کشف طلا در زاینده رود

كشف ذخایر ۳۰۰ تنی طلا, ایران را در رده پنجا ه وهفتم كشورهای دارای ذخایر طلا در دنیا قرار داده است ما در این زمینه در شرایط نسبتا مطلوبی قرار داریم به طوری كه پتانسیل وجود هزار تن طلا نیز در كشور, قابل تصور است

براساس اعلام رسمی سازمان زمین‌شناسی و اكتشافات معدنی كشور وجود ۳۰۰ تن ذخیره قطعی طلا در ایرن محرز شده است كه با بررسی‌های انجام شده،انتظار می‌رود این مقدار ذخیره به هزار تن افزایش یابد.

با توجه به جمعیت ۶۸ میلیونی كشور باید گفت: به ازای هر ایرانی، ۲/۴ گرم ذخیره قطعی طلا در ایران وجود دارد كه اگر هزار تن ذخیره طلا را مبنا قرار دهیم. این میزان به ۲/۱۴ گرم افزایش می‌یابد.

این آمار حاكی از طلاخیز بودن كشور است. ذخایر طلای موجود در ایران قابل‌توجه است اما میزان این ذخایر قطعی نیست و اكتشافات در مناطق مستعد یا امیدبخش در حال انجام است به‌طور كل ایران پتانسیل‌ خوبی از نظر ذخایر طلا دارد.

اما نكته مهم بهره‌برداری از این ذخایر خدادادی است كه این بهره‌برداری از مطالعات اكتشافی آغاز و به تولید و فرآوری شمش طلا منتهی می‌شود.

هدف از این گزارش نگاه كوتاه به صنعت طلای كشور و مشكلات موجود و ارائه راهكارهای مناسب برای حل آنهاست. مطالعات اكتشافی نخستین گام در فرآیند پیچیده تولید طلاست كه شناسایی مناطق مستعد و امیدبخش طلا را به همراه دارد.

پیدایش طلا در ایران همانند سایر مواد معدنی از شرایط خوبی برخوردار بوده به‌طوری كه تاكنون بیش از ۵۰ ناحیه و منطقه معدنی طلا شناسایی و گزارش شده است. بررسی‌های اكتشافی صورت گرفته از تشابه زیاد بین موقعیت زمین‌شناسی ایران و جنوب‌غرب آمریكا حكایت دارد كه علاوه بر این عبور كمربند آلپ‌ـ هیمالیا نیز كه از شمال‌غرب تا جنوب‌شرق ایران را در برگرفته، كشورمان را در ردیف مناطق مستعد ویژه كانی‌سازی طلا قرار داده است.

از جمله مهمترین مناطق طلایی ایران می‌توان به ذخایر موته اصفهان (با ذخیره ۴-۳ تن طلا و عیار سه ‌گرم در تن)، ارغش نیشابور (با ذخیره شش تن طلا و عیار چهار گرم در تن)، باكرویان سقز (با ذخیره شش تن طلا و عیار سه گرم در تن)، طرقبه مشهد (با ذخیره ۵/۳ تن طلا و عیار چهار گرم در تن) و زرشوران آذربایجان‌غربی (با ذخیره ۵۰ تن و عیار پنج تا هشت گرم در تن) اشاره كرد. مناطق امیدبخش كشور در زمینه طلا، منطقه متالوژی همدان‌ـ اراك، منطقه متالوژی سمنان‌ـ تهران و منطقه متالوژی خراسان‌ـ سیستان و بلوچستان است.

● كشف طلا در زاینده‌رود

به تازگی نیز برخی از دانشمندان اكتشافات معدن كشور از كشف آنومالی طلا در زاینده‌رود اصفهان خبر داده‌اند. جرقه این اكتشاف از وجود موریانه‌ها در آن منطقه زده شد. رابطه بین موریانه و طلا از دیرباز بین جویندگان طلا مطرح بوده است. هر چند این رابطه هنوز كاملا علمی و اثبات‌شده نبوده و ماهیت آن نیز مشخص نیست، اما به‌طور كل هر جا موریانه سرك می‌كشد، طلا نیز در آنجا وجود دارد.

البته رودخانه‌ها معمولا به‌طور طبیعی دارای طلا هستند، اما طلای موجود در زاینده‌رود فراتر از حد طبیعی اعلام شده است كه البته این بدان معنی نیست كه مردم عازم زاینده‌رود شده و همانند جویندگان طلا در عهد قدیم مدت‌ها وقت خود را صرف پیدا كرده طلا كنند!

