده است. به این معنی كه تعداد بسیاری از مردم جهان امكان بهره گیری از خدمات حمل و نقل هوایی پیدا كردند. در این خصوص شركت ها با ابزارها و مدل های تجاری جدید و با قیمت های پایین تری انتظارات مصرف كننده را برآورده می كنند. در اروپا و آمریكا قیمت ها تا ۳۰% نسبت به ده سال قبل كاهش پیدا كرده است و در سایه همكاری نزدیك و شبكه ای شركت های هواپیمایی با یكدیگر و با ۷۵ هزار پرواز روزانه، ۱۴ هزار شهر دنیا به هم متصل شده است. نتیجه این جریان و فعالیت وسیع چیزی جز این كه بگوییم صنعت حمل و نقل هوایی یك امر بسیار حیاتی برای اقتصاد جهانی می باشد، نیست.اشتغال ۴ میلیون نفر و گردش مالی۴۰۰ میلیارد دلاری موضوعی نیست كه بتوان از آن به سادگی گذشت. این صنعت هوایی است كه بخش مهمی از تجارت و كسب و كار جهانی را ممكن ساخته و آن را تسهیل می نماید

شركتهای هواپیمایی سالیانه ۴۲ میلیارد دلاربه فرودگاهها، شركت هاو سازمانهای ارائه كننده خدمات هوانوردی پرداخت می كنند و این حدود ۱۲درصد كل هزینه آنها را تشكیل می دهد

تنها در اروپا سالانه ۵۰ میلیارد دلار به عنوان یارانه به دیگر رقبای صنعت حمل و نقل هوایی یعنی حمل و نقل ریلی از سوی دولتها پرداخت می شود و اینها همه مشكلات توسعه صنعت حمل و نقل هوایی را دوچندان می كند

اشتغال ۴ میلیون نفر و گردش مالی۴۰۰ میلیارد دلاری موضوعی نیست كه بتوان از آن به سادگی گذشت. این صنعت هوایی است كه بخش مهمی از تجارت و كسب و كار جهانی را ممكن ساخته و آن را تسهیل می نماید. ۴۰ درصد از نقطه نظر ارزشی كالاهای معامله شده در سطح دنیا توسط هواپیماها جابه جا می شود. برای درك اهمیت این صنعت كافی است حمل و نقل هوایی را كنار بگذاریم و دنیای بدون آن را تصور كنیم! واقعاً دنیای بسیار متفاوتی را خواهیم داشت!

اما با وجود این همه دستاورد مهم متأسفانه صنعت از بیلان مالی مناسبی برخوردار نشده است. شاید متهم كردن دولت ها در بوجود آمدن چنین شرایطی راحت باشد، اما بازنگری مجدد در عملكرد و نحوه فعالیت شركت های هواپیمایی موضوعی است كه كارشناسان جهانی صنعت به جامعه جهانی حمل و نقل هوایی یادآور شده اند و در پی آن بود كه ضمن توجه به سهم بازار، مهندسی مجدد شركت های هواپیمایی در دستور كار قرار گرفت.در سایه این رویكرد بود كه بهره وری نیروی انسانی تا ۳۴% افزایش پیدا كرده و همه در پی كاهش هزینه ها برآمده اند و بر این اساس پیش بینی می شود واحد هزینه های غیرسوختی نیز تا ۵/۴درصد كاهش پیدا كند.از همه این اقدامات شاید بتوان چنین تعبیر كرد كه شركت های هواپیمایی در دنیا به این نتیجه رسیده اند كه باید مجدداً صنعت خود را اختراع نمایند.پیش بینی می شود تلاش های جهانی به صرفه جویی یك میلیارد دلاری در هزینه مالیات ها و تعرفه ها و نیز ۷۰۰ میلیون دلاری در توسعه مسیرهای جدید و كارآمد بیانجامد.

---