اینترنت در انتظار کاربران غیرلاتین

درباره ثبت دامنه های اینترنتی به زبان های غیر انگلیسی

تقریبا حدود یک سال قبل، یعنی شهریور ۱۳۸۸، جشن ۴۰ سالگی اینترنتی برگزار شد تا دنیای مجازی وارد میانسالی شود. طبق آنچه که به ثبت رسیده، در سپتامبر ۱۹۶۹ برای نخستین بار دو رایانه در دانشگاه کالیفرنیای آمریکا داده هایی بی مفهوم را در اولین آزمایش "آرپانت" که یک شبکه آزمایشی نظامی بود ردوبدل کردند تا به این ترتیب اینترنت به طور رسمی متولد شود. اما پس از این اتفاق سال ها طول کشید تا سرانجام در ۱۹۷۴ میلادی "دن سرف" و "باب کاهن" با ابداع یک روش ارتباطاتی امکان شناخت شبکه های مختلف و متنوع یعنی همان اینترنتی امروزی را فراهم آورند که این روش TCP نام گرفت و پیش از تصویب رسمی در اول ژانویه به TCO/IP تبدیل شد.

در سال ۱۹۸۳ نیز سیستم Domain یا "دامنه های اینترنتی" که همان محل استقرار در دنیای مجازی و به عبارتی "سایت" است، پیشنهاد شد و پس از گذشت یک سال پسوندهایی مانند Com و Edu روی کار آمدند. این فرآیند در ابتدا چندان مورد توجه کاربران عادی قرار نگرفت و طبق آمارها در سال ۱۹۹۹ تنها ۲۵۰ میلیون کاربر اینترنتی وجود داشت. اما ورود به هزاره سوم این روند را تغییر داد، به طوری که در سال ۲۰۰۲ تعداد کاربران اینترنتی جهان دو برابر شد و در سال ۲۰۰۸ بود که شمار کاربران اینترنتی جهان از مرز ۵/۱ میلیارد نفر نیز فراتر رفت. مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی IDC تعداد کاربران آنلاین جهان در سال گذشته را ۴/۱ میلارد نفر محاسبه کرد و توضیح داد که تا سال ۲۰۱۲ میلادی این رقم به بیش از ۹/۱ میلیارد نفر می رسد.

رشد تعداد کاربران اینترنتی جهان همزمان با افزایش تعداد سایت ها و دامنه های اینترنتی صورت گرفت و همزمان با افزایش علاقه مندی کاربران برای حضور در دنیای مجازی، تمایل شرکت ها برای ارائه خدمات اینترنتی بیشتر شد و همین امر افزایش قابل ملاحظه تعداد دامنه های اینترنتی را به وجود آورد. این دامنه ها که در ابتدا با پسوندهای محدود ارائه می شدند و ساماندهی آن ها کار چندان دشواری نبود، پس از مدتی بسیار گسترده شدند تا سرانجام " ها انتی"(ICANN) دسته بندی گسترده ای را برای آن ها ارائه کرد.

سازمان ICANN که متولی اصلی ثبت دامنه های اینترنتی در جهان محسوب می شود، یک فرمول کلی برای دامنه های اینترنتی را به کار بست و آن هم محاسبه تعداد حرف دامنه بود که بر این اساس ۴ دسته دامنه اینترنتی ارائه شد که این فرمول هنوز هم مورد استفاده قرار می گیرد. دسته اول دامنه های ۳ حرفی هستند که با نام دامنه های Top Level عمومی یا gTLDs نیز شناخته می شوند. سه دامنه Com، Net و Org که به عنوان معروف ترین دامنه های جهانی شناخته می شوند در این دسته قرار دارند که Com ابتدای کلمه Commercial به معنی تجاری، Net ابتدای کلمه Network به معنی شبکه و Org نیز ابتدای واژه Organization به معنی سازمان است. دسته دوم دامنه های ۳ حرفی جدید هستند که دامنه های Top Level عمومی جدید یا NEW gTLDs نیز خوانده می شوند. دامنه های Biz، Info، Pro، Aero، Coop و... جزو این بخش هستند که به منظور رفع نیاز در کمبود اسامی در دامنه های دسته اول ایجاد شده اند.

