گردشگری مناسبتی حفظ و معرفی آیین ها

مراسم ماه محرم, بستری مناسب برای رشد گردشگری در مناطق ناشناخته است

گردشگری مناسبتی طی چند دهه اخیر در دنیا بسیار مورد توجه قرار گرفته و کشورهای میزبان همزمان با محور قرار دادن مناسبت موردنظر، به منافع اقتصادی حاصل از آن نیز توجه ویژه‌ای دارند؛ به طوری که رقابت‌ برای میزبانی مناسبت‌ها بالا گرفته است. زمینه این مناسبت‌ها که کشورها تلاش می‌کنند برگزاری آن را در تقویم خود بگنجانند، می‌تواند ورزشی، هنری و مذهبی یا حتی بر اساس سبک زندگی باشد.

طی سال‌های گذشته در بین همسایگان کشورمان، ترکیه و اخیرا قطر موفق شده‌اند میزبانی مناسبت‌های مهمی را به عهده بگیرند و با به وجود آوردن سابقه مثبت، امکان میزبانی مناسبت‌های بعدی را برای خود فراهم آورده‌اند. مناسبت‌های سنتی و بسیار قدیمی ایرانی هم می‌تواند به عنوان یک مراسم اجتماعی برگزار و کم کم به یک مناسبت مهم تبدیل شود. از جمله این مناسبت‌های ملی و ایرانی می‌توان به چهارشنبه‌سوری، سوارکاری ترکمن صحرا، جشن خرما در بوشهر، مسابقات چوگان، جشنواره‌های مختلف و... و از مناسبت‌های مذهبی به جشن سده و ایام محرم اشاره کرد. دسته‌های عزاداری که طول و عرض خیابان‌ها را پر می‌کنند؛ علم، کتل، گهواره، زنجیر، سنج، طبل، خیمه، اسب، مشک و... که همه و همه با قرار گرفتن در این زمان و مکان معنی می‌یابد و معنی می‌بخشد، جاذبه‌ای است که می‌بینیم هر ساله نیروی عظیمی را به صورت خودجوش به خدمت اجرای این مراسم درمی‌آورد.

این مراسم‌ها همراه با قدمت و تاثیرگذاری عمیقی که دارند، ظرفیت این را دارد که هزاران هزار چشم را از طبقات و قشرهای مختلف در حاشیه خیابان، ساعت‌ها به تماشای خود بنشانند؛ تئاترهای خیابانی، تعزیه‌ها و نمایش‌های چندین و چند باره داستان عاشورا و حواشی آن، خیمه‌سوزان و شام غریبان و.... با مطالعه این موضوعات می‌توان دریافت که پتانسیل عظیم و باور نکردنی‌ای برای گردشگری فرهنگی و مناسبتی وجود دارد. ثبت و برندسازی میراث معنوی ثبت و بهره بردن از این میراث فرهنگی امکان خوبی برای ادامه حیات آن به شکلی بکر و دست‌اندازی نشده، به دست می‌دهد. از سوی دیگر مراسم تاسوعا و عاشورا می‌تواند ایران را به مقصد گردشگران و علاقه‌مندان بسیاری از کشورهای مسلمان یا حتی غیرمسلمان در این روزها تبدیل کند.

این مساله علاوه بر منافع مادی‌ای که در پی خواهد داشت، به نوعی به برقراری روابط فارغ از تعصب منجر شده و ارائه این صورت و محتوا که در قابی هنرمندانه و زیبا به مخاطب عرضه شده، به ایجاد رابطه‌ای دوسویه و نوعی رواداری مذهبی و قومی منجر می‌شود. دکتر ایمانی خوشخو، رییس دانشگاه علم و فرهنگ درباره ظرفیت و نقش تعیین‌کننده این مراسم و ابعاد مختلف مشارکتی، علمی و رسانه‌ای آن می‌گوید: یکی از خصوصیات گردشگری این است که منابع فرهنگی را به محصول تبدیل می‌کند، در اختیار بازدیدکنندگان قرار می‌دهد و بر آن اساس می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در صدور فرهنگ کشورها ایفا کند. وی آیین‌های عاشورایی را از منابع فرهنگی و معنوی با ارزش ایران می‌داند و اضافه می‌کند: عاشورا علاوه بر جاذبه‌های اعتقادی از جاذبه‌های بصری بسیار قوی نیز برخوردار است که این امر یک ویژگی بسیار مثبت قلمداد می شود. وی سپس عاشورا و آیین‌های جنبی آن را از دیدگاه علمی مدیریت رویداد، مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهد و در نهایت بر ظرفیت‌های بسیار زیاد رویداد عاشورا برای جذب گردشگران و بازدیدکنندگان خارجی تاکید می‌کند.

