تصفیه حساب با یاران سیاسی کرزای

افغانستان سال جدید را با بحران تشکیل کابینه آغاز کرد

دو بار رأی عدم اعتماد پارلمان وزرای پیشنهادی حامد کرزای، دولت جدید افغانستان را در ابتدای مسیرخویش با بحرانی عمیق روبه‌رو کرده است. درجه اختلاف نظر میان پارلمان و رئیس جمهور در بحث مهم «ترکیب کابینه آینده» آن قدر عمیق است که به نظر نمی آید با چند نشست و رایزنی برطرف شود. بر این اساس برخی ناظران گفته‌اند کابل سال جدید را «بدون دولت» آغاز کرده است.

پارلمان افغانستان با ۲۲۴ عضو مجلس افغانستان تنها هفت نفر از ۱۷ وزیر معرفی شده کرزای را به کابینه راه داد. دولتی که با این سطح از مخالفت از سوی نهادهای قانونی و وکلای مردم روبه‌رو می شود، دست به گریبان «بحران مشروعیت» است. البته‌ زنگ خطر چنین بحرانی ۱۰ روز قبل به صدا در آمد؛ زمانی که پارلمان افغانستان در اولین مواجهه خویش با رئیس جمهور ۱۷ تن از مردان پیشنهادی او را فاقد صلاحیت نشستن برکرسی وزارت دید.

در توصیف عوامل بحران «ناسازگاری سیاسی» در حاکمیت افغانستان ، اغلب ناظران بر دو مشکل ضعف‌ مدیریتی وزرای پیشنهادی و سوء شهرت آنها در میان مردم افغانستان انگشت تأکید می نهند . منابع غربی مکرراً از قول نمایندگان افغانستان اعلام می کنند که اکثریت وزرای پیشنهادی کرزای ، فاقد تجربه مدیریتی در سطح کلان هستند . همین طور موارد زیادی از روابط فامیلی و عشیره‌‌ای وزرای پیشنهادی با خود کرزای یا سران قبایل و گروه‌های جهادی منتشر شده است تا وکلای مجلس به این جمع‌بندی برسند که عنصر «شایسته سالاری» در چینش وزرا به فراموشی سپرده شده است.

این نقل قول‌ها در واقع به دنبال اثبات «خطای تصمیم گیری » رئیس جمهور است و مقصود این گروه از ناظران این است که کرزای در برابر مجلس تاوان محاسبات اشتباه خویش را پرداخته است .

این نکته را روز یکشنبه یکی از نمایندگان فراکسیون‌های پارلمان افغانستان بر زبان آورد که راهی که کرزای پس از انتخابات پیش گرفت لاجرم به اینجا منتهی می شد و گرنه دلیلی نداشت که عرض ۱۰ روز او دو شکست بزرگ از پارلمان متحمل شود.

از نگاه این ناظران ، هر دو لیست پیشنهادی کرزای برآیند داد و ستد او با بزرگان طوایف و قبایل بود؛ قبایلی که کمک شایان به کمپین انتخاباتی او کردند. گویی پشت صحنه نوعی «تقسیم سهم» بر سر پست‌های وزارتی شده بود که ثلثی از وزارتخانه‌ها برای عناصر حزب وحدت متعلق به کریم خلیلی (معاون کنونی کرزای)، بخشی دیگر برای منسوبان دوستم (به عنوان لیدر ازبک‌های شمال) و چند وزارت به قسیم فهیم (معاون دیگرکرزای) اختصاص یابد.

اما بدون شک این دیدگاه بخشی از عوامل بحران چند وجهی «دولت سازی» در افغانستان را بیان می کند نه همه واقعیت‌ها.

● در دو راهی مطالبات شرکای داخل و خارج

آنچه از شواهد خبری برمی آید ، بحث‌های پیچیده‌ای بر سر ترکیب کابینه جریان داشته است. این شواهد به طور مشخص حاکی از این است که کرزای در ۱۰ روز اخیر در یک دوراهی میان مطالبات دو گروه از شرکای خویش در داخل و خارج قرار داشته‌است. رسانه‌های کابل بخشی از لابی‌ پشت صحنه هر دو گروه را برای گرفتن دست بالا در تشکیل کابینه را فاش کرده‌اند. بر پایه گزارش این رسانه‌ها ،همزمان که جناح‌های جهادی و قبایل متحد کرزای، لیست مهره‌های مورد نظر خویش را برای کابینه ارائه کرده‌ بودند، سفرا و فرستادگان کشورهای دارای نیروی نظامی در افغانستان نیز شروط خویش را به کرزای گوشزد کرده‌اند.