دسته سوم دامنه های ۳ حرفی مخصوص هستند که نام دامنه های مخصوص Top Level یا sTLDs نیز برای آن ها در نظر گرفته شده است. این دامنه ها هم جزو دامنه های مخصوص و یا به قول معروف سلطنتی اینترنت محسوب می شوند که از مهم ترین آن ها می توان به Gov اول کلمه Government به معنی دولت، Edu اول کلمه Education به معنی آموزش یا دامنه های نامرسوم Int و Mil اشاره کرد. دسته چهارم نیز دامنه های دو حرفی هستند که برای آن ها نام دامنه های بین المللی کشورهای جهان یا ccTLDs هم در نظر گرفته شده است.

به عنوان مثال دامنه Ir که توسط مرکز تحقیقات بنیادی زنجان ثبت می شود، به عنوان دامنه بین المللی کشور ایران در دنیا شناخته می شود که خوشبختانه در انتخاب این دامنه شانس با کشورمان همراه بوده است، زیرا در حالی که دیکته انگلیسی سه کشور ایران(Iran)، عراق(Iraq) و ایرلند(Ireland) با دو حرف Ir شروع می شود، دامنه Ir به ایران اختصاص یافته و دامنه عراق Iq و ایرلند Ie است. این چهار دسته دامنه اینترنتی برای ثبت کلیه سایت ها از ابتدا تاکنون مورد استفاده قرار گرفته اند و تمامی سایت های اینترنتی همواره بر مبنای آن ها راه اندازی شده اند، اما از مدتی قبل دسته دیگری به آن ها اضافه شده که فضای دامنه های اینترنتی را از حالت بین المللی به محلی تغییر داده و آن هم ثبت دامنه های اینترنتی بر اساس زبان محلی کشورها بوده است.

● دامنه های غیرانگلیسی

برای آنکه دسته جدیدی به چهار بخش اصلی ثبت دامنه های اینترنتی افزوده شود و برمبنای آن کشورها بتوانند دامنه های مورد نظر را با زبان رسمی خود به ثبت برسانند، سال ها مذاکره و مشاجره وجود داشت و کشمکش های فراوانی بر سر آزادی اینترنت و برخورداری همه کشورهای جهان از حقوق مساوی در فضای مجازی برگزار شد تا آن که در اوایل سال ۲۰۱۰ میلادی سازمان ICANN جلسه ای را در شهر سئول برگزار کرد و طی آن سرنوشت نهایی استفاده از زبان های غیرلاتین برای خلق دامنه ها و آدرس های اینترنتی غیرانگلیسی در سراسر جهان تعیین شد و دنیای اینترنت در آستانه یکی از بزرگ ترین تحولات خود طی ۴۰ سال فعالیتش قرار گرفت.

در این جلسه درباره مسایل مختلفی تصمیم گیری شد که مهم ترین آن ها تایید استفاده از زبان های غیرانگلیسی بود. در نخستین مصوبه این جلسه، شرکت جهانی پست و آیکان به توافقی مهم دست یافتند که بر اساس آن، دامنه Post برای سایت های سازمان های پستی در تمام کشورها ارائه شد. اما اتفاق مهم تری که همزمان با ثبت این دامنه روی داد، تصویب قانونی بود که به موجب آن بزرگترین تحول در دنیای اینترنت شکل گرفت. این اتفاق که همان صدور اجازه برای استفاده از حروف غیرلاتین در دامنه ها و آدرس های اینترنتی بود، امکان ثبت دامنه های اینترنتی به زبان های عربی، فارسی، کره ای، ژاپنی، یونانی و... را فراهم کرد تا اینترنت به صورت محلی تر و با زبان رسمی کشورها در اختیار کاربران قرار گیرد.

بر اساس آنچه که سازمان ICANN در آخرین جلسه رسمی خود اعلام کرده، هم اکنون حدود ۲ میلیارد کاربر اینترنتی در جهان حضور دارند که بیش از نیمی از آن ها به زبان هایی با حروف غیرلاتین صحبت می کنند. همین مساله موجب شده که استفاده آن ها از خدمات اینترنتی محدود شود و میزان بهره وری آن ها از فضای مجازی به حداقل برسد. این سازمان در جلسه شهر سئول اعلام کرد که دامنه های جدید می توانند با حروف غیرلاتین نوشته شوند و برای هر زبان صرفا یک پسوند در نظر گرفته شود. طبق قانون اعلام شد که کشورها از ۱۶ نوامبر ۲۰۱۰ درخواست خود برای ثبت پسوند مورد نظر اینترنتی را که باید بین ۲ تا ۶۰ کاراکتر باشد، ارائه دهند.

