راهبرد توسعه بنادر بازرگانی کشور

بنادر یکی از عوامل تسریع کننده فرآیند توسعة اقتصاد ملی منطقه ای و محلی هستند و می توانند نقش تعیین کننده ای در سازمان دهی به فضای ملی داشته باشند وجود یک یا چند بندر اصلی, که عنوان دروازه های اصلی تجارت خارجی باشند و به خصوص با توجه به گستردگی سواحل دریایی کشور, نقش هدایت جریان سرمایه گذاری به درون فضای ملی را نیز عهده دار باشند, ضرورتی اجتناب ناپذیر به شمارمی آید

بنادر یکی از عوامل تسریع‌کننده فرآیند توسعة اقتصاد ملی/ منطقه‌ای و محلی هستند و می‌توانند نقش‌ تعیین‌کننده‌ای در سازمان‌دهی به فضای ملی داشته باشند. وجود یک یا چند بندر اصلی، که عنوان دروازه‌های اصلی تجارت خارجی باشند و به خصوص با توجه به گستردگی سواحل دریایی کشور، نقش هدایت جریان سرمایه‌گذاری به درون فضای ملی را نیز عهده‌دار باشند، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر به شمارمی آید. نگاهی به الگوهای عملکردی بنادر کشور، بیان گر وجود ظرفیت‌های بالقوة گسترده‌ای است که به دلیل نبود شرایط لازم در گذشته و فرصت طلبی‌های بنادر رقیب، از دست رفته و یا کاهش شدیدی پیدا کرده است.

هر چند سیاست‌های کلان نظام و به ویژه حرکت‌های توسعه‌ای مطلوب چند سال اخیر در بنادر، از شکاف عملکردی بنادر کشور با شاخص‌های مطلوب جهانی کاسته است، لیکن به نظر می‌رسد می‌توان با چاره‌اندیشی و تدوین برنامه‌ها و راهبرد‌های مشخص و برنامه‌ریزی ‌شده، پیشرفت مطلوب‌تری را برای بنادر میسر ساخت.

روش‌شناسی مورد استفاده جهت تنظیم و استخراج راهبرد‌های توسعه بنادر بازرگانی کشور، برپایه رویکرد برنامه‌ریزی و مدل های موجود در برنامه‌ریزی راهبردی استوار گردیده است. به منظور نهایی‌کردن محورها و حذف همپوشی‌های ایجاد شده و همچنین غربال موارد غیرموثر، از رویکرد گروه‌های متمرکز کاری (FGD) استفاده گردید. به منظور تدوین راهبرد‌های توسعه از دو روش مقایسه CFS وKFS و نیز روش جدول SWOT استفاده ‌گردید. در روش مذکور با تشکیل جدولی از نقاط قوت و ضعف سازمان، فرصت‌ها و تهدیدهای راهبردی محیط راهبرد‌های توسعه تعیین می‌گردند.

سناریوهای توسعه بنادر بازرگانی ایران

فرصت ها وتهدیدهای فراروی بنادر ایران در زیر ارائه شده است:

۱) افزایش سرمایه‌گذاری در ایران در مقیاس اقتصاد کلان

۲) پتانسیل جذب بازار ترانزیتی دالان شمال- جنوب از مسیر ایران

۳) وجود ظرفیت کالای ترانشیپی که در حال حاضر بدلیل عدم جذب به بنادر ایران از طریق امارات به ایران ترانشیپ می‌شود.

۴) افزایش تقاضای واردات / صادرات در ایران

۵) ساخت کشتی‌های جدید و فناوری ‌های جدید در زمینة خدمات بندری و خلق فرصت‌های جدید برای جذب نسل جدید کشتی‌ها

۶) الحاق ایران به WTO ۷-

● بازار تعمیرات شناورها در خاورمیانه تهدیدها

۱) مسیرهای رقیب برای ترانزیت بار از ایران

۲) خطر بالای سرمایه‌گذاری در ایران در مقایسة با بنادر رقیب

۳) وجود سرمایه‌گذاران خارجی در بنادر رقیب

۴) تهدیدات راهبردی و سیاسی علیه ایران در سطح جهان

۵) فقدان هماهنگی بین سازمانی و مناسب بین اجزاء مختلف شبکة حمل و نقل براساس تحلیل SWOT ، راهبرد‌ها و اهداف عملیاتی برای آینده سازمان بنادر به شرح زیر تعیین گردیده‌اند:

راهبرد‌ها و اهداف عملیاتی سازمان بنادر در آینده راهبرد عمومی شناخت نقاط ضعف و ایجاد نقاط قوت به‌ دست‌آوردن سهم غالب بار ترانشیپی مناطقی که توسط جبل‌علی و سلاسه جذب نشده‌اند. اهداف اصلی ایجاد ظرفیت مناسب در بنادر برای پاسخگویی به عرضة بار ارایة سرویسهای لازم هر بندر با تأکید بر خدمات جنبی ایجاد کارایی لازم در بنادر ایجاد ساختار قیمت‌گذاری رقابتی در بنادر تقویت ساختار اداری و مدیریت در بنادر و سازمان تمرکز بر منطقه آسیای جنوب شرقی و هندوستان و کسب سهم بیشتر بار از این مناطق کسب بیشترین سهم در بین رقبا از بار ترانزیتی مورد نیاز افغانستان ایجاد مسیرهای ثابت کشتیرانی به بنادر ایران جذب کالای ترانشیپ سهم ایران به ایران به جای جبل علی اهداف فرعی بنادر ایران قابلیت پاسخگویی به ۱۶۰ میلیون‌تن کالا را در سال ۱۳۹۴ خواهند داشت.