آنچه روشن است در بحث انتخاب ترکیب کابینه ، سازگاری چندانی میان نگاه دو گروه از شرکای داخلی و خارجی کرزای دیده نمی شود. خارجی‌ها – به طور مشخص امریکا و انگلیس- برحذف کسانی به عنوان «سمبل‌های تندروی یا طایفه گرایی» اصرار می ورزند که از دید معاونان کرزای اساساً اداره کشور بدون مشارکت این افراد امکان پذیر نیست. غربی‌ها تداوم و اقتدار دولت کرزای را در شکستن قید وابستگی او به سران قبایل می دانند اما خود کرزای بر آن است که این اقدام مساوی با شورش ایالت‌های ۲۲ گانه افغانستان و سقوط حتمی دولت است.

بنابراین از این نظر تضاد میان خواسته‌های دو گروه از دوستان کرزای است که امروز در قالب دعوای پارلمان – رئیس جمهور بروز کرده است. این بحران آنجا روندی غیر قابل کنترل به خود گرفت که کرزای در گرماگرم انتخابات پرمناقشه ریاست جمهوری به هر دو طرف تعهدی نانوشته داد و نزاع‌های انتخاباتی طوری پیش رفت که رئیس جمهور وامدار هر دو جناح شد. بر این منوال طرف‌ امریکایی و انگلیسی، رئیس جمهور افغانستان را وامدار خویش می بینند چون با همه نقد و کنایه‌های شان حضور دوباره او را به رسمیت شناختند، چشم بر تخلفات و اشکالات سیستم انتخابات افغانستان بستند تا دولت وی بدون مشکل به حیات خویش ادامه دهد . دست کم دیپلمات‌های این کشورها در کابل با زیرکی این فکر را در اذهان عمومی رسوب داده‌اند که بدون فشار سیاسی و پادرمیانی آنها، دولت کرزای نمی توانست از گرداب رقابت رقبا به سلامت عبور کند.

امریکایی‌ها بویژه بعد از اعلام راهبرد اوباما، موضوع تغییر در ترکیب و ساختار دولت کابل را با جدیت دنبال کردند. از فردای انتخابات افغانستان اعلام کردند که تغییر و اصلاح دولت در کنار طرح افزایش نیروی‌ ناتو، پایه اصلی استراتژی اوباما است. حتی سخنگوی کاخ سفید امریکا و سفیر این کشور – کارل ایکنبری- ابعاد این تغییر در دولت را نیز تا حدی مشخص کردند و گفتند دولت دوم کرزای نیازمند ورود نیروهای جدید است و این خانه تکانی باید با حذف کسانی که آنها را عناصر ناسالم یا غیرمقبول نامیدند، انجام پذیرد. در ادامه رئیس جمهوری امریکا خود نیز وارد بحث دولت آینده افغانستان شد و مأموریت‌های این دولت را نیز تحت عناوین و واژگانی مثل مقابله با فساد و ناکارآمدی بر شمرد.

با این دیدگاه واشنگتن و لندن خواهان «تغییر حداکثری» در دولت دوم کرزای شدند .