"پیتر دنگیت تراش" ، مسؤول ثبت دامنه های غیرلاتین در سازمان ICANN، توضیح داده است: «این یکی ازبزرگ ترین تغییرات تکنیکی در فضای مجازی در ۴ دهه گذشته، یعنی از زمان اختراع آن است».

بر اساس این مصوبه آدرس های اینترنتی می توانند با هر زبانی مانند فارسی، عربی، کره ای و... راه اندازی شوند. سازمان ICANN این تغییر را یکی از بزرگترین مسائل موثر در افزایش تعداد کاربران اینترنتی جهان می داند. اما مشکل این طرح برای بسیاری از درخواست کنندگان این است که ثبت هر دامنه غیرلاتین ۱۸۵ هزار دلار نیاز دارد. این مبلغ پیش از این باعث شده بود کل موضوع ثبت دامنه های غیرلاتین برای مدتی مسکوت بماند.

پیش از این پیش بینی شده بود ۵۰۰ درخواست برای ثبت دامنه های غیرلاتین ارائه شود و افزایش قابل ملاحظه درآمدهای سازمان ICANN را به دنبال داشته باشد. از آنجا که ICANN یک موسسه غیرانتفاعی و غیردولتی محسوب می شود، این پرسش مطرح شد که این پول چه خواهد شد، اما مسؤولان این سازمان سرانجام توانستند ثابت کنند که این مبلغ برای بررسی هر پیشنهاد لازم است و پولی در این مؤسسه جمع نمی شود.

با این وجود، بسیاری از کشورهای کوچک و کمتر توسعه یافته نسبت به این مبلغ معترض هستند. آن ها معتقدند توان پرداخت چنین پولی را ندارند و همچنین تعداد کاربران در کشورشان به اندازه ای نیست که درآمد حاصل از فروش این دامنه هزینه های درخواستی ICANN را جبران کند. اما سازمان ثبت ارقام و نام های اینترنتی معتقد است که اگرچه بعضی از این کشورها یا زبان های کوچک تعداد کمی کاربر اینترنتی دارند، اما در کنار درخواست آن شرکت های بزرگی قرار دارند که این شرکت ها قادر به پرداخت ۱۸۵هزار دلار هستند. از سوی دیگر پیش بینی شده که برخی از متقاضیان خصوصی در کشورهایی که تحت تحریم های آمریکا قرار دارند، در ثبت درخواست خود دچار مشکل شوند.

هرچند تلاش هایی برای حل این مشکل انجام شده است. همچنین برای جلوگیری از به وجود آمدن اختلافات احتمالی، سازمان ICANN قبل از ثبت رسمی هر دامنه، آن را در مدت کوتاهی معرفی می کند تا اعتراضات احتمالی از جانب کشورهای مختلف مطرح شود. اما در این مورد حق تقدمی وجود ندارد و کشورهایی که خط یا زبان مشترک دارند، باید هر چه زودتر نسبت به ثبت دامنه های مورد نظر خود اقدام کنند. احتمال می رود در خصوص نام هایی که بین چند کشور وجود دارد، راه حلی میانی در نظر گرفته شود.

به عنوان مثال، کلمه شرکت در زبان های فارسی، اردو و عربی وجود دارد که احتمال دارد این دامنه را به کشوری ندهند. هم اکنون کشورها برای ثبت دامنه با نام کشور خود و به زبان رسمی شان اقدام کرده اند که چون نام هر کشور است، مشمول پرداخت ۱۸۵هزار دلار نمی شود. آیکان در این مورد اعلام کرده که هر کشور باید برای ثبت دامنه اینترنتی با نام خود ۳۰ هزار دلار پرداخت کند؛ اما اگر توان پرداخت آن را نداشت باز هم به درخواستش رسیدگی می شود.