زمان توقف کشتی در سال ۱۳۹۴ در بنادر ایران حداکثر ۲ روز خواهد بود رسیدن به شاخص‌های عملکردی و تجهیزاتی بنادر پیشرفته ومجهز دنیا در سال ۱۳۹۴ داشتن ساختار قیمت‌گذاری کاملاً مستقل بنادر ایران در سال ۱۳۹۴ جهت رقابت با بنادر رقیب پیاده‌سازی الگوی مدیریتی صاحب‌خانه‌ای در سال ۱۳۹۴ در بنادر ایران جذب ۴۰% پتانسیل بار دالان شمال جنوب در سال ۱۳۹۴ داشتن سهم ۸۰% از کل کالای ترانزیت شده به افغانستان از مسیر دریا داشتن مسیرهای ثابت از آسیای جنوب شرقی و جنوب بنادر ایران در سال ۱۳۹۴ حداکثر ۳۰% بار وارده از جبل علی کالای ترانشیپی به ایران خواهد بود.

پس از تشکیل جدول SWOT و با توجه به مطالعات انجام شده، راهبرد سازمان بنادر و کشتیرانی بصورت زیر تعیین شده است: "سازمان بنادر به جای رقابت با بنادر بزرگ منطقه برای به‌دست آوردن بازار‌های آنها سعی در جذب بازار‌های خود نماید و در این بازار‌ها با استفاده از راهبرد کم ترین هزینه سهم غالب را به دست آورد.

راه رسیدن به موقعیت کم ترین هزینه در بنادر ایران از طریق تخصصی کردن بنادر ایران، و نیز بالا بردن کارایی بنادر است. تخصصی شدن خود منجر به صرفه ی مقیاسی خواهد شد که این مساله نیز باعث کاهش مضاعف هزینه‌ها می‌گردد."

برای دسترسی به این راهبرد سازمان بنادر می‌تواند از برنامه‌های حمایتی ذیل استفاده نماید:

۱) ایجاد خطوط کشتیرانی دائمی به بنادر ایران

۲) ایجاد خطوط فیدری بین بنادر ایران

۳) بهبود مستمر نظام تعرفه‌ای در بنادر

براساس مطالب پیش گفته "بنادر ایران به عنوان بهترین بنادر در دریای خزر، دریای عمان و خلیج فارس قادر به جابجایی حدود ۱۶۰ میلیون‌تن بار در افق ده سالة آینده هستند و بنابراین خدمات کافی و موثری را هم برای صاحبان کالا و هم برای مشتریان فراهم می‌آورند." راهبرد‌های عمومی توسعه بنادر ایران عبارت است از:

" انتخاب قسمتی از بازار برای به دست آوردن نقش رهبری در آن، شناسایی و تقویت نقاط قوت، بر طرف کردن نقاط ضعف جهت تقویت مزیت رقابتی و جایگاه در بازار تجارت حمل و نقل دریایی."

نکته‌ای که در این قسمت مهم است، شناسایی بازار هدف است. برای تجارت دریایی ایران می‌توان بازار‌های زیر را در نظر گرفت که دارای توان بالقوه هستند:

▪ بازار کالاهای وارداتی و صادراتی ایران

▪ بازار صادرات و واردات آسیای میانه و قفقاز

▪ کالاهای حمل شده در دالان شمال جنوب

▪ کالاهای مورد نیاز منطقه خلیج فارس و دریای عمان

▪ بازار افغانستان

▪ بازار عراق

تمرکز بر بازار‌های خاص خود و به دست آوردن رهبری در آنها از طریق مدیریت هزینه و یا سیاست کمترین هزینه‌ است. سیاست کم ترین هزینه از طریق تخصصی کردن فعالیت‌ها قابل دستیابی است. تخصصی کردن فعالیت‌ها سبب می‌شود ضمن افزایش کارایی، اتلاف زمان و نیروی انسانی نیز به حداقل خود برسد. روش دیگر برای کاهش هزینه‌ها در بنگاه‌ها روش استفاده از صرفه ی مقیاسی است. صرفه ی مقیاسی علاوه بر تأثیر در هزینه‌های سربار و نیز هزینه‌های سرمایه‌ای سبب کاهش هزینه‌ها به دلیل اثر منحنی یادگیری می‌شود. این مساله سبب می‌شود که هزینه‌های متغیر نیز علاوه بر هزینه‌های ثابت کاهش یابند.

● گزینه‌ها و نظام ‌های مختلف توسعه بنادر

مهم ترین راه‌حل های قابل اشاره درطراحی شبکه بندری کشور به قرار زیر، مورد توجه قرار گرفته است:

▪ نظام سهم گذشته (Previous Share System) یا استمرار و گسترش یکنواخت بنادر موجود،

▪ نظام تک قطبی (Monopole System) یا ایجاد و گسترش یک بندر اصلی متمرکز با عملکرد بالای تجاری،

▪ نظام چند قطبی (Multipole System) یا ایجاد چند بندر قطب در حاشیه سواحل

روزبه محقق‌زاده، مجتبی رفیعیان، امیر اعتماد شهیدی، طاهر ایزدپناه