هزینه ناکارآمدی خدمات بانکی

روز پنجشنبه دوازدهم مهرماه شبکه کامپیوتری اتصال شعب بزرگ ترین بانک کشور قطع بود پشت ویترین شعب با دست نوشته های نه چندان خوش خطی, قطع بودن سیستم را به مشتریان اعلام کردند اما مراجعه کنندگان آرزو داشتند, از طریق رسانه های عمومی مثل رادیو یا روزنامه پیش از حرکت به سوی بانک مطلع می شدند که خدمات بانکی کامپیوتری تعطیل است

روز پنجشنبه دوازدهم مهرماه شبکه کامپیوتری اتصال شعب بزرگ‌ترین بانک کشور قطع بود. پشت ویترین شعب با دست‌نوشته‌های نه‌چندان خوش‌خطی، قطع بودن سیستم را به مشتریان اعلام کردند اما مراجعه‌کنندگان آرزو داشتند، از طریق رسانه‌های عمومی مثل رادیو یا روزنامه پیش از حرکت به سوی بانک مطلع می‌شدند که خدمات بانکی کامپیوتری تعطیل است.

داستان غم‌انگیزی اتفاق افتاد، در سراسر کشور بیش از دو میلیون نفر ایرانی برای انجام امور بانکی خود با اتلاف وقت گرانبها در مسیر عزیمت به شعبه یا دستگاه خودپرداز، از این امر کلافه شدند. هر کدام مدتی برای راه‌اندازی احتمالی شبکه منتظر ماندند و بعد با عصبانیت و ناامیدی و ابراز نارضایتی فراوان برمی‌گشتند. خصوصا آن‌ها‌یی که به‌خاطر تاخیر در پرداخت اقساط تسهیلات خود، مشمول جریمه حداقل برای روزهای پنجشنبه و جمعه می‌شدند. انتظار می‌رفت مسوولان بانک، به وسعت ابعاد این مساله در زندگی میلیون‌ها ایرانی توجه کنند.

هر یک از عملیات بانکی که توسط این شبکه ثبت می‌شود در اصطلاح کارشناسان کامپیوتری «تراکنش» نام دارد. هر تراکنش منجر به ثبت رقمی در یکی از حساب‌های کامپیوتری مشتریان می‌شود، مانند حساب جاری، پس‌انداز، سرمایه‌گذاری، تسهیلات و... مجموعه تعداد دریافت‌ها و پرداخت‌های شعب بانک مورد بحث که به این شبکه اتصال دارند، روزانه، به بیش از چهار میلیون فقره بالغ می‌شود.

اطلاعات مربوط به هر تراکنش شامل «مبلغ» و «شماره حساب مشتری» در میان ازدحام مراجعه‌کنندگان توسط کارمندان بانک به کامپیوتر شعبه وارد می‌شود و از این لحظه تحت عنوان جدید «داده‌های کامپیوتری» نامگذاری می‌شود، «داده‌ها» از طریق شبکه مخابراتی ماهواره‌ای به مرکز عظیم داده‌پردازی «شرکت خدمات انفورماتیک» منتقل می‌شود.

سیستم کامپیوتری شرکت خدمات انفورماتیک شامل صدها کامپیوتر بزرگ، هر یک در قد‌وقواره یک یخچال ساید‌بای‌ساید خانگی است که در طبقه چهارم زیر‌زمین این شرکت در تهران نصب شده ‌است. چهار طبقه، ساختمان مستحکم بتونی زیرزمینی، به‌نحوی تعبیه‌ شده‌است که در برابر حمله احتمالی دشمن در شرایط جنگی هم این سیستم در امان بماند و در ارایه خدمات بانکی به مردم وقفه‌ای حاصل نشود. سهام شرکت خدمات انفورماتیک همه روزه در بورس تهران مورد معامله است. ارزش بازار این سهام در مجموع نزدیک به یک میلیارد دلار است. بانک مرکزی به عنوان موسس و سهام‌دار اصلی این شرکت در سال ۱۳۷۰ با تخصیص سهمیه یکصد میلیون دلار، ارز هفت تومانی، به این شرکت، اجرای پروژه اتوماسیون بانک‌های کشور را کلید زد! ولی امروز بعد از گذشت ۱۶ سال کیفیت خدمات کامپیوتری و داده‌پردازی این شرکت بسیار نامطلوب است.

