مکتب خانه های مدرن

نتایج مطالعات و پژوهش ها در تاریخ آموزش و پرورش ایران و اسلام همواره بیانگر و موید این واقعیت اند که امر مهم آموزش پیش دبستانی به صورت آموزش های مکتب خانه ای از گذشته های بسیار دور مورد توجه پیشینیان ما بوده تا چه رسد به دوره تاسیس آموزش و پرورش جدید که این مهم شکل نظام مندی نیز به خود گرفته است

نتایج مطالعات و پژوهش‌ها در تاریخ آموزش و پرورش ایران و اسلام همواره بیانگر و موید این واقعیت‌اند که امر مهم آموزش پیش دبستانی به صورت آموزش‌های مکتب خانه‌ای از گذشته‌های بسیار دور مورد توجه پیشینیان ما بوده تا چه رسد به دوره تاسیس آموزش و پرورش جدید که این مهم شکل نظام‌مندی نیز به خود گرفته است.

سیر نزولی جمعیت دانش آموزی در سال‌های ۸۴-۸۵ فرصت مغتنمی برای بهره‌گیری نیروی انسانی مازاد و فضاهای خالی کلاس درس ابتدایی در توسعه دوره آمادگی فراهم آورد.چرا که پس از آن طرح توسعه دوره آمادگی تهیه شده از سوی دفتر آموزش وپرورش عمومی در سال ۱۳۷۷ ش با استفاده از این ظرفیت‌ها به اجرا در آمد.

آمارها بیانگر آنند که پیش از اجرای این طرح یعنی پیش از سال ۱۳۷۷ میزان تحت پوشش در این دوره در حدود ۴/۷ درصد بود در حالی که بنا به گزارش اجرای برنامه آموزش برای همه در جمهوری اسلامی ایران که در اجلاس وزرای آموزش و پرورش کشورهای عضو شاخه دفتر منطقه‌ای یونسکو در اصفهان برگزار شد میزان جذب کودکان در دوره آمادگی طی سال تحصیلی ۱۳۸۵-۱۳۸۴، ۸/۴۸ درصد اعلام شد.

این درصد از رشد بیانگر جدیت نظام آموزش و پرورش کشور در توسعه این دوره و اجرای سرمایه‌گذاری‌های‌های لازم در این بخش است. البته افزایش سطح آگاهی‌های جامعه نسبت به تأثیر مثبت این آموزش‌ها در رشد کودکان و پیشرفت تحصیلی آنان در دوره‌های بعدی و نیز افزایش تقاضا در استفاده از خدمات آموزش پیش از دبستان و عمل به تعهد جمهوری اسلامی ایران در کنفرانس داکارنیز مزید بر دیگر عوامل تاثیر گذار بودند.

اعلامیه داکار(۲۰۰۰م/۱۳۷۹ش) اهداف مهمی از جمله افزایش و گسترش مراقبت و آموزش جامع در اوان کودکی را دنبال می‌کند. دولت‌ها، سازمان‌ها و مؤسساتی که در این اجلاس حضور داشتند، خود را متعهد می‌دانستند تا در زمینه اجرای برنامه آموزش برای همه، تعهداتی قوی را در سطح ملی و بین‌المللی به وجود آورند و مشارکت متعهدانه جامعه مدنی را در تنظیم، اجرا و نظارت برای راهبردهای توسعه آموزشی تضمین کنند.

در این میان جایگاه قانونی برنامه آموزش ملی برای همه به گونه‌ای است که در بند (الف ) ماده ۵۲ قانون برنامه چهارم توسعه زمینه‌های لازم برای اجرای برنامه آموزش برای همه مورد توجه قرار گرفت و در بند(س) این ماده نیز به فراهم کردن امکانات مناسب برای رفع محرومیت آموزشی، تهیه و اجرای برنامه‌های لازم برای گسترش آموزش پیش دبستانی و آمادگی به ویژه در مناطق دو زبانه به‌طور مشروح اشاره شده است.