● ۲۰ استان طلایی

بهروز برنا، مدیر اكتشافات سازمان زمین‌شناسی و اكتشافات معدنی كشور، نیز وجود طلا در زاینده‌رود را تایید می‌كند. وی می‌افزاید: استعداد ۲۰ استان كشور در زمینه ذخایر طلا قطعی شده است. با توجه به اینكه اكتشافات طلا پروژه‌ای زمان‌بر و پرهزینه است، این مناطق اولویت‌بندی شده و برحسب اولویت اقدامات اكتشافی در حال اجراست.

● ایران پنجاه‌وهفتمین دارنده طلا در دنیا

بهروز برنا می‌گوید: كشف ذخایر ۳۰۰ تنی طلا، ایران را در رده پنجا‌ه‌وهفتم كشورهای دارای ذخایر طلا در دنیا قرار داده است. ما در این زمینه در شرایط نسبتا مطلوبی قرار داریم به‌طوری كه پتانسیل وجود هزار تن طلا نیز در كشور، قابل‌تصور است.

«نادعلی اسماعیلی» مدیر اكتشاف وزارت صنایع و معادن نیز ایران را در زمینه دارا بودن ذخایر طلا، مستعد دانسته و در این رابطه می‌گوید: وضعیت ما در زمینه ذخایر طلا بسیار عالی است، ما جزو تمدن‌هایی هستیم كه در گذشته‌های دور صاحب صنعت معدنكاری در بخش فلزات بوده‌ایم. اقداماتی كه در زمینه استخراج طلا در تمدن ایران باستان صورت گرفته بسیار شگرف و پیچیده است و وقتی با علم امروز به آن نگاه می‌كنیم انگشت حیرت به دهان می‌گیریم.

● چرا طلا؟

اما سوالاتی كه ممكن است ذهن ما را به خود مشغول كنند اینها هستند كه چرا در عصر حاضر منابع معدنی و به‌طور خاص طلا مورد اهمیت قرار گرفته است؟ و چرا در همین كشور خودمان مردم نسبت به نوسانات بازار طلا حساسیت نشان داده و تحولات آن را دنبال می‌كنند؟

آیا این عجیب نیست، در كشوری كه تحولات بازار نفت برای دولت به حدی مهم است كه فرصت چندانی برای رسیدگی به سایر ذخایر معدنی ندارد، ولی در عوض برای مردم اهمیت تحولات بازار طلا نسبت به بازار نفت بیشتر جلوه می‌كند؟ به عبارت دیگر چرا طلا مهم است؟

تاریخ اقتصاد جهان به‌خصوص در تمدن‌های دورتر این موضوع را نشان می‌دهد كه طلا، این ماده خوش‌رنگ معدنی از دیرباز نقش مهمی را در اقتصاد ملت‌ها داشته است. كشف سكه‌ها و مجسمه‌های طلایی به‌جا مانده از تمدن قدیم و نیز تلاش مردم آن زمان كه برای به دست آوردن اندكی طلا، مدت‌ها وقت خود را در رودخانه‌ها صرف می‌كردند، همگی گواهی بر ارزش و اصالت انكارنشدنی طلاست.

كالیفرنیای آمریكا مثالی روشن در این زمینه است. ایالتی كه در گذشته‌های دور ترسیم آینده‌ای روشن برای آن دور از ذهن بود، اما چه شد كه در حال حاضر كالیفرنیا را یكی از ایالت‌های بسیار مهم آمریكا می‌دانند؟ بی‌شك علت این تحول را باید در منابع عظیم طلای آن جست‌وجو كرد، منابعی كه در گذشته هجوم مردمی را از سراسر جهان در پی داشت كه به امید پیداكردن اندكی طلا خود را به آنجا می‌رساندند.

حتی برخی از كارشناسان، جنگ آمریكا و مكزیك را در آن زمان بر سر منابع طلای كالیفرنیا می‌دانند. در كشور ما نیز طلا، جدا از تاثیر اقتصادی آن، در میان مردم از ارزش بالایی برخوردار است كه تا حدی ریشه در فرهنگ و تمدن ایرانی‌ها دارد. علاقه‌ای كه ایرانیان به طلا دارند منجر به قرارگرفتن ایران در جایگاه سوم آسیا، از لحاظ مصرف طلا شده است.