● اولین دامنه های غیرانگلیسی

طرح سازمان غیرانتفاعی و غیردولتی ثبت ارقام و نام های اینترنتی سرانجام با راه اندازی دامنه جدیدی به زبان مصری فعالیت خود را آغاز کرد. مصر بر اساس این طرح به عنوان نخستین کشور دامنه اینترنتی جدیدی را به زبان عربی به ثبت رساند تا آغازگر بزرگترین تحول در دنیای اینترنت باشد. "راد بکستورم" مدیرعامل آیکان به هنگام ثبت این دامنه طی بیانیه ای در شرم الشیخ مصر گفت: «نخستین کشورهایی که در جریان ثبت دامنه های اینترنتی به زبان های غیرلاتین حضور می یابند، نیاز به ثبت اطلاعات دقیق و مهم در سیستم ثبت دامنه های اینترنتی ندارند و فقط به دسترسی بیشتر میلیاردها کاربر غیرلاتین در دنیا به اینترنت کمک می کنند تا مردم در زندگی روزانه خود بتوانند بیش از گذشته از اینترنت استفاده کنند». دامنه ثبت شده توسط مصر به زبان عربی نام همین کشور یعنی کلمه مصر است.

البته برخی منتقدان می گویند این اقدام دسترسی کاربران در سطح جهان به این سایت ها را مشکل می کند، زیرا همگان به صفحه کلیدهایی که قادر به تایپ اسامی دامنه فارسی، عربی، روسی، چینی و.... مجهز باشد، دسترسی ندارند. با این حال آیکان بر اجرای این تصمیم اصرار دارد و مسؤولان این نهاد در انتظار افزوده شدن میلیارد ها کاربر دیگر به جمع فعالان فضای مجازی هستند. “طارق کامل" وزیر ارتباطات مصر در جلسه ای ویژه اعلام کرد که از این پس برای سایت های اینترنتی این کشور دامنه ".مصر" در نظر گرفته می شود. وی در افتتاحیه نشست مجمع راهبری اینترنت (IGF) گفت: «این لحظه بزرگی برای ماست. اکنون اینترنت به زبان عربی صحبت می کند».

پس از مصر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی نخستین کشورهایی هستند که هم اکنون نام دامنه کشوری به زبان عربی دریافت کرده اند. در حال حاضر بیش از ۲۰ کشور تقاضای خود برای به کارگیری دامنه غیرلاتین را به سازمان ICANN ارسال کرده اند و در انتظار تایید این سازمان به سر می برند.

برای این اقدام سال های متعددی کار مطالعاتی و فعالیت تحقیقاتی انجام شده است و اگرچه برخی از کشورها مانند چین پیش از این سیستم هایی را با امکان ایجاد کل آدرس اینترنتی به زبان چینی راه اندازی کرده بودند، اما تاکنون حروف غیرلاتین به طول کامل در زیرساخت اینترنت وارد نشده بود و امکان استفاده از آن ها برای عموم کاربران وجود نداشت.

این گونه به نظر می رسد که بیشترین تعداد آدرس های غیرلاتین اینترنتی به چینی ها و اعراب تعلق داشته باشد و پس از آن روس ها بیشترین درخواست را ارائه کنند. اما در این زمینه ایران نیز می تواند تعداد زیادی از دامنه های غیرلاتین را به تصویب برساند.

● ثبت دامنه های غیرلاتین و ایران

دکتر سیاوش شهشهانی، رئیس واحد ثبت دامنه های اینترنتی.ir و پسوند.ایران در پژوهشگاه دانش های بنیادی، چندی پیش توضیح داد: «پروتکل آدرس دهی دامنه ها در اینترنت از ابتدا براساس الفبای لاتین به خصوص بخش آسکی(ASCII) طراحی شده، یعنی فقط ۲۶ حرف الفبای لاتین به علاوه ۱۰ رقم و خط تیره در سیستم آدرس دهی پذیرفته می شود. اما مدتی است که این دیدگاه مطرح شده که آدرس دهی با زبان غیرلاتین هم مفید است. این دیدگاه ابتدا از دو جنبه اهمیت داشت و به همین خاطر مطرح شد. یک مساله این بود که در زبان های لاتین هم از علایم و نشانه های دیگری استفاده می شود که در آسکی نیست. مساله دیگر زبان هایی بودند که الفبای آنها کاملا با لاتین متفاوت است.