آنها کتمان نکردند که دولت دوم کرزای یک دولت «مشروط و مکلف» است که باید در قبال مطالبات جامعه بین المللی پاسخگو باشد، در واقع راهبرد اعلام شده اوباما برای افغانستان ۲۰۱۰ « بخشی از منشور وظایف» او است. حتی اگر اوباما و براون خواسته‌های خویش را به صورت مدون به کرزای اعلام نمی کردند جهت گیری هر دو قدرت در عرصه انتخابات افغانستان به این سمت پیش رفت که در فصل جدید سیاسی افغانستان «دولتی متعهدتر برای غرب» در کابل شکل بگیرد.تنها چیزی که در این میان اسباب شگفتی و دلخوری کرزای شد این بود که امریکایی‌ها به صورت رسمی خواهان کنارگذاشتن فهرستی از شرکا و خویشاوندان نسبی و سببی وی شدند و در بحبوحه تشکیل دولت جدید لیست‌های سیاه برصفحه رسانه‌های تأثیرگذار امریکا نقش بست که معتمدان و برادران کرزای و والیان ایالت او را یا در شمار جنگ سالاران طبقه بندی می کرد یا در شمار باندهای قاچاق و شبکه مافیا. در بسته‌های پیشنهادی غرب نام افرادی خط خورد که ستون فقرات قدرت سیاسی کرزای محسوب می شدند.

اما در این عرصه رسانه‌ها و کانون‌های افکارعمومی نقش تعیین کننده داشته‌اند. تغییر کابینه آنجا به برگ برنده دیپلمات‌های غرب تبدیل شد که آنها تئوری خویش برای «اصلاح ساختار» حکومت را با مطالبات میلیون‌ها شهروند افغان که در طول این سال ها از فساد و بیماری دولت‌ها به تنگ آمده بودند گره زدند. با این تدارکها در رسانه‌های کابل به همان اندازه بر ضرورت تغییر ساختار دولت تأکید شد که در رسانه‌های سرشناس امریکا و اروپا. در پارلمان افغانستان همان بحث ها درباره خصوصیات وزرای آینده دولت مطرح شد که نمایندگان کنگره امریکا خطاب به کرزای عنوان می کردند.

به این صورت، کرزای در افکارعمومی نیز قدرت مانور خویش را برای تصمیم گیری در باره ترکیب کابینه از دست داد و او زمانی لیست خویش برای کابینه را تنظیم نمود که از هر کوی و برزنی صدای تغییر در دولت به گوش می رسید.

● لیست سوم، کرزای کدام راه را بر می گزیند؟

آن گونه ناظران در کابل برآورد کرده‌اند اولین لیست کرزای برای پست‌های وزارتی حاصل رایزنی او با شرکای داخلی بود به همین دلیل، ترکیب اکثریت این لیست را نمایندگان قبایل و احزاب جهادی تشکیل می دادند. چنین لیستی حتی این تصور را بوجود آورد که کرزای حاضر به قربانی کردن متحدان خویش پای منافع خارجی نشده است. وقتی این لیست در پارلمان مردود شد ، دیپلمات‌های امریکا و انگلیس در سمت ناراضیان از تصمیم کرزای ایستادند. سخنگوی کاخ سفید برخورد پارلمان را نشانه ای از پیشرفت دموکراسی خواند و به ستایش آن پرداخت. در این اثنا رسانه‌های هر دو طرف نیز مخالفت پارلمان را پاسخی به انتظارات عمومی برای حذف چهره‌های بدنام تعبیر کردند.

این که نمایندگان پارلمان افغانستان چه میزان سیاست امریکا برای تغییر ساختار دولت را مد نظر داشتند، روشن نیست اما موضوع قابل تأمل این است که حذف و تغییر این چنین گسترده در دولت، به صورت خیلی عادی و با کمترین مقاومت در داخل افغانستان پیش می رود در حالی که همه آن ۱۷ نفری که در دور اول و ۱۰ نفری که در دور دوم از قطار دولت پیاده شدند هر کدام نمایندگان یکی از قبایل و جناح‌های سیاسی و قومی افغانستان هستند.

آنچه از نتیجه رأی عدم اعتماد نمایندگان پارلمان حاصل شده این است که ظرف ۱۰ روز دو لیست از افرادی جزو «حلقه متحدان داخلی و طایفه‌ای » کرزای بودند کنار گذاشته شدند و اکنون نوبت ارائه لیست سومی است که بدون شک ترکیبی متفاوت خواهد داشت. برخی نشانه‌ها حاکی از این است که لیست سومی که کرزای در حال تدارک آن است دربرگیرنده همان چهره‌هایی است که مطلوب طرف های امریکایی‌است. بر این اساس شماری از ناظران سیر حذف و تسویه‌های گسترده افراد مورد نظر کرزای در پارلمان را با وجود بازتاب‌های آن، ‌چندان عجیب نمی بینند.

