شناخت طبیعت و عرفان

نگاهی به فیلم «زندگی پای» ساخته آنگ لی

آخرین اثر آنگ لی، فیلمی است که در آغاز فصل تعطیلات و اعیاد آمریکا اکران شد. زمان مناسب انتخاب شده برای پخش فیلم، علاوه بر آن‌که در بسیاری از کشورهای دیگر جهان از جمله چین و هندوستان به صورت هم‌زمان انجام شد که دلیل آن نیز جهانی بودن داستان و مفاهیم مربوط به شناخت طبیعت و عرفان است. فیلم بر اساس کتاب پرفروش نویسنده ۵۰ ساله کانادایی «یان مارتر» ساخته شده است؛ کتابی که مارتر برای نگارش آن ده سال پیش، جوایز ادبی بسیاری گرفت؛ از جمله جایزه بوکر انگلیس و ... از آن‌جا که محتوای فیلم مذهبی و تمثیلات مربوط به آن است، در تعطیلات مذهبی و اعیاد به اکران عمومی درآمد. محتوای فیلم در ارتباط با اعتقاد بشر به وجود خداوند است، ضمن آن‌که روایتی جذاب از افسانه‌ای ماجراجویانه همراه با کشف شگفتی‌های زیبا و نفس‌گیر طبیعت است. یعنی همة اجزای تشکیل‌دهندة اعیاد و تعطیلات را در خود جمع کرده تا مخاطب را به تفکّر در مورد جهان و جایگاه انسان در کائنات برانگیزد.

مرکزیت محور فیلم «زندگی پای» نوجوانی کشتی ‌شکسته است که بر تخته‌پاره‌ای نشسته و سرگردان بر روی آب‌های اقیانوس شناور است و یک ببر بنگاری به نام «ریچارد پارکر» نیز همراه اوست.

داستان فیلم تمثیلی مذهبی است که در قالب یک حکایت پرداخته شده است. بنابراین فیلم‌ساز اصراری ندارد که مخاطبان، داستان فیلم را باور کنند، اما باورهای عمیق‌تر از قصة فیلم را به تماشاگر یادآور می‌شود. در واقع یک فیلم خوب باید برانگیزانندة عاطفه و تفکر در تماشاگر باشد و فیلمساز هرگز نمی‌تواند با تصویری که تماشاگر از فیلم در ذهن خود دارد، رقابت کند. علاوه بر این، کم و گزیده گفتن، بهتر است از پرگویی. گاهی انسان اشتیاق بیان ندارد و باید جای خالی بگذارد که تماشاگر با تخیّلش آن را پر کند. آنگ‌لی و تیم او بخوبی از عنصر آب و اقیانوس استفاده کرده و در این زمینه مهارتی خارق‌العاده از خود نشان داده‌اند. لحظه‌ به لحظة فیلمبرداری به صورت زنده و با خلق و نمایش جزئیات دقیق طبیعی شگفت‌انگیز، تماشاگر کاملاً مجذوب فیلم می‌شود. نکتة مهم آن است که فیلم برای تحقق هدف خود، یعنی القای حسّ زیبای طبیعت و جشن پر بار و پر حس و حال آن، مدت‌ها تماشاگر را در مقدمات قصه منتظر نگه‌می‌دارد. قصة فیلم در هند، و در دوردست‌ترین نقاط شرق می‌گذرد. بدین ترتیب فیلم‌ساز ناچار است بطور واقع‌گرایانه کار کند، برخلاف کتاب «یان مارکر» که لحن مستقیم و دقیق و پرتصویری دارد.

فیلم از مزیت آشنایی تماشاگر هندی با موضوع بهره می‌برد و به باورهای مخاطب هندی تعرّض نمی‌کند. «پای» مدام برای دور کردن و رام کردن ببر سرکش در تلاش و تدبیر است، ولی در عین حال می‌داند که زندگی‌اش به زنده‌ نگه‌داشتن ببر نیز وابسته است.

از جاذبه‌های فیلم، بازی «سوراچ شارما» دانش‌آموز دهلیایی است که برای نخستین بار جلوی دوربین قرار می‌گیرد. اگر چه قهرمان فیلم (پای) جوانی هندویی و بزرگ‌شدة بنگال است، اما تمثیل‌های مذهبی به‌گونه‌ای در هم تنیده‌ شده است که شخصیت جست و جو گر پای در عین حال می‌تواند هندو، مسیحی و یا حتی مسلمان تصور شود. چالش اصلی برای سازندة اثر، تمثیل‌های مذهبی کتاب نیست، بلکه زنده‌کردن جنبه‌های ماجراجویانة قصّه است که بخوبی از پس آن برآمده‌ است. «آنگ لی» پیش از این تسلّط خود را در فیلم‌سازی حماسی – رزمی با فیلم «ببر خیزان، اژدهای پنهان» نشان داده‌ است. همچنین با ساخت فیلم «کوهستان بروکبک» تسلّطش را در برانگیختن عواطف انسانی نشان داد. می‌توان اذعان کرد که تنوع کار و ژانر‌های تاریخی، جغرافیایی و فرهنگی فیلم‌های «آنگ‌لی» کاملاً منحصر به فرد است. با نگاهی به فیلم «زندگی پای» می‌توان دریافت که کارگردان آن با چالش‌هایی بسیار دست و پنجه نرم کرده است؛ از فیلم‌برداری روی آب گرفته تا کار کردن با ببر وحشی، بچه، فیلم‌سازی سه بعدی و ... که آنگ‌لی براحتی از عهدة انجام آن‌ها برآمده است.

در فیلم، خانوادة پای که صاحب باغ وحشی در شهر بنگال بوده‌اند، به همراه تمام حیوانات در حال مهاجرت به کانادا هستند. این موضوع مربوط به نیمة نخست فیلم و پیش از طوفان در دریاست. در این قسمت، وقتی که به کتاب می‌نگریم، می‌بینیم که «پای» در ۴۰ سالگی خود، در حال تعریف داستان برای یک خبرنگار است. اما تغییر «پای» به یک پسر بچه در فیلم می‌تواند نوعی شأن نزول باشد و اندکی سیر بیان داستان را تضعیف می‌کند. اگر داستان گیرا و برانگیزانندة در محوریّت فیلم نبود، تصاویر غنی به تنهایی نمی‌توانست فیلمی را بر روی دوش خود حمل کند. این پسر ۱۷ ساله، در راه مرد شدن خود (که در واقع طی طریق دین و منطق است) مراحل و منزل‌گاه‌هایی خطرناک را طی می‌کند و بدین ترتیب روح و جان او مورد هدف خطر‌هایی قرار می‌گیرد. اصولاً تماشاگر سکولار فیلم، ادبیات مربوط به طی طریق و جست‌وجوی روحانی را دوست ندارد، چون در آن‌ها از این جهان و کائنات متلاطم همواره یک معنی استخراج می‌شود، در حالی که جست‌وجوها بسیار است و معانی و مفاهیم بیشتر. از فیلم «زندگی پای» جز مفاهیمی که از ذوق تماشاگر بیرون می‌تراود، نیازی نیست چیزی بیشتر توقع‌ داشته باشیم.

نویسنده : محمد حمیدی