مساله دوم از آنجا اهمیت دارد که در خیلی از کشورها سیستم عاملی که به کار می رود بر اساس الفبای محلی است. در بیشتر کشورهای عربی یا چین و ژاپن وقتی کاربر کامپیوتر را روشن می کند، اگر به عنوان مثال سیستم عامل ویندوز است، این ویندوز رسمی و به زبان محلی است. اما از آن جا که ایران با آمریکا روابط اقتصادی ندارد و تحریم است، مایکروسافت نسخه رسمی فارسی ارائه نمی کند. نسخه های مختلفی از ویندوز در داخل کشور استفاده می شود که هیچ کدام رسمی نیستند. بنابراین چون ما از سیستم عامل رسمی استفاده نمی کنیم، چندان هم به این قضیه احساس نیاز نمی کنیم. اما در بسیاری از کشورها که همه کارشان بر اساس خط محلی است، قضیه متفاوت می نماید.

مثلا کسی که در چین با ویندوزی کار می کند که به خط چینی است، برای هر دفعه نوشتن آدرس اینترنتی باید زبان سیستم عاملش را به لاتین تغییر دهد و بعد دوباره زبان را به چینی برگرداند».

به طور کلی شهشهانی بر این باور است که تصویب قانون جدید سازمان ICANN تاثیری چندانی روی نام دامنه های ایرانی نخواهد داشت. زیرا تا قبل از این نیز از این نوع دامنه ها استفاده می شد، اما برای این که مشکلی در سیستم به وجود نیاید، در انتهای هر آدرس یک.ir به صورت نامریی قرار می گرفت. اما در حال حاضر با طرح جدیدی که سازمان ICANN تصویب کرده، تمام دامنه های دات ایران به صورت مستقل ثبت شده و در انتهای آن دیگر.ir نامریی قرار نمی گیرد. شهشهانی در ادامه گفت: «مسیر ثبت این نوع از دامنه ها می تواند مانند گذشته باشد و تغییر نکند. در واقع از نظر ثبت هیچ تغییری صورت نمی گیرد و تنها تغییر در انتهای آدرس است که دیگر نیازی به استفاده از.ir نامریی نیست».

شاید این گونه به نظر برسد که با تصویب این طرح، هر فردی، هر نام دامنه ای را که بخواهد می تواند به ثبت برساند یا اگر نام دامنه ای به لاتین است، می توان همان را نیز به غیرلاتین ثبت کرد. در کنار آزادسازی صورت گرفته در حوزه ثبت نام دامنه های اینترنتی، برخی بر این باورند که این اتفاق ممکن است در نگاه اول جالب به نظر برسد یا نام دامنه های متنوعی را در اختیار کاربران قرار دهد، اما تصویب این طرح باعث ایجاد نوعی هرج و مرج و سردرگمی کاربران می شود.

در حال حاضر واکنش ها نسبت به تصویب این طرح به دو دسته تقسیم می شوند. عده ای این اتفاق را برای کاربران مفید می دانند و معتقدند که کاربران از انتخاب نام دامنه های خود لذت می برند. از طرف دیگر برخی معتقدند این رنگارنگی در انتخاب نام دامنه، چیزی جز سردرگمی کاربران و شکسته شدن بازار را در پی نخواهد داشت. در واقع دسته دوم بر این باورند که با تصویب این طرح بازار اینترنت از یکپارچگی خود خارج می شود و مردم نمی دانند برای مراجعه به آدرس اینترنتی یک بانک به آدرس لاتین آن؛ یعنی.ir یا.com مراجعه کنند یا آدرس غیرلاتین آن را انتخاب کنند.

در مقابل این اظهارات، شهشهانی بر این باور است که تصویب این طرح به هیچ وجه باعث ایجاد هرج و مرج نمی شود. او معتقد است که این طرح نه تنها هرج و مرجی به وجود نمی آورد، بلکه امکانات بیشتری را نیز در اختیار کاربران قرار می دهد. به عنوان مثال، از این پس می توان به جای استفاده از پسوند اینترنتی.com که نشان دهنده یک دامنه تجاری است، از نام دامنه "دات شرکت" استفاده کرد یا سایت های حوزه ورزش را با نام دامنه ای مثل "دات ورزش" مشخص کرد.