برنا با تایید علاقه ایرانیان به طلا می‌گوید: ایرانیان به طلا وابسته‌اند، آثار به‌جامانده از تمدن ایران باستان حكایت از علاقه زیاد ایرانیان به استفاده از زیورآلات به‌خصوص طلا دارد. منوچهر اولیازاده، استاد دانشكده معدن دانشگاه تهران، در مورد نقش طلا در اقتصاد فعلی دنیا می‌گوید: وضعیت تجارت برای شركت‌های معدنی كه در زمینه فلزات گرانبها به‌خصوص طلا، فعالیت می‌كنند روز به روز در حال بهبود است.

رشد بازار خریداران طلا، شدت گرفته است كه این، امری مثبت برای تولیدكنندگان آن به حساب می‌آید. وی با بیان اینكه رشد تولید فلزات گرانبها در چند سال اخیر كاهش یافته است، می‌افزاید: این كاهش رشد به هیچ‌وجه، تقاضا را پایین نیاورده بلكه آن را افزایش نیز داده و احتمال اینكه تقاضا برای طلا به زودی كاهش یابد، كم است.

كشورهایی كه در زمینه طلا فعالیت دارند، سودهای اقتصادی خوبی را كسب كرده‌اند به طوری‌كه در حال حاضر به دنبال پروژه‌های جدیدی هستند كه به واسطه آن فعالیت‌های اقتصادی كلان بیشتری را انجام دهند.

● اشتغالزایی در صنعت طلا

نكته مهم دیگری كه در مورد نقش طلا در اقتصاد داخلی یك كشور باید بدان اشاره كرد، اشتغالزایی آن است. طلا نیز مانند هر صنعت دیگری اشتغالزاست كه در صورت فراهم شدن شرایط‌ می‌توان در تمامی مراحل فرآیند تولید طلا به‌خصوص فرآوری آن، فرصت شغلی ایجاد كرد.

مركز پژوهش‌های مجلس با تاكید بر این مطلب كه فرآوری طلا، ارزش افزوده بالایی دارد و به لحاظ تاریخی نیز، ایران در زمینه نیروی كار ماهر، متخصص و هنرمند دارای مزیت نسبی است، می‌افزاید:‌ با استفاده مناسب از این مزیت می‌توان، جدای از تولید داخل، شمش طلا را وارد كرده و با فرآوری و تبدیل آن به انواع مصنوعات كه ارزش افزوده بالایی هم دارند درآمد ارزی مناسبی نصیب كشور كرده و در همین راستا ایجاد شغل كرد.

براساس نظر برخی از كارشناسان، به ازای هر كیلوگرم شمش طلا، (اعم از تولید داخل یا واردات) برای ۲۰۰ تا۲۵۰ نفر شغل ایجاد می‌شود. با توجه به معضل بیكاری در كشور، توجه بیش از پیش به صنایعی از این دست می‌تواند تا حدودی راهگشای این مشكل باشد ضمن اینكه این تعداد فرصت شغلی، فقط در زمینه فرآوری طلا، تخمین زده شده است.

در تمامی مراحل تولید طلا، از مطالعات اكتشافی گرفته تا تولید شمش طلا می‌توان ایجاد شغل كرد. اگر نگاهی به آمار شاغلان در معادن طلای كشور در پنج سال اخیر بیندازیم خواهیم دید كه تنها در بخش اكتشاف و استخراج برای یك هزار و صدنفر، فرصت شغلی ایجاد شده است كه اگر سایر مراحل تولید طلا و همچنین نیروهای متخصص را نیز در این آمار لحاظ كنیم، این تعداد فرصت شغلی فراتر نیز خواهد رفت.

● ما كجا ایستاده‌ایم ؟

سیاست‌های بسیاری از كشورهای در حال توسعه در زمینه اكتشاف طلا، سرعت بخشیدن به شناسایی هرچه بیشتر ذخایر معدنی طلاست. در این كشورها، اكتشاف، تكیه بر بخش دولتی دارد چراكه این كار ریسك بالایی را می‌طلبد و همواره خطر از دست رفتن سرمایه وجود دارد به همین دلیل باید برای نتیجه گرفتن، سرمایه كافی درنظر گرفت تا توانایی مقابله با ریسك‌های متوالی را داشت.