اهمیت سند ملی برنامه آموزش برای همه به اندازه‌ای بود که شاخص‌های آموزشی مندرج در سند توسعه آموزش و پرورش در برنامه چهارم بر آن منطبق شد.

توسعه دوره آمادگی به ویژه در مناطق محروم و دوزبانه چنان مورد توجه و تأکید قرار گرفت که از سوی دبیرخانه شورای‌عالی آموزش و پرورش، نامه شماره ۱۲/۸۱۱۴/۱۲۰ تاریخ ۲۷/۸/۱۳۸۳ به معاونت برنامه‌ریزی و توسعه مدیریت ارسال و طی آن تأکید شد موضوع در برنامه‌های توسعه سنواتی مورد توجه قرار گیرد وبا تأمین منابع انسانی و اعتبارات مورد نیاز زمینه‌های گسترش آن بیش از پیش فراهم آید.

در سال‌های بین ۱۳۸۵-۱۳۸۲ اعتبار نسبتا مناسبی برای این دوره در ردیف‌های اعتباری وزارت آموزش و پرورش منظور شد. بدین ترتیب که اعتبارات مصوبات آن طی این سال‌ها به ترتیب ۱۵/۲۰ و۲۱۶ میلیارد ریال بود که بخش عمده آن از اعتبارات برنامه آموزش برای همه (ردیف ۱۲۷۵۹۴) تأمین شد. طی همان سال‌ها از محل اعتبارات مصوب استانی نیز به ترتیب ۲/۷۵، ۵/۱۴۷، ۷/۷۷۲ میلیارد ریال به این امر اختصاص یافت.

در سال ۱۳۸۵ ش، رویکرد جدید واگذاری دوره پیش از دبستان به بخش غیردولتی با صبغه قرآنی از سوی وزیر آموزش و پرورش اعلام شد. بدین ترتیب در برنامه ۳ ساله وزارت آموزش و پرورش که طی نامه شماره ۳۰۰۲۸/۱۴۰ تاریخ ۱۱/۹/۱۳۸۵ ابلاغ شد، اولین اولویت در حوزه معاونت آموزش و پرورش عمومی (تهیه و اجرای برنامه عملی توسعه پیش دبستانی با اولویت قرآنی و مشارکت غیردولتی ) تعیین و اجرای آن از سال تحصیلی ۱۳۸۷-۱۳۸۶ اعلام شد.

● واگذاری پیش دبستان به بخش غیردولتی

با بخشنامه‌ای که به‌طور رسمی به استان‌های کشور ابلاغ شد با این تأکید که در مناطق برخوردار و نیمه برخوردار، کلیه مراکز پیش دبستانی مستقل به صورت غیردولتی و کلاس‌های پیش دبستانی ضمیمه مدارس ابتدایی دولتی توسط مؤسسان (حقیقی – حقوقی) مراکز علمی- فرهنگی معتبر غیردولتی مجری طرح آموزش قرآنی و مدارس غیرانتفاعی از طریق همکاری (تأمین فضا) با مدیریت واحد آموزش اداره شوند و اعزام مدیر به مراکز پیش دبستانی مستقل برابر بند ۴ بخشنامه شماره ۱/۲۶۰۳/۳۰۰ ۱۴ مرداد ۱۳۸۶ با رعایت ضوابط و مقررات مربوط به مدارس غیرانتفاعی، بلامانع شمرده می‌شود.

در مراکز محروم روستایی و عشایری نیز شورای آموزش و پرورش مناطق و شهرستان‌ها بر اساس ماده (۸) قانون شوراها مجاز شده‌اند بخشی از درآمد خود را در صورتی که تعهد استخدامی ایجاد نکند، برای آموزش و به کار گیری نیرو‌های واجد شرایط محلی که در کلاس‌های پیش دبستانی به کار گرفته می‌شوند، اختصاص دهند.

