شنبه, ۲۲ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 11 May, 2024
عطار به روایت محمدرضا شفیعی کدکنی
محمدرضا شفیعی کدکنی از شاخصترین افرادی است که به تصحیح و پژوهش درباره آثار عطار پرداختهاست. به مناسبت روز بزرگداشت عطار این نوشته مروری دارد بر برخی دیدگاههای این استاد زبان و ادبیات فارسی و پژوهشگر درباره این شاعر و عارف بزرگ ایرانی. شفیعی کدکنی در پژوهشی درباره عطار نیشابوری اینگونه مینویسد:
● عطار از درون و از بیرون
عطار و منظومه فرهنگی پیرامون او، از زندگی تاریخی تا افسانهها و از آثار مسلم او تا مجموعه وسیعی از مجعولات و منحولات دورههای بعد، که منسوب به اوست، بیشباهت به یک مذهب یا یک آیین نیست. در کنار هر مذهبی مشتی افسانه و اساطیر و مجموعه متناقضی از آرا میتوان دید که با همه تضادی که در اصل، با مبادی مرکزی آن آیین دارند، از جهاتی سبب حفظ و حراست از آن مذهباند و در لحظههایی همان حواشی و افزودهها، از نابودی آن اصول و مبادی مرکزی جلوگیری میکنند. یا بهتر بگوییم: بقای هر مذهبی را تناقضهای درونی آن تضمین میکند. ارزش این حواشی و افزودهها، در بعضی از شرایط تاریخی، از آن اصول و مبادی مرکزی کمتر نیست. حتا در مواردی بسی مهمتر از اصل است. چهره قدیسگونه عطار، درست مانند یک مذهب، در درون همین افسانهها و همین سخنان مجعول رشد کرده و بدینگونه که امروز میبینیم، درآمده است. تا وقتی کسی به این مذهب نگرویده است، بسیاری از اجزای این آیین در نظرش بیارزش و حتا مضحک جلوه میکند؛ اما وقتی در داخل این منظومه آیینی قرار گرفت، همه آن حرفهای ظاهرا سست و یا نامعقول، جلوه و جلای خاصی پیدا میکند و از هر جهت زیبا و استوار، سیطره خود را گسترش میدهد.
● شعر عطار
شعر عطار نماینده یکی از مراحل تکامل شعر عرفانی ایران است. وقتی از دور به این دریا ـ که یک ساحل آن را نخستین تجربههای شعر زهد و اخلاق شاعران مذهب کرامی، در عصر سامانی، تشکیل میدهد و یک ساحل دیگر را در زمانی نزدیک به عصر ما، تجربههای امثال هاتف اصفهانی و حبیب خراسانی ـ مینگریم، سه موج عمومی، سه خیزاب بلند در آن دیده میشود: قله یکی از این خیزابها سنایی است و قله دومین خیزاب، فریدالدین عطار است و سومین کوه موج و قله، که بلندترین آنهاست، جلالالدین مولوی است. بعد از او هر چه هست، موجها و موجکها است و حتا میتوان گفت که دریا نیز دیگر دریا نیست، دریاچه است و غدیر و آبگیر و در مواردی حوض و پاشوره.
● عطار راستین، عطار مجعول
عطار را باید از نو شناخت، عطار راستین و عطار تاریخی را از عطارهای مجعول در طول قرون و اعصار جدا کرد، آثار برساخته درویشان مهملسرای مبتذل و بیمایه را از قلمروی آثار او به دور کرد و کار را از آثار مسلم و قطعیالصدور او آغاز کرد؛ عطار در مقدمهای که خود و به احتمال قوی در اواخر عمر به نثر نوشته است و در آنجا به نام و نشان مجموعه آثار خویش پرداخته است، تصریح میکند که وی دارای این آثار است: «الاهینامه» (= خسرونامه)، «اسرارنامه»، «مصیبتنامه»، «منطقالطیر» (= مقامات طیور)، «دیوان» (غزلیات و قصاید) و «مختارنامه» (مجموعه رباعیات). البته خود تصریح میکند که دو اثر منظوم خویش را به نام «جواهرنامه» و «شرحالقلب» از میان برده و نابود کردهاست. بنابراین، هرگونه اثری که بدین نامها پیدا شود، ربطی به عطار ندارد و مجعول و منحول است.