در واقع این طرح نوعی تقسیم بندی منظم را به وجود خواهد آورد. از آنجا که ایران تنها فارسی زبان در بخش ثبت نام دامنه های غیرلاتین نیست، عده ای گمان می کنند که ممکن است در این زمینه مشکلاتی به وجود آید و نام دامنه هایی به فارسی ثبت شود که خلاف شئونات ایران است. در همین زمینه رحمتی، رئیس سازمان نظام صنفی کشور در نشستی اعلام کرد که برای جلوگیری از این اتفاق به ICANN پیشنهاد شده که زمینه تعامل و نظارت ایران در ثبت نام دامنه های فارسی فراهم شود؛ که این پیشنهاد نیز مورد پذیرش این سازمان قرار گرفته است. به گفته وی، با تصویب این پیشنهاد زمینه تعامل در زمینه ثبت دامنه های فارسی فراهم خواهد شد.

اما شهشهانی در خصوص اظهارات رحمتی بیان می کند که به این شکل هم نخواهد بود که ICANN نام دامنه ای به خط فارسی را قبل از ثبت به شخص حقیقی یا حقوقی ندهد تا با ایران چک کند. وی می افزاید: «برای جلوگیری از به وجود آمدن چنین مشکلاتی ICANN قبل از ثبت رسمی هر دامنه، آن را در مدت کوتاهی معرفی می کند تا اگر کسی نسبت به آن اعتراضی داشت مطرح کند. به عنوان مثال اگر قرار باشد دامنه ای با عنوان "خلیج عربی" به ثبت برسد، ICANN قبل از ثبت آن را به طور رسمی اعلام می کند تا اگر کشوری نسبت به آن اعتراض داشت، مطرح کند. در این زمینه ایران می تواند اعتراض خود را در کمیته مشورتی آیکان مطرح کند و از آنجا که این شکایت خلاف اصول یک دولت است، قطعا بررسی می شود. به گفته وی، در زمینه های مختلف ثبت دامنه ها هر شکایت مشروعی که مطرح شود، ICANN آن را بررسی می کند.

در زمینه خط فارسی هم این امکان وجود ندارد که این سازمان قبل از ثبت هر دامنه ای به خط فارسی آن را با ایران چک کند، چرا که در حال حاضر علاوه بر ایران حروف عربی، کردی، پشتو، اردو و... نیز به فارسی نوشته می شوند و نمی توان انتظار داشت که ICANN برای ثبت هر نام دامنه فارسی آن را با ایران چک کند. "علیرضا صالح"، مسؤول ثبت دامنه های کشوری نیز در این رابطه گفت: «هم اکنون دو تا سه هزار دامنه "دات ایران" در کشور ثبت شده، اما این دامنه ها در حقیقت به شکل.

ir ایران هستند که با ابلاغ آیین نامه جدید می توانند از این پس بدون ir فعالیت کنند.» به گفته او جریان بررسی یک درخواست در ICANN ممکن است تا سه ماه به طول انجامد و به محض آن که اجازه ثبت ایران از سوی آیکان صادر شد، کار ثبت آن در ایران نیز آغاز می شود. صالح اشاره کرد که هم اکنون نیز متقاضیان می توانند درخواست های خود را ثبت کنند، اما تا زمانی که آیکان موافقت خود را اعلام نکند، این دامنه ها فعال نمی شوند.

صالح هم اکنون با اشاره به اخذ موافقت سازمان نظارت بر نام ها و ارقام اینترنتی برای استفاده از دامنه اینترنتی به خط فارسی گفته است: «موافقت نهایی این سازمان تا یک ماه آینده دریافت می شود». وی با تاکید بر این که پژوهشگاه دانش های بنیادی مراحل مقدماتی مجوز موافقت از سازمان ICANN را دریافت کرده، توضیح داد که فرآیند موافقت نهایی ICANN با این درخواست رو به اتمام است و طبق زمان بندی این سازمان از ماه آینده دامنه ملی را به صورت "دات ایران" و به خط فارسی خواهیم داشت.

با دریافت حق استفاده از دامنه "دات ایران" ثبت آدرس اینترنتی سایت های فارسی بدون پسوند دات ir و با خط فارسی به راحتی ممکن می شود و کاربران دیگر مجبور نخواهند بود برای تایپ کردن نشانی های اینترنتی، زبان صفحه کلید سیستم خود را تغییر دهند.

نویسنده: ندا رکنی