به باور این ناظران، افرادی که در دو مرحله رأی اعتماد مجلس خط خوردند به این دلیل که نمایندگان قبایل متحد کرزای بودند، رئیس جمهور قادر به حذف آنها نبود یا آنکه حذف آنها به دست کرزای تبعات و هزینه سنگین داشت، اما با پیشدستی پارلمان در تسویه گروه «نمایندگان جناح‌های جهادی و قبایل» اکنون برداشتن قدم بعدی برای کرزای و شرکای خارجی‌اش جهت شکل دهی کابینه‌ای مرکب از چهره‌های تازه و برگرفته از گروه موسوم به تکنوکرات‌ها آسان تر شده است.

برای اثبات این فرضیه‌ یعنی شکل گیری دولتی با معیارها و ترکیب مطلوب اوباما باید منتظر انتشار اسامی لیست سوم ماند و اینکه پارلمان افغانستان چه تعاملی با گروه سوم افراد پیشنهادی کرزای خواهد داشت. سؤال روزهای آینده افغان‌ها این خواهد بود که آیا رئیس دولت که دو سوم وزرای آن از سوی پارلمان پذیرفته نشدند؛ این بار تفاوت چشمگیر در گزینش افراد کابینه لحاظ خواهد کرد. کرزای در گزینش‌های قبلی خویش این گونه وانمود کرد که اعتقاد چندانی به تز «تغییر حداکثری» طرف‌های غربی ندارد به همین دلیل فقط دو وزیر انرژی و کار را عوض کرد یا آنکه وجه تمایز وزرای معرفی شده او نسبت به لیست قبلی اول به حضور سه زن در این فهرست محدود شد.

مواجهه دو نهاد پارلمان و دولت در این برهه افغانستان، مسیر بسیاری از مسائل آینده سیاسی این کشور را روشن خواهد ساخت. سومین و آخرین مرحله این رویارویی تعیین کننده است به این اعتبار که ابهام‌های باقیمانده در پس پرده سیاست افغانستان را هویدا می سازد.

حامد کرزای در روز تحلیف خویش به پاره‌ای از موانع موجود بر سر راه ایجاد دولت کارآمد در افغانستان اشاره کرد. او پذیرفته که نظام مدیریتی و دیوانسالاری این کشور با پدیده ناکارآمدی و فساد مزمن روبرو است و جریان افراط با پرچمداری طالبان بیشترین بهره را از این وضع آشفته در نظام مدیریتی می برد، اما در عین حال کرزای این بحث را مسکوت گذاشت که در دولت جدید او چه کسانی قرار است سکان مبارزه برای ایجاد دولت کارآمد، ‌مقتدر و ملی را دردست خواهد داشت.

واقعیت این است که اگر یک عامل فرسودگی نظام مدیریتی افغانستان روابط ناسالم میان باندهای قدرت و ثروت باشد عامل دیگر آن مصادره اختیارات حکومت بدست بازیگران خارجی است. دولت ناقصی که مولود انتخابات تابستان امسال است ظرفیت یک جراحی سنگین را ندارد.

دولت دوم کرزای با شوک‌های بزرگی که در اوان شکل گیری آن وارد شده بیش از دولت قبلی در معرض خطر عدم انسجام است، حتی اگر طرف‌های امریکایی و اروپایی بتوانند ترکیب دلخواه خویش را در کابینه جای دهند، اما شکاف‌های سیاسی که در بحبوحه انتخابات و نیز در دو مرحله رأی اعتماد سرباز کرد به این سادگی قابل ترمیم نیست. کرزای این خطر را حس کرده که جدال او با اپوزیسیون مستقر در پارلمان پس از رأی اعتماد در مراحل حساس تصمیم گیری برای کشور جنگ زده افغانستان بروز خواهد کرد. این وضعیت در زمستان سخت و پرتلفات افغانستان برای شورشیان طالبان بهترین نوید است که استراتژی خویش برای ناکام گذاشتن مأموریت دولت اوباما را با اطمینان پیش ببرند.