ایمانی می‌افزاید: عاشورا از چنان ظرفیت‌های عظیمی برخوردار است که قابلیت «برند شدن» دارد. برای صدور فرهنگ عاشورا مدیریت حرفه‌ای و برنامه‌ریزی صحیح و علمی مورد نیاز است که علاوه بر تسلط بر موضوع عاشورا و مطالعات آیین‌های جنبی این رویداد از نظر اجرایی بر حساسیت‌ها و ظرافت‌های این کار واقف و از توانمندی‌های لازم نیز برخوردار باشد. فراهم کردن زیرساخت برای مناسبت‌ها مطمئنا کشورهای عربی همسایه مانند عراق به دلیل اینکه خاستگاه این واقعه هستند و مقابر و اماکن متبرکه نیز در آنها واقع شده، حداقل در حال حاضر مقصد اول علاقه‌مندان این حوزه هستند.

کربلا با وجود ناامنی بسیار، در این روزها میزبان میلیون‌ها زائر و گردشگر می‌شود، اما این آیین‌ها با ورود به مناطق مختلف ایران بومی شده و جذابیت‌های خاص خود را پیدا کرده است که با معرفی دقیق آن، می‌توان جذابیت‌های فراوانی برای گردشگرانی که لزوما زائر هم نیستند پدید آورد. به عنوان مثال، مراسم زارخاک در روستای قورتان، مراسم خره مالی (گل مالی) خرم‌آباد، نخل‌گردانی یزد، سریزد،‌ ابیانه،‌ مراسم عزاداری حسینیه اعظم و زینبیه زنجان، جوش در میمند و تشت‌اندازی اردبیل از آن جمله‌اند. از آنجا که محل برگزاری این آیین‌ها بر اساس توافقی ناگفته در خیابان‌های شهر است، شاید بسیاری از محدودیت‌های دیگر گردشگری‌های مناسبتی در بستر مکانی‌شان مانند سالن و استادیوم را ندارد.

مطمئنا زیرساخت‌ها و تمهیدات زیادی برای ارائه و بهره‌بردن تمام و کمال از این آیین لازم است. به نظر می‌آید، مدیریتی هماهنگ و سعی در خروج انحصار اجرای این مراسم از دست گروهی خاص و تبدیل آن به مراسمی با زعامت پیشکسوتان شروع خوبی باشد زیرا کسانی که وارثان سینه به سینه این میراث فرهنگی‌اند و به طور طبیعی با بدنه اجتماعی‌ای که از آنان حرف شنوی داشته و مجریان مراسم هستند، در ارتباطند و این در حفظ شکل و محتوای آن بسیار مهم است. از سوی دیگر، اتخاذ تصمیماتی از سوی سازمان میراث فرهنگی برای حمایت مادی و معنوی از برگزارکنندگان آن، اختصاص بودجه‌ای برای شناسایی، ثبت و ضبط این آیین‌ها، آواها و نواهایی که بعضا در حال نابودی هستند و معرفی و شناساندن آنها در سطح ملی و بین‌المللی، بی‌شک برای گردشگری، فرهنگ و اقتصاد کشور آثار مثبتی خواهد داشت و می‌تواند به معرفی مناطق ناشناخته‌ای بینجامد که از توسعه گردشگری آنها غفلت شده است.

عاطفه نبوی