● زندگی در مه
در میان بزرگان شعر عرفانی فارسی، زندگی هیچ شاعری به اندازه زندگی عطار در ابر ابهام نهفته نماندهاست. اطلاعات ما در باب مولانا صدبرابر چیزی است که در باب عطار میدانیم. حتا آگاهی ما درباره سنایی، که یک قرن قبل از عطار میزیسته، بسی بیشتر از آن چیزی است که در باب عطار میدانیم. نه سال تولد او به درستی روشن است و نه حتا سال وفات او. اینقدر میدانیم که او در نیمه دوم قرن ششم و ربع اول قرن است. نه استادان او، نه معاصرانش و نه سلسله مشایخ او در تصوف، هیچ کدام، به قطع روشن نیست. از سفرهای احتمالی او هیچ آگاهی نداریم و از زندگی شخصی و فردی او و زن و فرزند و پدر و مادر و خویشان او هم اطلاع قطعی وجود ندارد.در این باب هر چه گفته شده است، غالبا احتمالات و افسانهها بوده است و شاید همین پوشیده ماندن در ابر ابهام، خود یکی از دلایل تبلور شخصیت او باشد که مثل قدیسان عالم در فاصله حقیقت و رؤیا و افسانه و واقعیت در نوسان باشد. اگر این «افسانهگون» بودن، در «قدیسوارگی» عطار تأثیری داشته، در متهم کردن او و آلودن نامش به شعرهایی بسیار سست و ناتندرست و ذهنیتی بیمارگونه و مالیخولیایی نیز بیتأثیر نبودهاست؛ زیرا در این هفت قرنی که از روزگار حیات او میگذرد، مجموعه گوناگونی از شعرهای سست و بیمارگونه به نام او برساخته شده است که جدا کردن حقیقت وجودی عطار از آن یاوهها کار آسانی نیست.
پینوشت: این متن از مقدمه کتاب «منطقالطیر» عطار، مقدمه، تصحیح و تعلیقات از محمدرضا شفیعی کدکنی (نشر سخن) نقل شدهاست.
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
انتخابات انتخابات مجلس مجلس شورای اسلامی انتخابات مجلس دوازدهم ایران ستاد انتخابات کشور مجلس مجلس دوازدهم رئیسی دولت رئیس جمهور دولت سیزدهم
تعطیلی مدارس فضای مجازی هلال احمر ترافیک سیل شهرداری تهران بارش باران قتل پلیس آموزش و پرورش سازمان هواشناسی وزارت بهداشت
چین قیمت خودرو بانک مرکزی گاز خودرو قیمت طلا نمایشگاه نفت قیمت دلار مالیات پالایش و پتروشیمی مسکن دلار
نمایشگاه کتاب رضا عطاران کتاب سینما مست عشق نمایشگاه کتاب تهران تلویزیون سینمای ایران حضرت معصومه (س) مهران مدیری سریال
فناوری دانش بنیان
فلسطین اسرائیل سازمان ملل رژیم صهیونیستی جنگ غزه آمریکا روسیه حماس رفح اوکراین حمله به رفح نوار غزه
فوتبال پرسپولیس سپاهان استقلال لیگ برتر رئال مادرید لیگ قهرمانان اروپا بایرن مونیخ باشگاه پرسپولیس لیگ برتر ایران بازی باشگاه استقلال
هوش مصنوعی مغز فیبرنوری ناسا اپل ایلان ماسک سامسونگ
سازمان غذا و دارو توت فرنگی روغن زیتون هندوانه آسم