این مناطق همچنین می‌توانند درصورت داشتن نیروی رسمی مازاد از آنان در کلاس‌های پیش از دبستان استفاده کنند و در روستاهایی که تعداد کودکان پیش دبستانی در آن‌ها کمتر از ۱۰ نفر باشد نیز با هماهنگی نهضت سوادآموزی و بر مبنای قانون قیمت تمام شده همانند سایر فراگیران نهضت به ارائه خدمات آموزشی و پرورشی اهتمام ورزند.

به‌دنبال صدور بخشنامه یادشده، دستورالعملی مبنی بر نحوه عمل استان‌ها تدوین و طی نامه شماره ۱۳۶۰۶/۱۴۰ تاریخ ۱۳/۶/۱۳۸۶ با امضای وزیر آموزش و پرورش به استان‌ها ی کشور ابلاغ شد. مدیر کل مدارس غیرانتفاعی هدف از اجرای این سیاست را استفاده بیشتر از ظرفیت مشارکتهای مردمی در آموزش و پرورش و کوچک کردن سهم دولت در این بخش اعلام کرد. و پس از آن اساسنامه دارالقرآن‌ها در جلسه ۶۳۸ شورای عالی آموزش و پرورش درتاریخ ۲۵/۶/۱۳۸۶ به تصویب رسید.

● واگذاری پیش دبستانی،چرا ؟

نگاهی کارشناسانه به این مهم خالی از لطف نیست، دکتر فرخنده مفیدی متخصص و عضو هیأت علمی دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است: امروزه درباره آموزش و پرورش پیش از دبستان با تکیه بر نتایج تحقیقات نگاه بسیار مثبتی وجود دارد و کودکان نیازمند محیط‌هایی هستند که بتوانند افزون بر غنا بخشیدن به قابلیت‌ها، زمینه رشد در ابعاد مختلف عاطفی، اجتماعی و روانی در آنان را فراهم آورند.

وی درباره واگذاری این دوره به بخش غیردولتی نیز تصریح می‌کند: برای عقب نماندن از قافله توسعه در دنیا، خصوصی‌سازی‌ لازم است اما پیش دبستانی در مرحله گذر از بخش دولتی به‌خصوصی نیازمند رعایت جوانب احتیاط است، چرا که بسیاری از خانواده‌های طبقات محروم و کم درآمد جامعه از فرستادن کودکانشان به این مراکز ناتوانند.

برخی دیگر از کارشناسان نیز پیش‌بینی می‌کنند تعداد بیشماری از والدین به محض اطلاع یافتن از میزان شهریه، از ثبت نام فرزندانشان در این دوره منصرف خواهند شد، زیرا واگذاری این دوره به بخش خصوصی افزایش قابل توجه میزان شهریه را به‌دنبال خواهد داشت.

اما از نقطه نظر علمی و با توجه به اینکه همواره بر پشتوانه پژوهشی تصمیمات اجرایی تأکید می‌شود، ضروری است چنین تصمیماتی پیش از تعمیم آن به سراسر کشور با اجرای آزمایشی آن در نمونه‌های کوچک مورد پژوهش قرارگیرند آنگاه با توجه به نتایج حاصل از ارزشیابی آن نسبت به ادامه یا تعمیم یا توقف آن تصمیم‌گیری شود زیرا اقدامات شتابزده از این دست همواره تبعات منفی به‌دنبال داشته است.

با بررسی اسناد قانونی مربوط به آموزش پیش از دبستان همچون سند ملی برنامه آموزش برای همه و سند توسعه بخشی آموزش و پرورش عمومی به‌نظر می‌رسد سیاست جدید واگذاری این دوره به بخش خصوصی با قوانین موجود در تعارض است زیرا همان‌گونه که قبلا اشاره شد در اسناد مذکور هدف گذاری‌های انجام شده برای تعدادی از شاخص‌های آموزشی این دوره در بخش دولتی، روند افزایشی پیش‌بینی شده، در حالی که در دستورالعمل جدید بر این تأکید شده است که اختصاص منابع دولتی در بخش محروم وروستایی وعشایری سال به سال کاهش یابد وتا ۴ سال آینده به صفر برسد.