چهار عنصر اصلی که در استمرار خدمات این شرکت نقش اساسی دارند عبارتند از :

۱) نیروی انسانی تحصیل‌کرده، با تجربه وبا تدبیر مدیریتی در بالاترین سطح موجود در کشور

۲) تجهیزات کامپیوتری و مجموعه سخت‌افزارهای پیشرفته IBM

۳) نرم‌افزارهای بسیار پیچیده و پیشرفته ویژه خدمات بانکی موسوم به «بانک ایران»

۴) شبکه مخابراتی ماهواره‌ای که انتقال اطلاعات و داده‌ها فی‌مابین چندین هزار شعبه بانک را امکان‌پذیر می‌سازد.

هر از چندی اختلالات مکرر شبکه خدمات بانکی به قطع ارتباط مخابراتی شعب نسبت داده می‌شود ولی جریان روز پنجشنبه ارتباطی با این موضوع ندارد.

واقعه روز پنجشنبه ناشی از کسری تجهیزات یا نبود نرم‌افزار یا قطع ارتباط مخابراتی نبود! اگر این قصه تکرار شود، نباید آن را به تحریم‌های گسترده استکبار جهانی، نسبت داد! علت اصلی این قصه و خسارت هنگفتی که به‌بار ‌آورد مستقیما ناشی از عدم موفقیت شبکه بانکی در، جذب و نگهداری نیروی انسانی با کیفیت و در حد کفایت است. بانک‌ها برنامه مناسبی برای تربیت یا تامین کارشناس خبره، کاردان و کارآزموده به‌ویژه در زمینه علوم پیشرفته فن‌آوری اطلاعات ندارند. آنچه تاکنون بعمل آمده برای این مقصود کفایت نمی‌کند. از طرف دیگر بانک‌ها می‌توانند ضمن استفاده از خدمات شرکت انفورماتیک مراکز مشابهی برای تامین این خدمات رأسا تدارک ببیند. در این‌صورت واقعه خسارت‌‌بار روز پنجشنبه شاید اتفاق نمی‌افتاد و سیستم با‌استفاده از تجهیزات و نرم‌افزار یدکی(Back up) پشتیبانی می‌شدند.

مجموعه کاملی از تجهیزات و نرم‌افزازهای لازم به‌صورت پشتیبان، چندین سال است که در بانک مورد بحث نصب شده و آماده کار است اما در این مدت بانک نتوانسته نیروی انسانی کافی که واجد صلاحیت فنی و علمی باشد را به استخدام درآورد. این از مصائب مدیران و موسسات دولتی به‌شمار می‌رود که قدرت جذب نیروی کارشناس و علمی برجسته را ندارد و میلیون‌ها دلاری که صرف خرید تجهیزات و تکنولوژی پیشرفته در این بانک شده بلااستفاده ومعطل می‌ماند، زمان می‌گذرد و تکنولوژی‌های جدید به بازار می‌آید و استفاده از تجهیزات و تکنولوژی‌های خریداری شده قدیمی منتفی می‌شود.

محدودیت اختیارات مدیران دولتی در پذیرش شرایط استخدامی موردنظر خبرگان و دانشمندان کشور در رشته فن‌آوری ‌اطلاعات خسارات زیادی به‌بار می‌آورند که داستان غم‌انگیز توقف عملیات بانکی روز پنجشنبه بخش کوچکی ازآن است. بحث داغ خصوصی‌سازی بانک‌ها امیدهای تازه‌ای را به‌وجود می‌آورد، شاید این امر موجب شود که ارباب علم و هنر قدر بینند و بر صدر نشینند زیرا که می‌توانند موجب ارتقای کیفیت و منفعت در کارها شوند.

احمد حاتمی‌یزد