در مورد اكتشاف طلا در ایران ما هنوز در شروع كار هستیم و آنچه انجام می‌شود در قبال كارهای باقیمانده ناچیز است، هنوز ترسیم درست و روشنی از وضعیت زمین‌شناسی اقتصادی در كشور موجود نیست و اطلاعات و آمار ارائه شده ناقص و مبهم است.

● بخش خصوصی و طلا

ورود بخش خصوصی به عرصه طلا را می‌توان نقطه عطفی در این زمینه دانست، اما باید دید كه این ورود چه تاثیری در روند حركتی صنعت طلا داشته است. در پاسخ به این پرسش باید در درجه اول به نقش دولت در این زمینه و ایجاد بستر لازم در ورود بخش خصوصی پرداخت.

از آنجا كه هزینه مطالعات اكتشافی بسیار بالاست و همیشه خطر شكست پروژه و از بین رفتن سرمایه قابل پیش‌بینی است. بخش خصوصی هیچ‌گاه دست به این ریسك بزرگ نمی‌زند. سرمایه‌گذاری در این بخش، دیربازده و حتی در مواردی غیرقابل برگشت است بنابراین تمامی مطالعات شناسایی، پتانسیل‌یابی، اكتشافات تفصیلی و نیمه‌تفصیلی باید با سرمایه‌گذاری دولت انجام شود.

اگر بخواهیم نقش دولت در این زمینه را بررسی كنیم باید گفت كه در همان خانه اول؛ یعنی سرمایه‌گذاری، درجا می‌زند. شاید بتوان ریشه این مشكل را در تنها بودن دولت در زمینه سرمایه‌گذاری دانست؛ تنهایی كه از سیاست‌های خود دولت در صنعت معدن نشات گرفته است.

در همه كشورهای پیشرفته آغوش دولت برای سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی باز است و مراجع ذی‌صلاح، بستر لازم را برای ورود سرمایه‌هایی خارج از بدنه دولت، فراهم می‌كنند، سرمایه‌گذاران نیز با دیدی باز كه ناشی از شفافیت قانون است و با توجه به محیط امن سرمایه‌گذاری كه برایشان فراهم شده است، قدم در این عرصه می‌گذارند.

اما در كشور ما نه خود دولت سرمایه‌گذاری كلانی در این بخش انجام می‌دهد و نه تلاشی برای برداشتن موانعی كه در اثر وجود قوانین دست و پاگیر جلو ورود سرمایه‌گذار را گرفته است، انجام می‌دهد به طور كل دولت اقدام اساسی در جهت ایجاد فضای مناسب برای جلب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی انجام نداده است، این در حالی است كه مثلا در كشوری مانند آرژانتین، با تغییر قوانین معدنی و سرمایه‌گذاری، راه را برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی فراهم می‌كنند.

اسماعیلی با بیان این مطلب كه قانون معادن ایران، بین طلا و سایر مواد معدنی به یك شكل حكم می‌كند می‌افزاید: «در قانون، هیچ اولویتی برای طلا در نظر گرفته نشده است كه با توجه به پیچیدگی مراحل تولید طلا و هزینه بالای آن، كمی سوال برانگیز است.»

وی می‌گوید: «البته دولت نیز به نوبه خود در بخش طلا، حساسیت‌های خاص خود را بروز داده و اقداماتی را نیز انجام داده است به طور مثال، سازمان زمین‌شناسی در زمینه اكتشاف بد عمل نكرده و طرح‌های زیادی را نیز در افق آینده خود ترسیم كرده است، اما این اقدامات به هیچ‌وجه در خور ارزش بالای طلا نیست.»

وی با انتقاد از موانع موجود بر سر راه سرمایه‌گذاری در بخش طلا تصریح می‌كند: «دولت باید در این زمینه بخش خصوصی را با خود همراه كند كه برای این كار باید ضمن برداشتن موانع موجود از سر راه سرمایه‌گذاران داخلی، با شفاف كردن قوانین معدنی، راه را برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی نیز هموارتر كند چرا كه در همه كشورهای توسعه یافته، معادن طلا، با یك سیستم ساده به بخش خصوصی واگذار می‌شود به این صورت كه مرحله اكتشاف، توسط خود دولت انجام گرفته و مراحل استخراج تا فرآوری آن را بخش خصوصی عهده‌دار می‌شود، اما در ایران، چنین حالتی وجود ندارد و سرمایه‌گذار به شكل جدی از طرف دولت حمایت نمی‌شود.»

علیرضا بهداد

---