دیگر آنکه برنامه۳ ساله معاونت آموزش و پرورش عمومی که به استناد آن غیردولتی شدن پیش دبستانی اجرایی شده است، توسعه و بهبود آموزش و پرورش عمومی و پیش دبستانی بر اساس سند ملی برنامه آموزش برای همه مورد تأکید قرار گرفته است.

حال با توجه به اینکه مقرر شده است اهداف کمی پیش‌بینی شده در شاخص‌های مورد نظر عمدتا از طریق بخش خصوصی انجام گیرد این سؤال مطرح است که آیا ظرفیت‌های بخش خصوصی ونیز توانایی و آگاهی مردم در نقاط مختلف کشور تا آن انداز هست که بتواند سهم یاد شده را در مشارکتی کامل برای توسعه این دوره مهم و اساسی ادا کند و اهداف مورد نظر را محقق سازد؟

● دوره پیش از دبستان شامل چه گروه سنی است

بر اساس سند ملی برنامه آموزش برای همه، آموزش پیش از دبستان (آمادگی) تا سال ۱۳۹۳ ش (۲۰۱۴میلادی)، هدف‌گذاری کمی در تعدادی از شاخص‌های آموزشی را دنبال می‌کند.

بنا بر پیش‌بینی‌های انجام شده، تا سال پایان برنامه، ۹۰ درصد کودکان ۵ ساله در مراکز آموزش پیش از دبستان سازمان‌دهی می‌شوند.

دبیرخانه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در نامه‌ای به شورای عالی آموزش و پرورش منظور از دوره پیش دبستانی را تمامی مسائل آموزش و پیش دبستانی، مسائل اجرایی مربوط به مهد کودک‌ها دانسته است که مواردی همچون ضوابط تأسیس، تصویب اساسنامه نظارت بر فعالیت سازمان دهی محتوای آموزشی در راستای اهداف مصوب از سوی شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و... شامل آن است.

به‌دنبال این مصوبه ، اساسنامه دوره پیش از دبستان تهیه و در ششصدو نودونهمین جلسه شورای‌عالی آموزش و پرورش مورخ ۲۸/۱۱/۱۳۸۲ به تصویب رسید و طی نامه شماره ۸/۸۵۴۵/۱۲۰ مورخ ۶/۱۲/۱۳۸۲ به وزارت آموزش و پرورش ابلاغ و از سوی این وزارتخانه طی نامه شماره ۴۰۳/۶۳۷۴/۲۱۰ مورخ ۲۰/۱۲/۱۳۸۲ به کلیه استان‌های کشور ارسال شد.

بر اساس مفاد این اساسنامه دوره پیش دبستانی دوره ۲ ساله‌ای تعریف شده است که کودکان گروه سنی ۴ تا ۶ ساله را تحت پوشش برنامه‌های تربیتی قرار می‌دهد.

همچنین بر اساس ماده ۴ آن دوره پیش دبستانی در نظام آموزش و پرورش کشور به ۲ شیوه دولتی با مشارکت مردم و غیر دولتی بر اساس قوانین مربوطه تشکیل می‌شود.

به‌دنبال تصویب اساسنامه یاد شده و به استناد مفاد آن شیوه نامه اجرایی دوره پیش دبستانی تدوین ودر شماره ۴۱۲/۲۷۶۹/۲۱۰ با امضای وزیر آموزش و پرورش وقت در تاریخ ۷ شهریور ۱۳۸۳ برای اجرا به استان‌ها ابلاغ شد.

سهیلا نظری- ژاله آزاد- مصطفی مجد